د رسنیو رول او د مسلمانانو پر هویت د هغې اغیزې (دویمه برخه)

لیکوال: م. فراهي توجګی

د رسنیو رول او د مسلمانانو پر هویت د هغې اغیزې (دویمه برخه)

 د عمومي رسنیو تاریخ ته کتنه

د یوویشتمې پیړۍ په پیل کې د رسنیو تاریخي پرمختګونو ته یوه کتنه ښیې چې د انسان فکر څومره د ارتباطي وسیلو پورې تړلی دی، او د ژبې (د اړیکو لومړنۍ وسیله) څخه نیولې تر معلوماتو د لیږد پیچلي وسیلو لکه بریښنایی کرښو او فضایي سپوږمکۍ پورې د خپل اصلي جوړښت کې مثبت او منفي لري اغیزه لري.

په نننۍ نړۍ کې او د ورځني مصروفیت په جریان کې، د ډله ایزو اړیکو وسیلې او عامه رسنۍ د خلکو په ساتیرۍ، هغوی ته د معلوماتو ورکولو او ځان ته د وخت په وقف کولو کې مهم رول لوبوي. نو ځکه اړینه ده چې د هغه په کارولو کې جدي لیوالتیا ولري. عامه رسنۍ مختلفې بڼې لري لکه ورځپاڼه، راډیو، ټلویزیون، سینما، سپوږمکۍ(ماهواره) او انټرنیټ. په دې مقاله کې، موږ به د ټولنیزو رسنیو تاریخ په لنډه توګه وځېړو، کوم چې د بریښنایی اړیکو او د ټولنیزو شبکو پلټفورمونو د لومړنیو مخکښانو چې نن ورځ په انټرنیټ تسلط لري، پکي شامل دي.

ورځپاڼې

رسنۍ چې په پام کې یې درلودل چې نړۍ بدله کړي، خپل لومړی فعالیت یې د 1605 کال کې په سټراسبورګ کې پیل کړ او د معلوماتو په پراخه ډګر کې یې ګام پورته کړ. ورځپاڼه هغه رسنۍ ده چې هره ورځ د ټولنې بېلابېلو طبقو ته په بېلابېلو فرهنګي، هنري، ورزشي، سیاسي او اقتصادي برخو کې تازه خبرونه او معلومات وړاندې کوي. ورځپاڼې تل په لیکلي بڼه خپریږي او دې لیکنې ډېرې مثبتې او منفي اغیزې هم لري، خو چارواکي او په ورځپاڼو کې ښکیل کسان هڅه کوي چې د هغې مثبتې اغیزې مخ ته کړي.

راډیو

په 1895 کې، ګوګلیلمو مارکوني په ایټالیا کې د خپل پلار له ملکیت څخه د پام وړ فاصلې ته د راډیو له لارې د پیغام لیږلو لاره وموندله؛ دا د نړۍ یو له خورا مهم اختراعاتو څخه وه او د نوي بریښنایی مخابراتو د پیل ټکی وو.

ټلویزیون

په نړۍ کې ترټولو مشهوره رسنۍ ټلویزیون دی، چې د مینه والو د دغې میني لامل په ورته وخت کې د غږ او عکس شتون دی. په وروستي کلونو کې، په ژوندي بڼه د ډرامو د اضافه کولو سره، د دې جذابیت خورا څرګند شوی. په هر ډول، تلویزیون د دریمې نړۍ هیوادونو ته د رسیدو په وخت کې ډېر پام نه و شوی. ځینو فکر کاوه چې دا په کورنۍ چاپیریال کې یو نامحرم دی، مګر د وخت په تېرېدو او ورو ورو په کورنیو کې یې خپل ځای وموند. البته، د وخت په چټکتیا سره او د مختلفو اختراعاتو معرفي کولو سره، ظاهرا، ګرځنده تلیفونونو د تلویزیون ځای نیولی دی، ځکه چې تلیفونونه، په ټولو برخو کې د انځورونو کارولو وړتیا سره، یو ډېر جذب ترلاسه کړی دی. ټلویزیون د دې وړتیا لري چې د ټولنې کلتور بدل کړي؛ نن ورځ، د بشري ټولنو منځنۍ طبقه، چې د سپوږمکۍ شبکې سره د نښلولو توان نلري، تلویزیون د غوره ډله ایزو رسنیو په توګه کاروي. د دې رسنیو په اړه انتقادونه او نظرونه تل د نورو رسنیو په پرتله ډېر او جنجالي دي. حتی رسنۍ لکه ورځپاڼي او مجلې د تلویزیون او د هغې د خپرونو له لارې د پوهاوي لپاره کار کوي ترڅو ډېر لیدونکي راجلب کړي او د منځګړیتوب له لارې د اورېدونکو زړونو ته لاره ومومي.

