لیکوال: ډاکټر فضل احمد "احمدي"
هندویزم (دیارلسمه برخه)
توحید او شرک
هندویزم، له نورو دینونو سره د نورو مذهبي توپیرونو ترڅنګ، د ډېرو خدایانو او مختلفو بتانو له وجې یو لوی ځنګل ته ورته دی او داسې بریښي چې بُن بست ته رسیدلی دی؛ او په حقیقت کې همدا لامل د دې سبب شوی چې عمومي افکار تر بل هر څه زیات د دې مسئلې ظاهر ته پام وکړي او د هغوی اصلي دیانت په اړه په خطا لاړ شي او هندوان بت پرست او صنم پرست وګڼي، په داسې حال کې چې هندویزم له دې ګڼو بڼو او ګمراه کوونکو صفاتو سره سره، د یو ډول یووالي او یو ابدي او بې مثاله سیسټم څخه برخمن دی چې په ډیري انساني مذهبونو کې نه لیدل کیږي.
په داسې حال کې چې د هندوانو شرک د پخوانیو یونانیانو او رومیانو له جاهلیت سره د پرتلې وړ نه دی؛ د هندوییزم د خدایانو تعدد د یو لړ مثالونو او تمثیل پر بنسټ ولاړ دی، او د دوی د پوهیدو لپاره باید لومړی د دې مثالونو له رازونو سره اشنا شئ؛ ځکه چې د دې اسرارونو او مثالونو سره له بلدتیا پرته، د حقیقت او غیر حقیقت توپیر ستونزمن دی؛ او په ورته وخت کې، هندوان په لامحدود او لایتناهي اصل او مبدا باور لري او هغه برهمن بولي. دا برهمن د منفي صفاتو سره بیان کیدی شي، هغه هیڅ ځانګړی رنګ نه دی اخیستی او له صفاتو پاک دې او هیڅ ډول صفت ورته نشي کیدی او د اوپنیشاد په قول : «هغه نه لوی دې، نه کوچنی ، نه اوږد دې او نه لنډ.»
مګر په هندو مذهب کې، “ایشورا” لامحدود او بې حده صفات لري، او لکه څنګه چې په اسلام کې هر یو الهي صفتونه د الهي نومونو څرګندونه ده، د هند خدایان هم د ډیرو صفاتو استازي او مؤکلین دي. او هر بت او رب النوع د تمثیل هندارې په څېر دې او هغه مظهر دې چې د حق یو له صفتونو څخه دې او د شنکرا په وینا: “الهي ضمیر په خپل شرایطو کې، د نړۍ رول ترسیم کوي او په دې منظر کې یوازې ځان ویني او د هغې له نندارې څخه خوند اخلي”. نو هغه څه چې په دې ژوند کې لیدل کیږي د بلې او غوره نړۍ د حقایقو د بشپړ لید انځور دې، او د عکس او انعکاس، شاهد او مشهود ترمنځ ورته والی او اړیکه شتون لري، او دا ورته والی په ټوله هستې کې شامل دې، او خدایان او بتان د حقیقت د یو صفت څرګندونه کوي؛ خو دا چې دا ښکاره بڼه او مظهر مطلق دي، نو خپلواکي نه لري او پر خپل ځان ولاړ نه دي؛ بلکي له اصل او مبدأ سره تړاو او اړیکه، هغه ته واقعیت ورکوي. حقیقت دا دې چې الهي صفتونه په هندسي، صوتي او بصري تمثیلونو سره بیان کیدی شي، ځکه چې هرڅه په هرڅه کې دي او د عناصرو، رنګونو، غږونو، شکلونو او افکارو ترمنځ ورته والی او عمومي اړیکه شتون لري.
د هغه څه پر بنسټ چې ذکر شو، د عبادت کوونکي او خدای ترمنځ هم اړیکه تشخیص او ټاکل کیږي. د “سوکرایچاریا” په وینا: «یو بت، مجسمه او یو الهی انځور یو داسې شرایط دي چې د معبود او عابد د پیوستون او اتحاد لامل کیږي. يعنې يووالی، خواخوږي او اتحاد بايد د عابد د وجدان او د معبود د صورت تر منځ ترلاسه شي چې هغه يې عبادت کوي، “تر څو چې عابد په خپله فرښته نه شي، هغه نشي کولی د فرښتې عبادت وکړي”. کله چې هغه پخپله پرښته شي، نو کولی شي د پرښتې عبادت وکړي، او له بلې خوا، بنده او خدای یوازې د وصال په مقام او حالت کې سره متحد او یو کیږي، او بنده خپل مخ او شکل د خدای په څیر ګڼي؛ ځکه چې معبود هم په ارثي توګه خپلواکي نه لري او د الهي نومونو او صفتونو مظهر ده. په حقیقت کې له دې ځایه او له همدې لارې عبادت کوونکی هغه حقیقي خدای ته لار موندلې چې له هر شکل او صورت څخه پاک دې او ځان له دغو صوري بندیزونو څخه ازاد او پاک ویني او ځان له الهي حقیقت سره یو ګڼي.
