شورا او بدر الکبرا:
له انس بن مالک رضي الله عنه څخه روایت دی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم د بدر په جګړه کې له خپلو لسو ملګرو سره مشوره وکړه. حضرت ابوبکر رضي الله عنه او حضرت عمر رضي الله عنه خپل نظرونه څرګند کړل او رسول الله صلی الله علیه وسلم د انصارو د نظرونو په تمه وو، چې د هغه په کین(چپ) اړخ کې ناست وو. په دې وخت کې سعد بن عباده الانصاري ولاړ شو او ویې ویل: “که ستاسو موخه موږ یو، په دې حالت کې که ته موږ ته امر وکړې، موږ به په سمندر کې ډوب شو او تر هغه به را ونه وځو، ترڅو چې ته موږ ته امر ونه کړې. که ته موږ ته امر وکړې چې د خپلو اسونو سره د یمن تر برک الغماد پورې ودانګو، موږ په بشپړ ډول چمتو یو.” د سعد بن عباده رضي الله عنه د دې نظر له اورېدو وروسته، رسول الله صلی الله علیه وسلم د حرکت امر وکړ او اسلامي لښکر په بدر کې ځای پر ځای شو او د جګړې لپاره چمتو شو.
امام نووي رحمه الله فرمايي: “له دې بیان څخه ثابتیږي چې له ملګرو او د رایې او نظر له خاوندانو، پوهانو او متخصصو خلکو سره باید مشوره وشي.”
سیرت لیکونکو د هغو کسانو نومونه ذکر کړي دي چې د بدر په شورا کې یې برخه اخیستې وه او د هغوی ژوندلیکونه یې په تفصیل سره بیان کړي دي.
د بدر د بندیانو په اړه مشوره:
د بدر په جګړه کې د شورا ارزښت نه یوازې په جګړې د تګلارې په ټاکنه کې څرګند شو، بلکې د جګړې وروسته د بندیانو په اړه د پرېکړې پر مهال هم په ډاګه شو. رسول الله صلی الله علیه وسلم له خپلو اصحابو سره مشوره وکړه او وپوښتل: “د بندیانو په اړه ستاسو نظر څه دی؟” حضرت ابوبکر رضي الله عنه وړاندیز وکړ چې له هغوی څخه دې فدیه واخیستل شي او خوشې دې شي، خو حضرت عمر رضي الله عنه وړاندیز وکړ چې هغوی دې ووژل شي، ځکه چې دوی د کفارو مشران دي.
رسول الله صلی الله علیه وسلم د حضرت ابوبکر صدیق رضي الله عنه د نظر سره سم له هغوی څخه فدیه واخیسته او خوشې یې کړل.
ابن کثیر رحمه الله دا حدیث له مسند احمد څخه په ډېر تفصیل سره روایت کړی دی او د هغه د الفاظو په تفصیل کې داسې راغلي دي: «ناس یأخذ بقول ابی بکر رضی الله عنه و ناس یأخذ بقول عمر رضی الله عنه» (ځینې یې د ابوبکر رضي الله عنه په رضایت سره د فدیې له ترلاسه کولو وروسته خوشې شول او ځینې یې د حضرت عمر رضي الله عنه په رضایت سره ووژل شول).
خو د یادونې وړ ده چې وروسته یو آیت نازل شو، چې د حضرت عمر رضي الله عنه د نظر تائید یې وکړ.
شورا او د احد جګړه:
د احد د جګړې په اړه د رسول الله صلی الله علیه وسلم نظر دا و چې د ښار دننه باید سنګر جوړ شي، ترڅو د هغه ځایه دفاع وشي.
د ځینو مشرانو صحابه کرامو (رضي الله عنهم) نظر هم همدا و، یعنې د رسول الله صلی الله علیه وسلم نظر یې تائید کړ. مګر د ځوانانو صحابه کرامو نظر دا و چې له ښاره ووځي او په بل ځای کې له دښمن سره مقابله وکړي. رسول الله صلی الله علیه وسلم د ځوانانو نظرونو او رایو ته ارزښت ورکړ او د هغوی نظرونو ته یې تر خپل نظر لومړیتوب ورکړ. هغه امر وکړ چې د احد غره په لمنو کې دې د جګړې سنګر جوړ شي.
شورا او د خندق جګړه:
رسول الله صلی الله علیه وسلم د خندق (الاحزاب) د جګړې پر مهال د شورا یوه غونډه جوړه کړه، ترڅو د جګړې په اړه له یو بل سره مشوره وکړي، چې آیا د جګړې سنګر د ښار دننه جوړ شي که د مدینې ښار څخه بهر. حضرت سلمان فارس رضي الله عنه د خندق کیندلو نظریه وړاندې کړه او مسلمانانو د هغه نظر او مشوره تائید کړه. رسول الله صلی الله علیه وسلم د خندق د کیندلو امر صادر کړ.
By محمد فاتح