سپوږمکۍ(ماهواره)

لومړۍ سپوږمکۍ په 1980 کې د 12,000 تلیفون او یوازې د 2  ټلویزیوني چینلونو سره مدار ته واچول شوه او د هغه شپږم نسل د پیچلي ډیجیټل سیسټمونو سره په 1986 کې بازار ته داخل شو. د ماهواره اي تلویزیون (DBS) هغه سپوږمکۍ ده چې په فضا کې د لوړ ځواک تلویزیون لیږدونکي په توګه عمل کوي. د تلویزیوني سپوږمکۍ تر ټولو مهمه ګټه دا ده چې دا کولای شي د یو هیواد ټول ړانده ځایونه چې د ځمکې لیږدونکي یې نشي پوښلی وپوښي.

انټرنیټ

د ۱۹۶۰ لسیزې په وروستیو کې د انټرنېټ په نوم یوې پدیدې نړۍ حیرانه کړه او پام یې ځان ته واړوه. د ARPANET شبکې تاسیس په 1969 کې د انټرنیټ د اصل په توګه پیژندل شوی. په حقیقت کې انټرنیټ د ملیونونو کمپیوټرونو ټولګه ده چې د مخابراتي شبکو له لارې یو له بل سره وصل دي؛ په بل عبارت، دا د زرګونو کمپیوټر – سپوږمکۍ شبکې مجموعه ده چې په لوی او معتبر پیچلي شبکه کې ډېری کمپیوټرونه سره نښلوي.

د انټرنیټ د لویانو رامینځته کیدو لکه Amazon او Netflix د آډیو او ویډیو مینځپانګې په ډګر کې پراخه خدمات وړاندې کړه.

د Webster-Merriam  قاموس ټولنیزې شبکې داسې تعریفوي: “د بریښنایی اړیکو ډولونه لکه د ټولنیزو شبکو ویب او مایکرو بالګنګ دي چې د هغه له لارې کاروونکي آنلاین ټولنې رامینځته کوي ترڅو معلومات، نظرونه، شخصي پیغامونه او نور مینځپانګې لکه ویډیوګانې شریک کړي.” پداسې حال کې چې د یوټیوب او فیسبوک په څیر خدمتونه په اوتومات ډول ذهن ته راځي، موږ کولای شو د ټولنیزو رسنیو اصلیت د 1970 لسیزې په وروستیو کې تعقیب کړو.

فیسبوک

په 2004 کې، موږ د فیسبوک پیل ولید (لومړی د Thefacebook په نوم یادېدی). مارک زوکربرګ د هاروارډ د نورو محصلینو سره د خبرو اترو لپاره د فیسبوک پروګرام جوړ کړ، چې پس له هغه یې شهرت یې ورځ په ورځ زیات شو.، تر څو د 2004 په پای کې، یو ملیون څخه ډېر کاروونکي یې جذب کړل. له هغه وخت راهیسې، دا ټولنیز شبکه په ټوله نړۍ کې د درې ملیارد کاروونکو سره دویمه لویه ټولنیزه شبکه ده.

ټویټر

په 2006 کې، جیک ډورسي، ایوان ویلیمز، بیز سټون او نوآ ګلاس ټویټر پیل کړ. د دوی یو ساده ایډیا و: دوی کاروونکو ته اجازه ورکړه چې د 140 حروف سره لنډ لیکونه ملګرو او پیژندونکو ته واستوي. اوس، د ټویټر 436 ملیون کاروونکي کولای شي د عکسونو او ویډیوګانو سره تر 280 حروفونو پورې ټویټونه واستوي.

