تصوف او عرفان (اوومه برخه)

لیکوال: محمد عاصم اسماعی‌زهي

تصوف او عرفان (اوومه برخه)

له دویمه پېړۍ څخه تر لسمې پېړۍ پوري د عارفانو او متصوفینو طبقات

دریمه پیړۍ

بایزید بسطامي (طیفور بن عیسی): هغه د بسطام او له سترو عارفانو څخه دی. ویل کیږي چې هغه لومړنی کس دی چې په ښکاره یې د “فنا في الله او بقا بالله” خبره وکړه. بایزید ویلي دي: د بایزیدۍ څخه راووتلم لکه مار له خپل پوست څخه. هغه په ۲۶۱ هجري کال وفات شو.

بشر حافي: هغه د بغداد اوسیدونکی او له مشهورو عارفانو څخه دی، پلرونه یې له «مرو» څخه وو. هغه په لومړي سر کې فسق او فجور کاوه او بیا یې توبه وکړه. هغه په ​​داسې حال کې توبه وکړه چې ​​”حافي” (لوڅي پښې) و او ځکه د بشر حافي په نوم مشهور شو. هغه په ۲۲۷-۲۲۶ هـ ق کې وفات شو.

سرِي سَقَطي: هغه د بغداد اوسیدونکی دی او د بشر حافي له ملګرو څخه وو. هغه د انسانانو سره رحم او پېرزویني کوله. ابن خلکان ُ «وفیات الاعیان» کې لیکي چې سري سقطي ویلي دي: «۳۰ کاله کېږي چې د یوې «الحمدلله» ویلو سره استغفار کوم. هغوی وویل: څنګه؟ سري وويل: “یوه شپه په بازار کې اور ولګېد او زه بهر راووتلم چې وګورم اور زما هټۍ(دکان) ته رسېدلى که نه.” ما ته وویل شول: “ستا هټۍ ته تاوان نه دی رسېدلی.” ما وویل: الحمدلله. ناڅاپه پوه شوم او سوچ مې وکړ چې ایا زه نباید د مسلمانانو په اړه اندېښمن شم؟

سعدي همدا کیسه په لږ توپیر سره په شعر کې راوستلې:

شبـــــی دود خلق آتشـــی برفـروخت         شنیدم که بغداد نیمی بسوخت

یکی شکر گفت اندر آن خاک و دود       که دکــــان مـــــا را گــزندی نبود

جهــــــان‌دیده‌ای گفـتش ای بوالهوس       تو را خود غم خویشتن بود و بس

پسندی که شـــــهری بسوزد به نـــار          اگــــــر خود سرایت بود بر کنار

هغه د کرخي شاګرد او مرید او د جنید بغدادي استاد او ماما دی. هغه د توحید او الهي محبت په اړه ډیري لیکني لري او هم هغه دی چې وايي: «عارف د لمر په څیر په ټوله نړۍ ځلیږي او لکه ځمکه د ښه او بد بار په شا وړي، او د اوبو په څیر ټولو زړونو ته ژوند ورکوي، او د اور په څیر ټولو لګیږي.» سري په (۲۴۵ یا۲۵۰ هـ ق) کې د شپږ نوي کلنۍ په عمر وفات شو.

حارث محاسبي: د بصرې اوسیدونکی او د جنید له ملګرو څخه دی. هغه ځکه “محاسبي” ویل کېده چې د مراقبې او محاسبې موضوع ته یې پوره پاملرنه کوله، هغه د احمد ابن حنبل معاصر دی او احمد حنبل د علم کلام مخالف و، نو ځکه دی یې وایست. او همدا لامل و چې خلک هغه ته شا کړه. حارث په ۲۴۳ هجري کې وفات شو.

جنيد بغدادي: عارفین او متصوفین ورته “سيد الطائفه” وايي، جنيد يو معتدل متصوف ګڼل کېږي. هغه د تصوف جامې هم نه اغوستې، هغوى ورته وويل: د خپلو ملګرو لپاره خرقه (د تصوف کالي) واغونده هغه وویل: که زه پوهېدلی چې جامې ګټه کوي، نو ما به د اوسپنې څخه جامې جوړې کړي وای، مګر د حق بلنه دا ده: «لیس الاعتبار بالخرقة، انما الاعتبار بالحرقة»؛ یعنی«له خرقې څه نه جوړیږی، حرقه (د زړه اور) پکار دی. جنيد د سري سقطي وراره او شاګرد او د حارث محاسبي هم شاګرد و. ویل کیږي چې په ۲۹۷ هجري کال د نوي کلنۍ په عمر وفات شو.

ذوالنون مصري: هغه د مصر څخه دی او په فقه کې د حضرت مالک ابن انس شاګرد و. جامي، هغه د صوفیانو مشر بللی او هغه هم لومړی کس و چې عرفاني مسایل یې په رمزي اصطلاحاتو سره څرګند بیانول، او بیا دا طریقه ورو ورو عامه شوه. ذوالنون د 240-250 هجري تر منځ وفات شو.

سهل بن عبدالله تستري: هغه یو له سترو عارفانو او صوفیانو او د شوشتر څخه دی. د عرفان هغه ډله چې د نفس مجاهده خپل یو اصل ګڼي ته منسوب دي او «سهلیه» بلل کیږي. په مکه مکرمه کې یې له ذوالنون مصري سره هم ملاقات درلودلی دی. هغه د 283-293 هجري کلونو ترمنځ مړ شوی دی.

حسین بن منصور حلاج: هغه په ​​حقیقت کې د شیراز له بیضاء څخه دی، خو په عراق کې لوی شوی دی. حلاج د اسلامي دورې له ډېرو جنجالیو عارفانو څخه دی، هغه په ​​کفر، ارتداد او د خدایي په دعوه تورن شوی و او فقهاوو تکفیر کړی دی، او د عباسي دورې پر مهال په دار وځړول شو. او عارفان هم هغه د رازونو په افشا کولو تورنوي، لکه حافظ چې وايي:

گفت آن یار کزو گشت سردار بلند    جرمش این بود که اسرار هویدا می‌کرد

ځينې يې جادوګر ګڼي، خو ځينې صوفیان يې تبرئه کوي، او وايي چې د ده او د بايزيد خبرې چې د کفر بوی کوي، د بې خودۍ په حالت کې ویل شوي دي. عارفان هغه “شهید” بولي. حلاج په (۳۰۶ یا ۳۰۹) کال کې اعدام شو.

ادامه لري…