Close Menu
  • د ژبې ټاکل
    • دری
    • English
  • کلمات ويب پاڼه
  • ورځنی تحلیل
  • اسلام
    • نبي کریم ﷺ
    • قرآنکریم
    • مسلمان
    • عقیده
    • ایمان
    • عبادتونه
    • معاملات
    • فقه
    • جهاد
    • د اسلام شمایل
    • اسلامي اقتصاد
    • اسلامي مدیریت
    • اسلامي ثقافت
    • تصوف
    • جنایتونه
    • ممنوعیتونه
  • دینونه
    • یهودیت
    • مسیحیت
    • بودائیزم
    • هندویزم
    • کنفوسیوس
    • زرتشتي
    • شیطان پرستۍ
  • نظریات
    • الحاد
    • سیکولاریزم
    • فیمنیزم
    • کپټالیزم
    • لیبرالیزم
    • سوسیالیزم
    • کمونیزم
    • ډیموکراسي
    • فاشیزم
    • فدرالیزم
    • مارکسیزم
    • نشنلیزم
    • استعمار
  • فتنې
    • معتزله
    • مرجئه
    • جهمیه
    • د خوارجو فتنه
    • د روافضو فتنه
    • د استشراق فتنه
    • د غامدیت فتنه
    • د قادیانیت فتنه
  • د امت مشران
    • اصحاب کرام
      • حضرت ابوبکر صدیق رضی‌الله‌عنه
      • حضرت عمر فاروق رضی‌الله‌عنه
      • حضرت عثمان رضی‌الله‌عنه
      • حضرت علي رضی‌الله‌عنه
      • حضرت خالد بن ولید رضی‌الله‌عنه
      • حضرت فیروز دیلمی رضی‌الله‌عنه
      • حضرت عبدالله ابن زبیر رضی‌الله‌عنه
    • امهات المؤمنین
    • اسلامي علما
      • علامه سید ابوالحسن ندوی رحمه الله
      • امام اعظم ابو حنیفه رحمه‌الله
      • امام بخاری رحمه‌الله
      • امام ترمذی رحمه‌الله
      • امام غزالي رحمه الله
      • شاه ولی الله دهلوی رحمه‌الله
      • سید جمال الدین افغان
      • مولانا جلال‌الدین محمد بلخي رومي رحمه‌الله
    • مسلمان واکمنان
      • سلطان صلاح الدین ایوبي رحمه‌الله
      • عمر بن عبدالعزیز رحمه‌الله
      • سلطان یوسف بن تاشفین رحمه‌الله
    • اسلامي ساینسپوهان
  • تهذیب او تمدن
    • اسلامي تمدن
    • د ختیځ او لوېدیځ تمدنونه
  • متنوع
  • کتابتون
Facebook X (Twitter) Telegram WhatsApp
  • د ژبې ټاکل
    • دری
    • English
  • کلمات ويب پاڼه
  • ورځنی تحلیل
  • اسلام
    • نبي کریم ﷺ
    • قرآنکریم
    • مسلمان
    • عقیده
    • ایمان
    • عبادتونه
    • معاملات
    • فقه
    • جهاد
    • د اسلام شمایل
    • اسلامي اقتصاد
    • اسلامي مدیریت
    • اسلامي ثقافت
    • تصوف
    • جنایتونه
    • ممنوعیتونه
  • دینونه
    • یهودیت
    • مسیحیت
    • بودائیزم
    • هندویزم
    • کنفوسیوس
    • زرتشتي
    • شیطان پرستۍ
  • نظریات
    • الحاد
    • سیکولاریزم
    • فیمنیزم
    • کپټالیزم
    • لیبرالیزم
    • سوسیالیزم
    • کمونیزم
    • ډیموکراسي
    • فاشیزم
    • فدرالیزم
    • مارکسیزم
    • نشنلیزم
    • استعمار
  • فتنې
    • معتزله
    • مرجئه
    • جهمیه
    • د خوارجو فتنه
    • د روافضو فتنه
    • د استشراق فتنه
    • د غامدیت فتنه
    • د قادیانیت فتنه
  • د امت مشران
    • اصحاب کرام
      • حضرت ابوبکر صدیق رضی‌الله‌عنه
      • حضرت عمر فاروق رضی‌الله‌عنه
      • حضرت عثمان رضی‌الله‌عنه
      • حضرت علي رضی‌الله‌عنه
      • حضرت خالد بن ولید رضی‌الله‌عنه
      • حضرت فیروز دیلمی رضی‌الله‌عنه
      • حضرت عبدالله ابن زبیر رضی‌الله‌عنه
    • امهات المؤمنین
    • اسلامي علما
      • علامه سید ابوالحسن ندوی رحمه الله
      • امام اعظم ابو حنیفه رحمه‌الله
      • امام بخاری رحمه‌الله
      • امام ترمذی رحمه‌الله
      • امام غزالي رحمه الله
      • شاه ولی الله دهلوی رحمه‌الله
      • سید جمال الدین افغان
      • مولانا جلال‌الدین محمد بلخي رومي رحمه‌الله
    • مسلمان واکمنان
      • سلطان صلاح الدین ایوبي رحمه‌الله
      • عمر بن عبدالعزیز رحمه‌الله
      • سلطان یوسف بن تاشفین رحمه‌الله
    • اسلامي ساینسپوهان
  • تهذیب او تمدن
    • اسلامي تمدن
    • د ختیځ او لوېدیځ تمدنونه
  • متنوع
  • کتابتون
Facebook X (Twitter) Telegram WhatsApp
کلمات پښتوکلمات پښتو
تاسو په Home»اسلامي تمدن»د علومو په وده او جوړښت کې د مسلمانانو رول (اوولسمه برخه)
اسلامي تمدن شنبه _15 _فبروري _2025AH 15-2-2025AD

