اعتدال د “وسط” عربي کلمې ژباړه ده. «اوسط الشیء وسطه» هغه ټاکلی او غوره شوی شی دی چې دوه مساوي اړخونه او یو اندازه لري او د «وسط» بله معنی له افراط او تفریط لرې پاتې کېدل دي.
افراط د هر شي اضافه او تفریط د هر شي کموالي ته ویل کېږي او هغه څه چې د دې دواړو ترمنځ منځنی او غوره دی هغه د عدالت او اعتدال په نوم یادېږي.
د “وسط” مشتقات په قرآن کریم کې څو ځله د ستایني لپاره کارول شوي. له همدې امله اعتدال په قرآني مفهوم کې وسطیت ته ورته دی چې په وینا، عمل او افکارو کې له هر ډول افراط څخه ډډه کوي.
د “اعتدال” لفظي معنی “مساوات او اعتدال” دی. دا کلمه د “عدل” کلمې څخه اخیستل شوې او معنی “مساوي کول” دي.
د قرآن له بيان څخه په دې پوهېږو چې “منځګړيتوب” هم د اسلام يو فضيلت او د قرآن د اخلاقي سيرت نښه او يو ستر او اساسي معيار دى چې خداى پاک جل جلاله د مؤمنانو لپاره غوره کړى دى او فرمايي: «وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِّتَكُونُواْ شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً»؛ ژباړه: « او بې له شکه موږ تاسو اعتدال لرونکی اُمت جوړ کړې یاست [تاسو په دین کې زیاتی نه کوی او نه په هغه کې افراط او تفریط کوی، تاسو د روح او د بدن د حقوقو درناوی کوی او تاسو د حیواناتو او پرښتو ترکیب یاست] د دې لپاره چې تاسو د خلکو شاهدان اوسې.»
په قرآن کریم کې د اعتدال د مفهوم د څرګندولو لپاره د قصد کلمه کارول شوې ده. البته په دې معنی کې د “وسط”، “سواء” او “حنیف” کلمې هم کارول کېږي. خو تر ټولو ډېر کارول شوی مفهوم او اصطلاح د “قصد” او “اقتصاد” په کلمو کې موندل کېدی شي؛ همدا وجه ده چې په اسلامي منابعو کې د قرآن په تعقيب د اعتدال د څرګندولو لپاره د قصد کلمه کارول شوې ده.
په اصطلاح کې د اعتدال او منځګریتوب د عقل او شريعت له نظره په ښه اخلاقو او چلندونو کې استقامت او د هغو د انسان د مختلفو خواهشاتو څخه منځني او اعتدال ته اړول دي. په بل عبارت د دې معنی دا ده چې هر کله چې د کوم شي لاسته راوړل د شريعت او عقل له نظره ښه وي، نو هغه (اعتدال) کار تر لاسه کیږي او کله چې ښه او غوره نه وي، هغه شی (اعتدال) نه دی. له همدې امله، دا ادعا کیدی شي چې د اعتدال او سمون ترمنځ یو ډول منطقي اړیکه شتون لري. په دې معنی چې هر اعتدال عمل صحیح دی او هر ناقص عمل فاسد او غلط دی او اصلاح ته اړتیا لري. اصلاح د هغه کار بیا رغونه ده چې د اعتدال د نشتوالي له امله فساد ته مخه کړي؛ نو که څوک د اعتدال طریقه غوره نکړي او صالحه رویه ونه لري، د هغه تمایل فساد ته دی.
لیکوال: شکران احمدي
By محمد فاتح