لیکوال: مفتي عبیدالله نورزهي
امریکا کې د اسلام نفوذ (دویمه برخه)
د امریکا براعظم ته یوه لنډه کتنه
مخکې له دې چې “کریستف کولمب” په پنځلسمه پیړۍ کې امریکا کشف کړي، د اندلس مسلمانانو امریکا لیدلې وه. په فلادلفیا کې، د یوې غونډې په ترڅ کې، امریکايي ختیځپوهانو ومنله چې مسلمان څېړونکي د ځمکې د کره والي په اړه د څېړنو لپاره امریکا ته رسېدلي وو. په همدې غونډه کې د پنسلوانیا پوهنتون د کرنې پوهنځي استاد، ډاکټر “هوی لن لي” وویل: «مسلمانانو د کریستف کولمب څخه یوه پېړۍ وړاندې امریکا کشف کړې وه.» [۱]
د امریکا براعظم د جغرافیوي عرض البلد له مخې د ۵۵ درجو سویلي عرض البلد څخه تر ۸۵ درجو شمالي عرض البلد ته غځېدلی، او اتلانتيک او آرام سمندرونه یې پر شاوخوا دي.دا براعظم ۴۲,۲۴۵,۰۰۰ مربع کیلومتره مساحت لري او د ۷۱۲ میلیونه اوسېدونکو له درلودو سره، د اندازې او نفوس له پلوه، دویم لوی براعظم دی.
د استوا خط، د راسالسرطان مدار، د راسالجدي مدار، او د شمالي قطب مدار د دې براعظم له خاورې تېرېږي. امریکا له دوو برخو، شمالي امریکا او جنوبي امریکا، څخه جوړه ده، چې د جزیرو او خلیجونو له لارې، چې مرکزي امریکا نومېږي، سره نښلول شوې ده. د دې براعظم ارتفاعات، چې ډېری یې د شمال – سویل لوري ته پراته دي، د درېیم جیولوژیکي دورې پورې اړه لري.
د شمالي امریکا لوېدیځ ته، له بیرینګ درې (چې په شمال لوېدیځ کې موقعیت لري) څخه د راکي غرونو یوه ځوانه لړۍ پیل شوې، چې تر جنوبي امریکا پورې د انډیز غرونو په نوم دوام لري. د امریکا ختیځ ته د آپالاش غرونه دي، چې له کاناډا څخه تر برازیل پورې، د شمال-جنوب لوري ته غځېدلي دي. د دې ارتفاعاتو په منځ کې پراخې دښتې او جلګې شتون لري، چې ګڼې ویالې پکې بهېږي، او تر ټولو مشهورې یې “ميسيسيپي” او “آمازون” دي.
د امریکا اقلیم، د جغرافیوي عرض البلد، جغرافیوي ځانګړنو، او ارتفاع له مخې، مختلف ډولونه لري. پرته له مدیترانې اقلیم، د نړۍ ټول اقلیمونه په دې براعظم کې لیدل کېږي.
د سیاسي ویش له مخې
اوس مهال، په دې براعظم کې ۳۱ خپلواک هېوادونه شتون لري. د دې براعظم اوسېدونکي سپینپوستي، سورپوستي، تورپوستي، او مختلط نژادونه دي. تورپوستي د هغو مریانو اولادونه دي، چې د انګریزانو، پرتغالیانو، او اسپانیایانو لخوا په بېرحمۍ امریکا ته راوستل شوي وو، څو د دې براعظم په کروندو کې د فصلونو په کر کې کار وکړي.
په دې براعظم کې تر ټولو لوی هېواد کاناډا دی، چې مساحت یې ۹,۹۷۰,۶۱۰ مربع کیلومتره دی، او تر ټولو ډېر نفوس لرونکی هېواد د امریکا متحده ایالات دی، چې ۲۴۳ میلیونه وګړي لري.
