د جهميې فرقه «ډله» (پنځمه برخه)

لیکوال: "ابوعائشه"

د جهميې فرقه «ډله» (پنځمه برخه)

روڼوالی

په عمومي توګه اکثره منحرفه او ګمراه ډلو خپل باور او عقیده د منسوخو شريعتونو او پخوانیو باطلو ډلو څخه اخیستې او تر ډېره حده یې خپله لاره په هغه سره سمه کړې ده. له همدې امله د دوی ډېری عقیدې د اسلام له قوانينو او احکامو سره په ټکر کې دي. جهميه فرقه هم یوه له هغه ډلو څخه ده. اسلامي علما او پوهان په دې باور دي چې جهميه فرقې هم خپل ډېری عقیدې له یهوديانو، مسیحیانو او مشرکانو څخه اخیستي دي.
په تېره برخه کې د جهميه فرقې د بنسټګر لنډ ژوندلیک وړاندې شو. په دې برخه کې غواړو د هغه د پوهې، درک، د سمنيه ډلې څخه د هغې اغېزې او له یهودو او نصاراوو سره د دې ډلې د ورته‌والي په اړه بحث وکړو.

د جهم بن صفوان علم

په دې اړه چې جهم بن صفوان واقعاً عالم و او که نه، د علماوو او ليکوالانو نظرونه توپير لري. ځينې وايي، چې بېلابېلو ښارونو ته د ده سفرونه او د وخت له علماوو سره لېدنې او د قرآن او اسلامي عقايدو په فهم کې يې د فکر په کار اچولو سره، ځينو نظرياتو ته ورسېدی، هغه يې تشريح او پراخه کړل او يو ستر حرکت يې پيل کړ. خو د علماوو يوه بله ډله چې د هغو له جملې څخه شيوخ او سلف صالحين دي وايي، چې جهم بن صفوان د اسلام په لومړيو وختونو کې ژوند کاوه؛ هغه مهال چې ډېر تابعين او پوهانو شتون درلود او علم ډېر وو؛ خو جهم په کُلي توګه يې له علم څخه مخ واړاوه او فلسفه او کلام يې په کتاب الله او د رسول الله صلی الله عليه وسلم پر سنتو ترجيح ورکړ.
ډېری علما د ده د جهالت، ناپوهۍ او بې علمۍ ګواهي ورکوي او وايي چې ده هېڅکله له سترو عالمانو او مستند شیخانو سره ملاقات نه دی کړی. عبدالعزیز بن ابي سلمه رحمه الله وايي: «د جهم بن صفوان خبرې بې معنی صفت، او بې بنسټه ودانۍ ده او هغه هېڅکله عالم نه و ګڼل شوی. یو ځل له هغه څخه د یو چا په اړه پوښتنه وشوه چې خپلې میرمنې ته يې له جماع مخکې طلاق ورکړی، جهم ځواب ورکړ: د هغې لپاره عده لازمه ده. هغه د دې جاهلانه خبرې سره يې د خدای تعالی له کلام سره مخالفت وکړ. ځکه چې الله سبحانه و تعالی فرمایي: «ثم طلقتموهن من قبل أن تمسوهن فما لکم علیهن من عدة تعتدونها» «بیا هغوی ته طلاق ورکړی، مخکې له دې چې له هغوی سره جماع وکړی، نور تاسو به هغوی باندې هیڅ عده نه لری.»
روایت دی چې یو ځل جهم بن صفوان امام ابو حنیفه رحمه الله ته ورغی، له هغه سره يې خبرې وکړي، کله چې یې له امام صاحب سره وليدل او مناظرې ته یې راوبلی، امام صاحب ورته وویل: «له تا سره خبرې کول بې‌ننګي ده. په هغه بحث کې ننوتل چې ته په کې ډوب یې، د هغه اور په څېر دی چې لمبې وهي… ما ستا په اړه داسې خبرې ترلاسه کړي چې هیڅ مسلمان يې په خوله نه راوړي.»

مقاتل بن سلیمان رحمه الله وایي: «په خدای قسم، جهم بن صفوان هیڅکله د خدای کور ته د حج لپاره نه دی راغلی او نه یې له علماوو سره ملګرتیا کړې ده. هغه یو داسې شخص و چې د خدای پاک لخوا غوړه ژبه ورکړل شوې وه. [یعنی په خپل تېزې ژبې او فصیح الفاظو سره يې خلک غولول او خپل باطل دین ته يې دعوتول.]
دا د هغه د بې علمۍ، ناپوهۍ او جهالت له امله وه، چې کله يې د سمنيه ډلې سره مناظره وکړه، د هغوى له خبرو څخه اغېزمن شو او څلوېښت ورځې يې لمونځ ونه کړ. ځکه چې هغه په دې عقیده و چې عبادت او لمونځ باید د هغه چا لپاره وشي چې لیدل کیږي، او دا خورا غلطه مفکوره ده چې د سمنيې ډلې څخه يې اخیستې وه او د هغو د خبرو تر تاثیر لاندې راغلی وو.

ادامه لري…