رسنۍ د اسلام په پیلامه کې او د هغوی دندې د رسول الله صلی الله علیه وسلم له نظره
بې له شکه چې زموږ په ټولنه کې د اسلامي کلتور د کچې د لوړولو لپاره یو له مهمو وسایلو څخه رسنۍ دي. په ننني عصر کې رسنۍ د خلکو سترګي دي او هغه ځايونه ښيي او هغه خبرونه خپروي چې هر څوک يې په شخصي توګه نه شي کولی چې هلته ولاړ شي او هغه وویني او یا يې وڅاري. په دې حالت کې د پېښو په انعکاس کې د رسنیو اهمیت، ارزښت او قیمت څرګندېږي.
که د اسلام په پیل کې دیني او اخلاقي آداب او رواجونه د خپلو لیکنو، ژبې او مثالونو له لارې د نړۍ غوږونو ته رسېدل چې رسول الله صلی الله علیه وسلم د هغو د اجراء لپاره یو لړ اصول وضع کړي وو. په اوسني عصر کې بیا ديني پيغامونه او معلومات په نويو شکلونو کې مخې ته راغلي دي چې د اسلامي ارزښتونو د ترويج دنده پر غاړه لري او د دغه مسئولیت عهده دار دی.
د انصاف څخه دا پټه نه ده چې ارتباط د انساني تمدن بنسټ دی او یو له مهمو ځانګړنو څخه د معلوماتو تبادله او د خلکو ترمنځ د پیغامونو لیږد دی. د دې لپاره چې هر ډول اړیکه ګټوره وي پکار ده چې هره اړیکه، د استوونکي، پیغام، چینل او اخیستونکي څخه برخمن وي؛ ځکه اړیکه په بیلابیلو لارو ترسره کیږي؛ د بېلګې په توګه: ۱. حضوري او پرته له منځګړو؛ 2. ډله ایز یا عامه؛ 3. لیکل شوی او غیر لیکل شوی؛ 4. ملي او نړیوال؛ 5. لفظي او غیر لفظي؛ 6. انسان او وسیله؛ 7. لنډمهاله او غیر وختي؛ ۸. سازماني او غیر سازماني؛ ۹. او سمبولیک.
دا څرګنده ده چې د اړیکو لپاره د انسان اړتیا په یو ځانګړي وخت او ځای پورې محدوده نه ده. که څه هم په تېرو پېړیو کې د ارتباطاتو او رسنیو لړۍ د نن په څېر پراخه نه وه، خو د وخت د شرایطو او غوښتنو له مخې د ارتباطاتو داسې وسایل وو، چې خلکو د خپلو اړتیاوو د څرګندولو، د خپلو مفکورو، پیغامونو د رسولو لپاره ترې کار اخیست. او فکرونه او خپلې غوښتنې به یې له نورو سره شریکولې. الهي پیغمبرانو د دې ارتباطي وسایلو څخه کار اخیستی ترڅو خپل دیني او آسماني افکار خلکو ته ورسوي او بشري ډلې د لوی خدای په لور رهبري کړي. د اسلام د ظهور په دوره کې او له هغه وروسته کلونو کې رسول الله صلی الله علیه وسلم او خلفاء کرامو له دغو وسایلو څخه ځینې کار اخیستی دی.
په عمومي نظر سره د رسول الله صلی الله علیه وسلم د زمانې رسنۍ په دریو برخو ویشل کیدی شي:
۱- لفظي رسنۍ
د اړیکو ترټولو مهم ژبه او خبري کول دي. د دې وسیلو عمر د انسان د خلقت تاریخ ته رسیږي. د دې رسنیزې وسیلې اهمیت په دیني آیاتونو او روایتونو کې ذکر شوی دی. لفظي ارتباط فرعي څانګې لري، چې تر ټولو مهم یې دا دي:
الف: تقریر او خطابت؛ خطابت د لفظي اړیکو یو له پخوانیو او خورا بریالۍ وسیلو څخه دی. ویلی شو چې د منبر لومړی خطیب، لومړنی انسان یعني حضرت آدم علیه السلام دی. هلته چې د ښوونکي په توګه د فرښتو لپاره د وسایلو کارول تشریح کړل او په دې ډول یې لومړی درس وړاندې کړ.
د الله جل جلاله ټولو پېغمبرانو خلکو ته دين په همدې وسيله رسول. رسول الله صلی الله علیه وسلم هم په همدې لاره کې خپلو صحابه کرامو ته د اسلام دین راوړی او د هغه صحابه کرامو د رسول الله صلی الله علیه وسلم په هڅونه سره د اسلام دین خپور او دیني تعلیمات په ورته ډول یې خلکو سره شریک کړل. د مثال په توګه د نجاشي په حضور کې د حضرت جعفر طیار رضي الله عنه وینا د اسلام د دفاع او د شکونو د له منځه وړلو او د دین د تبلیغ لپاره یوه غوره بېلګه ګڼل کېږي.