د علومو په وده او جوړښت کې د مسلمانانو رول (اوولسمه برخه)

محمد فاتحBy محمد فاتحڅرگندونې نشته
شریکول Facebook Twitter Telegram WhatsApp Copy Link
Follow Us
Facebook Instagram WhatsApp Telegram
شریکول
Facebook Twitter Telegram Copy Link WhatsApp
لیکوال: ابورائف

د علومو په وده او جوړښت کې د مسلمانانو رول (اوولسمه برخه)

د فلسفې په علم کې د مسلمانانو رول
یو له مهمو او ګټورو علومو څخه، چې مسلمانانو پکې لوړ رول او مقام درلود، د فلسفې علم دی. د اسلام له پیدایښت مخکې، د جاهلي دورې عربو د فلسفې او نورو علومو په برخه کې کوم ځانګړی رول نه درلود، خو د اسلام له ظهور او اسلام ته د عربو له راتګ وروسته، فلسفې ته هم پام شو. لومړی ګام دا و، چې له نورو ژبو، په ځانګړي ډول له یوناني ژبې، دا علوم وژباړل شول.
د مسلمانانو په منځ کې عباسي خلیفه مامون د فلسفې د راټولولو او پراختیا ته ځانګړې پاملرنه وکړه. هغه د سقراط، افلاطون او ارسطو آثارو او لیکنو ته ډېر ارزښت ورکاوه، نو یې د دغو آثار ژباړونکو او څېړونکو ته پراخ مالي امکانات برابر کړل.
د مامون د دې پاملرنې بېلابېل لاملونه وو، چې تر ټولو مهم یې دا و، چې هغه باور درلود، الله جل جلاله انسان ته د عقل، فهم او فکر ځانګړی ځواک ورکړی دی، لکه څنګه چې انسان د وینا ځانګړې وړتیا هم لري. انسان کولای شي د خپل ذهن افکار بیان کړي، له خپلو همنوعانو سره خبرې وکړي او هغوی قانع کړي. همداراز، د هغه فکر د تجدید وړ دی او تل کولی شي وده وکړي. تجربې یې د منطق د وسیلو په کارولو سره نورې هم پراخېږي.
د مامون له خوا فلسفې ته دا ځانګړې پاملرنه د دې لامل شوه، چې بې شمېره مسلمان فیلسوفان راښکاره شي او د فلسفې علم ته یې لا زیات نظم او وده ورکړي. د دغو فیلسوفانو له ډلې فارابي، کندي، ابن طفیل، ابن رشد او نور یادولی شو. دوی یوازې د لرغوني فلسفې د آثارو نقل ته بسنه ونه کړه، بلکې هغه یې تشریح او تدریس کړل، ستونزې یې حل کړې، او نوي فلسفي نظریات یې کشف او اختراع کړل.
اسلامي نړۍ ته د فلسفې د علومو ورپېژندل
اسلامي نړۍ ته د فلسفې د ورپېژندلو بهیر هغه مهال پیل شو، چې د یوناني فلسفې کتابونه وژباړل شول. د دې علومو له راتګ سره، د علماوو تر منځ د فلسفې د جواز او مشروعیت په اړه اختلاف پیدا شو.
علماوو درې ډوله دریځونه خپل کړل:
  1. یوې ډلې دا علوم په مطلق ډول رد کړل، ناروا یې وبلل، او د ګمراهۍ او فساد لامل یې وګاڼه.
  2. بلې ډلې منځنی دریځ غوره کړ؛ دوی باور درلود، چې له دې علومو باید حق او حقیقت واخیستل شي، خو باطل رد شي.
  3. دریمه ډله بیا له دې علومو ډېره اغېزمنه شوه او ځانونه یې د فلسفي مطالعې او څېړنې لپاره وقف کړل.
د فلسفې بېلابېل ډولونه
فلسفه بېلابېل علمي اړخونه لري، چې ځینې مهم یې دا دي:
  1. د کلام علم
    دا علم د ایمان پر ثابتو او نه انکارېدونکو عقیدو بحث کوي او د منحرفو او نوښتګرو نظریات ردوي. د دې علم وده او پرمختګ یوازې مسلمانانو ته ځانګړی دی، ځکه چې دا علم د اسلامي او مذهبي عقایدو د دفاع او د ملحدانو، فاسقانو او زندیقانو پر وړاندې د مبارزې لپاره رامنځته شوی دی.
