اسلام په اروپا کې (پنځمه برخه)

لیکوال: عبیدالله نورزهي

اسلام په اروپا کې (پنځمه برخه)

په دې برخه کې موږ د اسلام او مسلمانانو په وړاندې د اروپایانو مبارزه له دوو لیدلورو څخه تحلیل او څېړو:

الف: سیاسي او پوځي فعالیتونه
اروپایانو په سیاسي او پوځي ډګرونو کې په لویه کچه د اسلام او مسلمانانو پر وړاندې خپلې مبارزې ته دوام ورکړ.

له عثمانیانو سره د عیسوي روسیې جګړه: د ۱۷۶۲ او ۱۷۹۶ کلونو ترمنځ، د لویې کاترین د واکمنۍ پر مهال، عیسوي روسیې له عثماني امپراتورۍ سره سخته جګړه پیل کړه. په پایله کې، د ازوف سیمه، د کریمیا ټاپووزمه او د تور سمندرګي شمالي سیمې د روسیې تر ولکې لاندې راغلې. همدارنګه، ترکستان د عثماني خلافت له خاورې جلا شو.

په مصر باندې د ناپلیون یرغل: په ۱۷۹۸ کال کې، ناپلیون پر مصر برید وکړ او دا اسلامي خاوره یې تر خپل نفوذ لاندې راوسته.

د شمالي افریقا مستعمره کول: فرانسې په ۱۸۳۰، ۱۸۸۱ او ۱۹۱۲ کلونو کې په ترتیب سره الجزایر، تونس او مراکش ونیول او دغه سیمې یې مستعمره کړې.

په هند او عربي سیمو باندې د برتانیې تسلط: انګلستان په هند کې د مسلمانانو د نفوذ په کمولو سره، په ۱۸۳۹ کال کې عدن او د عربستان د سویلي او ختیځو سیمو کنټرول ترلاسه کړ. همدارنګه، په ۱۸۸۲ او ۱۸۹۸ کلونو کې یې مصر او سوډان هم ونیول.

د بالکان د ملتونو پارونه: اروپايي هېوادونو د بالکان ټاپووزمې ملتونه را وپارول او د دې ستراتیژیکې سیمې په ویشلو سره یې د عثماني حکومت لاس له هغې لنډ کړ. په ۱۸۳۰ کال کې یونان له ترکیې څخه جلا او خپلواک شو.

له لومړۍ نړیوالې جګړې وروسته د اسلامي ځمکو ویش: د لومړۍ نړیوالې جګړې پر مهال، اروپایانو عثماني امپراتوري په جګړه کې شامله کړه. د عثماني خلافت له ماتې وروسته، دوی د یوې سنجول شوې دسیسې له لارې دا اسلامي ځواک نسکور کړ او اسلامي ځمکې یې په خپل منځ کې ووېشلې. د مثال په توګه، فرانسې لبنان له سوریې جلا کړ او د یو عیسوي واکمن سره یې یو ځانګړی نظام جوړ کړ. د لبنان د اوسني ناکرارۍ ریښه باید په دې استعماري دسیسه کې ولټول شي.

ب: تبلیغاتي او کلتوري پروګرامونه
لویدیځ، د خپلو ځواکمنو تبلیغاتي وسایلو په کارولو سره، په څو جبهو کې د اسلام پر وړاندې کلتوري مبارزه پیل کړه:

له دیني ارزښتونو سره د مسلمانانو د اړیکې کمزورې کول: دوی د اسلامي تعلیماتو، معنویت او پر ځان باور څخه د مسلمانانو په جلا کولو سره هغوی یې په کمزورو، ذلت منونکو او استعمار منونکو مخلوقاتو بدل کړل.

د مذهبي عقایدو سپکاوی

د اسلامي عقایدو په تحریف او د تحریف شویو نسخو په معرفي کولو سره، دوی د دین په وړاندې یو ډول بدبیني رامنځته کړه. دې پالیسۍ، چې د تمدن او عصري کولو شعارونه یې ورکول، په ځانګړې توګه د ځوانو مسلمانانو په منځ کې دیني هویت کمزوری کړ.

قومي او ژبني ویش او اختلاف ته لمن وهل

د مذهبي یووالي پر وړاندې د قومي او قبیلوي مسایلو په راپورته کولو سره، دوی د قرآن ژبه (عربي) کمزورې کړه او اروپايي ژبې یې په اسلامي هېوادونو کې رسمي کړې. همدارنګه، له دین څخه د سیاست د جلا کولو مسله یې هم راپورته او ترویج کړه ترڅو مسلمانان له هر ډول سیاسي فعالیت څخه را وګرځوي.

په نړیوالو غونډو او بنسټونو کې نفوذ

لویدیځ، د نړیوالو مسایلو په اړه د خپل دوه‌ګوني چلند سره، هر چېرته چې خپلې ګټې په خطر کې وویني، د بشري حقونو د ملاتړ په پلمه پراخ تبلیغاتي پروپاګند ترسره کوي. برعکس، د بې بنسټه او غلطو دلایلو پر بنسټ په اسلامي هېوادونو تور لګوي چې ګواکې بشري حقونه تر پښو لاندې کوي.