خو د پورتنۍ وینا له مخې، د هندوانو موحدیت او توحید په اړه باید وویل شي چې په بنسټیز ډول هندوییزم له توحیدي دینونو لکه یهودیت، مسیحیت او اسلام سره پرتله کېدای نه شي. همدارنګه، د ځینو لیکوالانو په وینا، هندوییزم د فلسفې له لارې نشي تشریح کیدی؛ ځکه چې دا دین د عقل په چوکاټ کې نه ځاییږي؛ له همدې امله، د “هندوییزم” کلمه د سنسکریت کلمې “درشن” په تشریح کولو سره پوهیدلی شي چې معنی یې لیدنه، کتنه او اړیکه ده. “درشن” یو عقلي حالت او د خدای سره ملاقات ته اشاره کوي، او “درشنا” هغه چا ته اشاره کوي چې خدای پیژني، مګر اوس د پورته توضیحاتو له پوهیدو وروسته چې هندوان په خدای باور لري، پوښتنه دا ده چې هندوان د ډېرو او متعددو خدایانو سره، آیا کولی شو هغوی موحد وګڼو؟
مخکې له دې چې پورتنۍ پوښتنې ته مستقیم ځواب ورکړو، اړینه ده چې د خدای باورۍ د تحول د څرنګوالي په اړه لږ څه وضاحت وړاندې کړو. د عبادت مرحلې، چې په ډېرو انساني تمدنونو کې په بېلابېلو لارو تعقيب شوي دي، عبارت دي له: 1- په روح باندې عقيده ؛ 2 – د طبیعت عبادت (ونه، لمر، سپوږمۍ)؛ 3- شرک یا د څو خدایانو عبادت؛ 4- توحید یا د وجود یووالی د هغه چا په وینا چې هندوان ندي. هندوان د طبیعت پرستۍ له پړاو څخه نه دي تېر شوي؛ مګر پخپله د هندوانو په وینا، خدای د “ایشورا” یو حقیقت دې او “تریمورتي” چې د مجسمو په بڼه د هندوانو په معبدونو او کورونو کې لیدل کیږي، د هغه تجلي ده. په حقیقت کې، هندوان مندر ته ځي ترڅو د تري مورتي له لارې د«ایشوارا» په وړاندې د ریښتیني خدای شفاعت او بخښنه وغواړي. د دې تفسیر او تعبیر سره، هندوان په یو واحد اصل کې د باور وړ ګڼل کیدی شي، کوم چې د “تریمورتي” او “ایشوارا” په واسطه هغه ته رسیږي. په بل عبارت، په هندویزم کې د خدایانو د کثرت سره سره، په متنونو کې د توحید نښې هم شتون لري، چې ډیری خدایان د نامعلوم خدای مختلف اړخونه ښیي. د ریګ ویدا د لسم کتاب 121م شعر دا اندیښنه په روښانه الفاظو سره تعریفوي: “هغه څوک چې ژوند ورکوي، ځواک ورکوي، د هغه سیوري ابدي دی. د هغې سیوری مرګ دې او هغه خدای چې موږ یې په خپلو قربانیو ستایو. هغه چې د غرونو، واورو، سمندرونو او لیرې سیندونو شتون د هغه څخه دې. هغه چې اسمان د هغه د قدرت ساحه ده. هغه څوک چې ځواک یې سترګې د هغو اوبو څخه پورته کوي چې د قربانۍ اور ته ځواک ورکوي او هغه تولیدوي.هغه د ټولو خدایانو څخه پورته یوازینی خدای دې. هغه چې موږ یې په خپلو قربانیو درناوی کوو څوک دې»؟!
رنکه ګروسه په خپل کتاب “د شرقي فلسفې تاریخ” کې د ریګ ویدا یو بیت چې د خدای د وحدانیت په اړه دې، دا ډول تشریح کوي: «هوښیاران، یو خدای په بېلابېلو بڼو نوموي او هغه آګني، میترا او اورنا نوموي.»
له همدې امله، په ویدیک متنونو کې چې په هندوییزم کې ترټولو مهم مقدس متنونه دي، پرمختګونه شوي او په دې متنونو کې د توحید په لور یو ډول لوړوالی شتون لري، چې په ورته وخت کې، بېلابېل رب النوع لري او په دې متنونو کې، خدای د عالم د روح په څېر دې او عالم لکه د خدای بدن دې. د دې متنونو په ټوټو کې، یو ځانګړی روحانیت لیدل کیدی شي، چې د ویدیک مذهب څخه برهمن مذهب ته د مذهبي ارتقاء څرګندونه کیدی شي. خو په دې کې شک نشته چې هندو مذهب او پیروان یې پر اسلام باور نه لري او د اسلام دین نه مني، سره له دې چې په دې دین کې خالص توحید شتون لري، او دوی بیا هم په تعدد باورۍ چې له یو اصل څخه منشأ اخلي، باور لري؛ هغه مسله چې د اسلام له نظره شرک دې.
ادامه لري…