انسټاګرام

په 2010 کې، انسټاګرم د بنسټ ایښودونکو کوین سیسټروم او مایک کریګر لخوا پیل شو او مجازی نړۍ ته یې قدم کېښود. دغه د عکس او ویډیو شریکولو خدمت، په 2012 کې د فیسبوک لخوا تر لاسه شو، انسټاګرام 4.1 ملیارد کاروونکو لاس ته راوړه او د ژوندۍ بڼې ویډیو اضافه کولو او د پیرود وړ پوسټونو شاملولو لپاره یې ځانګړتیاوې پراخې کړې.

ټیلیګرام

نیکولای او پاول دوروف په ۲۰۱۳ کال کې ټیلیګرام تاسیس کړ. دا ټولنیز پرواګرام پر بېړني پیغام رسولو او غږیزو اړیکو چمتو کولو باندي تمرکز کوي. ټیلیګرام اوس مهال له 700 ملیون څخه ډېر کاروونکي لري.

ټیک ټاک

TikTok یا Douyin په 2017 کې د ByteDance لخوا ترلاسه کولو او د ly.Musical سره یوځای کیدو وروسته په نړیواله کچه په چین کې پیل شو. د ګرځنده لنډ ویډیوګانو لپاره د اصلي پروګرام په توګه پیژندل شوی دی، او دا اپلیکیشن له یو ملیارد څخه ډېر کاروونکي لري او په ټوله نړۍ کې ترټولو ډاونلوډ شوی پروګرام دی.

کلاب هوس

په 2020 کې، پاول ډیوسن او روهان سیت د غږیز چت خونو کوربه کولو لپاره د ټولنیز شبکې په توګه کلاب هوس جوړ کړ. په پیل کې، دا یوازې یو بلنه وه، مګر اوس دا د هرچا لپاره شتون لري او د ایپل او انډرویډ کاروونکو لپاره شتون لري. د 2021 تر فبروري پورې، دا په اونۍ کې لس میلیونه فعال کاروونکي درلودل. له بده مرغه، ټولې ټولنیزې شبکې، د اوږدې مودې لپاره بریالیتوب نه دي موندلي. په دې برخه کې به تاسو د ټولنیزو شبکو په تاریخ کې هغه مشهور نومونه ومومئ چې لنډ مهاله وو او د لمر لوېدو سره ورک شوي.

هغه څه چې موږ یې نن شاهدان یو، د رسنیو د ګټو اخسیتلو په اصولو کې بدلون دی. انټرنیټ په بشپړه توګه د ډله ایزو رسنیو او ډله ایزو اړیکو کارول بدل کړي او بشري ټولنې یې د ګټو سربیره له جدي ننګونو سره مخ کړي دي. له همدې امله، ډېری شرکتونو په دې برخه کې لویه پانګونه کړې. د اوسني رسنیو په ډګر کې یو له بدلونونو څخه د محتوا په برخه کې د بودیجې زیاتوالی دی. په دې توګه، لوی آنلاین شبکې د آډیو او ویډیو منځپانګې تولید لپاره لوی بودیجې تخصیص کړي دي. د مثال په توګه، په 2017 کې، Neftlix په خپل تولید شاوخوا 9.9 ملیارد ډالر مصرف کړل. باید وویل شي چې د دې شرکتونو ډېری مینځپانګې تولید د اعلاناتو له لارې ترلاسه کیږي. (آفکام، 2018)

آنلاین ټولنیز رسنۍ په تیره لسیزه کې یو له خورا مشهور انټرنیټ غوښتنلیکونو څخه دی. ټولنیز رسنۍ هغه اداره ده چې خلکو او شرکتونو ته اجازه ورکوي چې د کمپیوټر وسیلو له لارې په مجازي ټولنو او شبکې پلیټ فارمونو کې معلومات، نظرونه او نور رامینځته، او تبادله کړي. په ټولنیزو رسنیو کې د مشرانو بریا او په هیوادونو کې د قوي ټولنیزو رسنیو رامینځته کول د بازارموندنې مدیرانو لپاره یو مناسب پلیټ فارم چمتو کوي ترڅو له لیدونکو سره قوي اړیکه رامینځته کړي، د دوی اړتیاوې درک کړي او د خپلو مصرف کوونکو چلند وپیژني. د ټولنیزو شبکو لخوا چمتو شوي زیربناوو له امله، ډېری سازمانونه او لوی شرکتونه لیوالتیا لري چې خپل فعالیتونه بریښناکولو ته مخه کړي او د هغه څخه د بازار موندنې او اعلاناتو لپاره کار واخلي.