د مصرف او فساد د کلتور خپرول

د فساد او فحشا خپرېدل، د کورنۍ بنسټونو کمزوري کېدل، او د بدکارۍ ترویج، اسلامي ټولنې له ژورو ننګونو سره مخ کړي دي. دې کلتوري یرغل، د اسلامي ارزښتونو د خپرولو پر ځای، د مسلمانانو په منځ کې د لویدیځ کلتور د خپرېدو لامل شوی دی.

اسلامي نړۍ باید د لویدیځ د دې کلتوري او اخلاقي بریدونو په وړاندې یوه قوي او منظمه جبهه جوړه کړي. کلتوري مبارزه، چې له سیاسي او پوځي جګړو څخه اهمیت یې ډېر دی، کولی شي د لویدیځ د تسلط د دوام او د وارد شویو سپکو ارزښتونو د ترویج مخه ونیسي.

د اروپا لویې وچې جغرافیایي سپړنه

الف) پراخوالی او جغرافیایي موقعیت
د اروپا لویه وچه ۱۰،۴۶۱،۰۰۰ کیلومتره مربع مساحت لري، چې له اوقیانوسیه وروسته په نړۍ کې دوهمه کوچنۍ وچه ده. دا براعظم په بشپړه توګه په شمالي نیمه‌کره کې د شمالي معتدل زون د ۳۵ او ۷۱ درجو شمالي عرض البلد ترمنځ موقعیت لري. اروپا د آسیا یو ډول ټاپووزمه ګڼل کېږي، چې په سمندر او اقیانوس کې پرمختګ کړی او د ټول مساحت په پرتله د تر ټولو اوږد ساحل لرلو له امله د براعظمونو په منځ کې ځانګړی ځای لري.

ب) د اروپا طبیعي او اقتصادي ځانګړتیاوې
سمندري اقلیم او سمندرونو ته نږدېوالی دا وچه په طبیعي او اقتصادي لحاظ په یو امتیازي مقام کې ځای پر ځای کړی دی. سیندونه، په ځانګړې توګه د دانیوب سیند، چې ۲،۹۶۰ کیلومتره اوږدوالی او ۸۲۰،۰۰۰ کیلومتره مربع اوبو ایستلو حوزه لري، له څو هېوادونو څخه تېرېږي او د اروپایي تمدنونو په راڅرګندېدو کې یې بنسټیز رول لوبولی دی.

ج) جغرافیایي او اقلیمي وېش
د ځمکې د بڼې له مخې، اروپا په څلورو سیمو وېشل شوې ده:
۱. مرکزي لوړې سیمې
۲. په جنوب کې د الپ غرونه
۳. لویدیځې لوړې سیمې
۴. د شمال ټیټې دښتې

د اقلیم له پلوه

اروپا د درې ډوله اقلیمونو کوربه ده:

1. سمندري اقلیم: په لوېدیځ ساحل کې شتون لري او د لوېدیځ بادونو او د خلیج د تودو اوبو د جریان له امله اغېزمن شوی دی.

2. مرطوب براعظمي اقلیم: د براعظم په مرکزي او داخلي سیمو کې موندل کېږي.

3. د مدیترانې اقلیم: په سویلي سیمو او د مدیترانې سمندرګي سره نږدې لیدل کېږي.

د انسانانو د مېشتېدو تاریخ او د تمدن جوړښت

اروپا د پلیسټوسن د دورې له وروستیو راهیسې، کله چې یخچالونه په شا شول، د انسانانو د مېشتېدو ځای ګرځېدلې ده. جنوبي سیمې، په ځانګړې توګه یونان، له لرغونو وختونو راهیسې د انساني تمدن د یو مهم مرکز په توګه پېژندل شوې دي.

د روم امپراتوري، چې په دویمه میلادي پېړۍ کې د خپل واک په اوج کې وه، په اروپا کې لومړنی لوی سیاسي واحد ګڼل کېږي. دا امپراتوري له شمال څخه تر انګلستان او له ختیځ څخه تر تور سمندر او فارس خلیج پورې غځېدلې وه.

د تیاره دورې وروسته، عصري اروپا د پنځلسمې پېړۍ له دویمې نیمایي څخه د اسلامي کلتور په کارولو سره د پرمختګ په لور حرکت وکړ. جغرافیایي کشفونو اروپا دې ته وهڅوله چې آسیایي او افریقایي سیمې وپېژني، چې د دې سیمو د خلکو شتمني لوټ او استحصال کړي.

صنعتي انقلاب، چې د ۱۷۶۵ او ۱۷۸۸ کلونو ترمنځ د جیمز واټ لخوا د بخار ماشین په اختراع سره بشپړ شو، د ښاري کېدو او صنعتي کېدو وده ګړندۍ کړه او د نورو هېوادونو په سرچینو د اروپا تکیه یې زیاته کړه.

نفوس او ټولنیزې ځانګړتیاوې

اروپا اوس ۷۱۰ میلیونه نفوس لري، او د کلنۍ ودې کچه یې ۰.۴٪ ده. په دې براعظم کې د نفوس نسبي تراکم په هر کیلومتر مربع کې ۶۸ کسان دی.

د ۱۹۸۷ کال د احصایو له مخې، د زیږون کچه په هرو زرو کې ۱۵ او د مړینې کچه په هرو زرو کې ۱۰ کسان وه. په نړۍ کې د ماشومانو د مړینې تر ټولو ټیټه کچه په اروپا کې اټکل شوې، چې په هرو زرو کسانو کې په کال کې ۹ کسان دي.

دوام لري…