د دې براعظم ډېری کډوال پرتغالي او اسپانیايي وو، چې مذهب یې کاتولیک و. له همدې امله، کاتولیک مذهب د سویلي او مرکزي امریکا رسمي مذهب دی، مګر په شمالي امریکا کې د پروتستان مذهب واکمن دی. نور اقلیتونه لکه مسلمانان او ارتودوکس او یهودي خلک په ټوله وچه کې ویشل شوي دي.
امریکايي مسلمانان
د امريکا په وچه کې لومړني خلک چې اسلام يې خپور کړ اسپانیایي مسلمانان وو چې د اسپانیایي او پرتګالي استعماري حکومتونو سره دغه هیواد ته راغلل، او په عیسوي محکمو کې د رامنځته شوي ګواښونو او سختو شرايطو سره سره، د اسلام تبليغ يې وکړ او حتی سور پوستانو ته يې د پنځلسمې پېړۍ په وروستيو او د شپاړسمې پېړۍ په لومړيو کې د اسلام د منلو بلنه ورکړه.
«ډاکټر توماس بي ایرونیګ» چې د نږدې ختیځو هېوادونو په څېړنو کې تخصص لري او په کاناډا کې زېږېدلی دی، په ۱۳۶۷ کال کې د اسلامي فکر په اوومه غونډه کې وویل: «نږدې څلور پیړۍ وړاندې، په امریکا کې د اسلام په خپرېدو کې دوه اسلامي جریانونه لاس درلود، یو له هسپانیې او بل یې له لوېدیځې افریقا څخه. دا دوه جریانونه د ماهرو مسلمانو هنرمندانو څخه جوړ شوي وو، چې هلته د نویو ودانیو د جوړولو لپاره راوستل شوي وو او د (مودرجار) په نوم یادېدل، او همدارنګه د لوېدیځې افریقا ډېر شمېر تورپوستي، چې د مالي، سونګهای او برنو له سلطنتونو څخه د غلامۍ له امله راوستل شوي وو.»
هغه زیاتوي، چې له دویمې نړیوالې جګړې وروسته، د سوریې او لبنان عربان، بوسنیایان، آلبانیایان، پاکستانیان او هندیان په دې جریان کې شامل شول. [۲]
په امریکا کې د اسلام د راتګ بېلابېل نظریات
په امریکا کې د اسلام د راتګ په اړه بېلابېل نظرونه شته. ځینې باور لري، چې اسلام امریکا ته د ۱۴۹۲ میلادي کال، د سپین پوستو له راتګ څخه لږ مخکې، د مسلمانو بحري تاجرانو له لارې راغلی. یوه بله ډله وايي، چې اسلام د اوولسمې پېړۍ په پای کې، د امریکا او افریقا ترمنځ د مریانو د سوداګرۍ له پیل سره دې خاورې ته داخل شو.
د دغو مریانو یوه لویه برخه د سپین پوستو بادارانو د زور، تهدید، شکنجو او محرومیتونو له امله اړ شول، چې خپل دین پرېږدي. الکسي هیل، چې د دغو مریانو له اولادې څخه دی، په خپل مشهور کتاب «ریښې» کې د دې عقیدې دفاع کړې او د یادو مسایلو په اړه یې مفصل بحث کړی دی.
یو بل نظر دا دی، چې اسلام د نولسمې پېړۍ په پای کې، د منځني ختیځ، هندوستان او منځنۍ اسیا څخه د مسلمانانو د لوی مهاجرت له امله امریکا ته ننوت. دا خلک، چې په خپلو هېوادونو کې له سخت فشار سره مخ وو، د ښه ژوند لپاره یې د امریکا لوېدیځ ته مخه کړه.
د بېلګې په توګه، مسلمان تاتاریان، چې د شوروي د کمونیستي انقلاب له سختو جبرونو سره مخامخ شوي وو، امریکا ته وتښتېدل. د کډوالو په دې ډله کې، د اشغال شوي فلسطین، لبنان، ترکیې، سوریې او اندونیزیا خلک شامل وو. (د دې نظر پلویان باور لري، چې د اسلام دا نفوذ یوازې د متحده ایالاتو په کچه و، نه په ټوله امریکا وچه کې.)