همدغه علم د لویو فلسفي مکتبونو د پیدایښت لامل شو، او مسلمانانو د همدې علم له برکته د آفاقي او کَوني اسبابو په اړه ژورې څېړنې وکړې، طبیعي قوانین یې کشف کړل، او د وجود، حرکت، او علت د مفهوم په اړه یې داسې پایلې واخیستې، چې د یوناني نظریو خلاف وې.
د فلسفې علم ته د مسلمانانو دا توجه د دې لامل شوه، چې مستشرقینو د کلامي علومو ته ځانګړې پاملرنه وکړه او هغه یې د اسلامي فلسفې د نوښت بنسټیز معیار او مهم چوکاټ وباله.
اصلي اصلاحات:
  • جملې مې لنډې کړې، څو مفهوم روښانه شي.
  • ځینې ناواضحه او غیرمعیاري عبارتونه مې معیاري کړل.
  • د فقرو ترمنځ ارتباط مې منظم کړ، څو د لوستونکي لپاره روان وي.
۲– د تصوف علم
دا علم د اسلامي فلسفې یوه مهمه برخه ده. ځکه چې دا یوازې نظري بحث نه دی، چې د عقلي او فلسفي مسایلو تحلیل کوي او یوې بشپړې مابعدالطبیعي نظریې ته د رسېدو هڅه کوي، بلکې تصوف د ژوند یوه ځانګړې فلسفه ده. په دې فلسفه کې د حقایقو د درک کولو لپاره احساسات، فکر، او عقل یو له بل سره نښلول کېږي. له همدې امله، په دې علم کې بېلابېل نظریات موجود دي، چې د انساني درې ګونو قوتونو، یعني: عقل، احساساتو، او چلند د تکامل نتیجه ده.
۳– ځانګړې فلسفه
دا ډول فلسفه د یوناني مشهورو فلسفو څخه وه، چې اسلامي نړۍ ته داخله شوه. اسلامي علماوو او مفکرینو دغه فلسفه تشریح او توضیح کړه.
تر ټولو مشهور اسلامي فیلسوفان
لکه څنګه چې مخکې یادونه وشوه، فلسفې ته د مسلمانانو پام د دې لامل شو، چې دا علم وده وکړي او ډېر فیلسوفان په دې برخه کې پرمختګ وکړي. له هغو مهمو مسلمانو فیلسوفانو څخه، چې یادولای شو، لاندې کسان دي:
۱– ابویوسف کندي
هغه “ابویوسف یعقوب بن اسحاق کندي” دی. نوموړی د ۱۸۵-۲۵۲ هـ ق کلونو ترمنځ په کوفه کې اوسېده. زده کړې یې په بصره کې ترسره کړې او د خپل عصر له مشهورو علماوو سره یې علمي بحثونه کول. په فلسفه کې یې لوړ مقام او شهرت وموند، نو ځکه عباسي خلیفه مامون ترې وغوښتل، چې د ارسطو او نورو یوناني فیلسوفانو آثار وژباړي.
کندي یوازې د یوناني فلسفې پلوی نه و، بلکې هندي فلسفې ته یې هم توجه وکړه، د هغوی نظریات یې تشریح کړل او پرې یې تبصرې ولیکل. د هغه علمي طریقه داسې وه، چې د وخت علما ترې متأثر شول او ځانګړې پاملرنه یې ورته وکړه. ځکه چې هغه د ژباړې لپاره ګټور کتابونه غوره کول او هغوی ته یې مناسب ترتیب ورکاوه.
کندي لومړنی اسلامي مفکر ګڼل کېږي، چې د یوناني فلسفې له دودیزې دایرې څخه بهر شو. هغه د علومو یو نوی ترتیب وړاندې کړ، چې پکې علوم د عقلي او منطقي اصولو پر بنسټ وېشل شوي وو.
  • لومړۍ ډله علوم: فلسفي علوم، چې ریاضي، منطق، طبیعي علوم، فزیک، سیاست، او ټولنپوهنه پکې شامل وو.
  • دویمه ډله علوم: دیني علوم، چې عقاید، توحید، او د بدعتکارانو او منحرفینو ردول یې پکې ځای کړل.
د هغه فلسفه د افلاطون او ارسطو د فلسفې ترمنځ یو منځنی دریځ و، او ریاضیات یې د فلسفې د زده کړې لپاره اړین بلل. د خپل عصر ډېره برخه یې د هندسې زده کړې ته ځانګړې کړې وه او د یوناني پوهانو آثار یې ژباړل. هغه باور درلود، چې د فیلسوف کېدو لپاره د هندسې علم ضروري دی.
کندي له ۲۶۵ څخه ډېر آثار ولیکل، او د دغو کتابونو په لیکلو کې یې د ریاضیاتو پر علم ډېر تمرکز کړی و.
ادامه لري…