ب: شعر او شاعري؛ په اسلام کې د هر پیغام مثبت یا منفي بڼه د هغه په محتوا پورې اړه لري. د اسلام له نظره، هغه رسنۍ منظورې او خوښې شوې دي چې الهي محتوا خپروي. شاعري یو له هغو مهمو رسنیو څخه ده چې ارزښت یې د اسلام له نظره په محتوا پورې اړه لري او له همدې امله د ستاینې او غندنې وړ ده. نو که کوم شعر الهي مفاهیم وړاندې کړي، د ستاینې وړ دی او که نه، رد او مردود دی.
د رسول الله صلی الله علیه وسلم او د خلفای راشدینو په دوره کې شاعران د اسلام په خدمت کې وو. دوی د دین دفاع کوله او په دې توګه یې مذهبي مفکورې خپرې کولې. حضرت حسان بن ثابت رضي الله عنه د مکې مشهور او ستر شاعر و، چې د اسلام له منلو وروسته يې د اسلام دفاع پیل کړه او د شعر او شاعرۍ له لارې د اسلام له مدافعينو څخه شو.
۲- لیکلي رسنۍ
یو له مهمو غیر لفظي رسنیو څخه چې خورا اوږد عمر لري لیکلي رسنۍ ده. دا ارتباطي وسیله د کتابونو، مجلو او نورو په بڼه ډیر ښکاري. لیکل شوې ژبه له پیړیو راهیسې له انسانانو سره ده. د لیکلې ژبې د ودې او تکامل پړاوونه په لاندې ډول دي: پر ډبرو باندي خط، د خټو تخته، فلزي تخته، د لرګیو تخته، د پاپیروس کاغذ، چرمی تومار او د کاغذ کتاب.
په تیرو وختونو کې کتابونه د افکارو د خپرولو تر ټولو مهمه وسیله وه او د مختلفو قومونو فکري ارتباط او له یوه توکم څخه بل توکم ته د تمدن لیږد له همدې وسیلې څخه ترسره کیده. د رسنیو د اهمیت په اړه قرآن کریم په قلم او هغه څه په هغه باندي لیکل کیږي قسم کړی : «ن والقلم و ما یسطرون؛)
د خپل وخت پاچاهانو ته د رسول الله صلی الله علیه وسلم نړیوال لیکونه او هغوی ته د اسلام بلنه او د سرغړوني په صورت کې د هغوی پر ضد د جګړې اعلان د پیغمبرۍ په دوره کې د لیکونو له لارې د رسنیو د تبلیغاتو بېلګه ده.
۳- غیر لفظي رسنۍ
لمونځ او نور عبادتونه هم د رسنیو کار کولای شي؛ ځکه اسلامي لمونځ او عبادت په ځانګړې توګه د جمعې او جماعت لمونځ یو ځانګړی پیغام لري. د دې ډول عبادت په لیدلو سره هر لیدونکی د اسلام د ژوندانه مکتب په پیغام پوهېږي او لږ تر لږه د عقل په نړۍ کې له دیني او اسلامي فضا سره ځان نښلوي. د قرآن تلاوت، او د رسول الله صلی الله علیه وسلم او د هغه د صحابه کرامو لمونځونه او هغه اعمال چې رسول الله صلی الله علیه وسلم د عمل له لارې ترسره کړي دي، نه خبرې کولو له لاري، چې دا ټول د صامتو رسنیو غوره مثالونه دي.
سربیره پردې چې څه وویل شوه، نومونه، لقبونه، د مسلمانانو د جنازې مراسم، د ماشومانو د زیږون په وخت کې پروګرامونه، د کورونو او جوماتونو د جوړښت ډول، د اخلاقو ډول، چلند او عمل او اسلامي افکار او نور. د رسول الله صلی الله علیه وسلم او د هغه د صحابه کرامو په زمانه کې ټولې غیر لفظي رسنۍ وې او اوس هم خپل رسالت ساتي.
د رسنیو ډګر په هر دور کې پراخ او اوږد شوی دی او د هغې دورې د ټولنې د رواجونو او امکاناتو له مخې خپل شکل لري. په هره زمانه کې د اطلاعاتو د استفادې څرنګوالی بدل شوی او بدلون موندلی، خو په اصلي مسله کې چې د رسنیو شتون او اهمیت دی، څه نه دي بدل شوي.
لیکوال: م. فراهي توجګي
By محمد فاتح