د اسلام د خپرېدو پر وړاندې خنډونه
د امریکا په وچه کې د اسلام د خپرېدو د مخنیوي لپاره، کاتولیکانو په ۱۶ او ۱۷ پېړیو کې، د انګیزسیون په محکمو کې، په زرګونو مسلمانان د کفر او الحاد په تور، ژوندي وسوځول.
په هرصورت، یو شمېر مسلمانان له دې ناورین څخه ژوندي پاتې شول، او د برازیل، ارجنټاین او مکسیکو مسلمانان ځانونه د هغوی له نسل څخه بولي.
په امریکا کې تورپوستي مسلمانان، د اسلام له معنوي او سیاسي ځواک څخه په ګټې اخیستو، د یرغلګرو پر وړاندې پاڅونونه وکړل، خو دا پاڅونونه د سختو سرکوبونو سره مخ شول. د امریکا په بېلابېلو سیمو کې، د تورپوستو مسلمانانو مبارزه، د ټولنیز حیثیت د ترلاسه کولو لپاره، له ۱۷مې پېړۍ څخه تر نن ورځې پورې دوام لري.
د اسلام نفوذ او د مسلمانانو شمېر
له ۱۸۳۰ راهیسې، کله چې د هالنډي او انګلیسي ځواکونو په زور له اندونیزیا او هند څخه یو شمېر خلک امریکا ته ولېږل، په دې کډوالو کې مسلمانان هم شامل وو، چې اولادونه یې اوس د امریکا په بېلابېلو هېوادونو کې مېشت دي.
«روژه دو پاسکیه» وايي: «…په پای کې باید یادونه وشي، چې اسلام په امریکا کې هم شتون لري. د سورینام جمهوریت (د امریکا په شمال-جنوب کې) د ۳۴۰,۰۰۰ اوسېدونکو څلورمه برخه مسلمانان دي، چې نسل یې د اندونیزیا، هند او افریقا مسلمانانو ته رسېږي. همدارنګه، د نورو قومونو مسلمانان، په یوه قوي جریان بدل شوي دي.» [۳]
له لومړۍ نړیوالې جګړې راهیسې، امریکا ته د بېلابېلو اسلامي هېوادونو د مسلمانانو د کډوالۍ څپې نوې بڼه خپله کړه، او د تورپوستو مسلمانانو په منځ کې یې د اسلام خپرېدو ته وده ورکړه.
د امریکا د مسلمانانو احصایوي وضعیت
له بده مرغه، په امریکا کې د مسلمانانو د شمېر په اړه، کره احصایې نشته. د احصایې ادارې، چې د مسلمانانو مخالفین یې کنټرولوي، د مسلمانانو د دقیق شمېر له ثبتولو ډډه کوي، او همدا لامل دی، چې د بېلابېلو سرچینو شمېرې له یو بل سره توپیر لري.
• په ۱۹۶۸ کې، د امریکا په وچه کې د مسلمانانو شمېر ۱,۱۵۴,۰۰۰ تنه و، چې د نړۍ د ۶۵۹,۲۴۵,۰۸۳ مسلمانانو له ډلې، یوازې ۱.۷٪ یې دلته اوسېدل.
• په ۱۸۷۱ کې، د امریکا په وچه کې د مسلمانانو شمېر ۲,۰۰۰,۰۰۰ ته ورسېد.
• په ۱۹۸۲ کې، دا شمېر ۴,۶۰۰,۰۰۰ ته لوړ شو.
په تېرو لسو کلونو کې، د مسلمانانو نفوس مخ په زیاتېدو دی، او یوازې د امریکا په متحده ایالاتو کې اووه میلیونه مسلمانان ژوند کوي.
ادامه لري…
سرچینې:
[1] محمد علي روحاني، اسلام در آمریكا و كانادا، ص ٦ و ٧.[2] کیهان هوایی، شماره: ۸۵۵ – اول آذر ماه ۱۳۶۸.[3] روژه دو پاسکیه، اسلام و بحران عصر ما، ص ۶۴.
By محمد فاتح