[1] . الدفاع، علی، روائع الحضارة العربیة والإسلامیة، ص: ۴۸، دار عالم الکتب للنشر والتوزیع، جامعة ملک فهد للبترول والمعادن، ظهران، عربستان سعودی.

[2] . ماذا قدم المسلمون للعالم؟ ص: ۳۴۹-۳۵۰.

[3]. روائع الحضارة العربیة والإسلامیة فی العلوم، ص: ۵۰-۵۳.

Previous Articleد تاریخ ستر انسان (څلورمه او وروستۍ برخه)
Next Article امریکا کې د اسلام نفوذ (دویمه برخه)

اړوند منځپانګې

اسلامي تمدن

د علومو په وده او جوړښت کې د مسلمانانو رول (نولسمه برخه)

شنبه _14 _جون _2025AH 14-6-2025AD
نور یی ولوله
اسلامي تمدن

د علومو په وده او جوړښت کې د مسلمانانو رول (اتلسمه برخه)

سه شنبه _3 _جون _2025AH 3-6-2025AD
نور یی ولوله
اسلامي تمدن

د علومو په وده او جوړښت کې د مسلمانانو رول (شپاړسمه برخه)

یکشنبه _9 _فبروري _2025AH 9-2-2025AD
نور یی ولوله
Leave A Reply Cancel Reply

اسلامي علما

د افغانستان فیلسوف؛ سید جمال‌الدین افغان رحمه الله (یوویشتمه برخه)

دوشنبه _16 _جون _2025AH 16-6-2025AD2 Views

لیکوال: عبیدالله نیمروزي د افغانستان فیلسوف؛ سید جمال‌الدین افغان رحمه الله (یوویشتمه برخه) د سید…

نور یی ولوله
اسلام

د حج حکمت، فلسفه او اسرار (اوولسمه برخه)

دوشنبه _16 _جون _2025AH 16-6-2025AD4 Views

لیکوال: محمد عاصم اسماعیل‌زهي د حج حکمت، فلسفه او اسرار اوولسمه برخه دویمه شبهه: حج…

نور یی ولوله
د قدریه فتنې

قدریه فرقه (اتمه برخه)

دوشنبه _16 _جون _2025AH 16-6-2025AD2 Views

لیکوال: ابوعایشه قدریه فرقه (اتمه برخه) د پیل خبرې د اسلام دین له ښېګڼو یوه…

نور یی ولوله
نشنلیزم

نشنلیزم (شپږویشتمه برخه)

دوشنبه _16 _جون _2025AH 16-6-2025AD4 Views

لیکوال: ابوعایشه نشنلیزم شپږویشتمه برخه وطن کله چې دلته د وطن خبره کېږي نو موخه…

نور یی ولوله
  • Facebook
  • Twitter
  • Instagram
  • Telegram
  • WhatsApp
د کلماتو په اړه

د کلماتو څېړنیز-کلتوریز څانګه د اهل السنت والجماعت یوه دعوتي څانګه ده چې د پاکو اسلامي ارزښتونو د ترویج، د سپیڅلي اسلامي شریعت د لوړو اهدافو تحقق، د لویدیځ د فکري جګړې پر وړاندې مبارزه، د خداى د كلام لوړولو او د اسلامي امت د وېښولو په برخه کې په خپلواکه توګه کار کوي.

مشهور نشرات

د افغانستان فیلسوف؛ سید جمال‌الدین افغان رحمه الله (یوویشتمه برخه)

دوشنبه _16 _جون _2025AH 16-6-2025AD

د حج حکمت، فلسفه او اسرار (اوولسمه برخه)

دوشنبه _16 _جون _2025AH 16-6-2025AD
په مجازی پاڼو کې کلمات تعقیب کړئ
  • Facebook
  • Twitter
  • YouTube
  • Telegram
  • TikTok
  • WhatsApp
ټوله حقونه د کلماتو د څانګې دي
  • ورځنی تحلیل
  • اسلام
  • دینونه

Type above and press Enter to search. Press Esc to cancel.