و أعدوا لهم ما استطعتم من قوة (لومړۍ برخه)

لیکوال: ابوجریر

و اعدوا لهم مااستطعتم من قوة (لومړۍ برخه)

مقدمه

سیاست عبارت دی: په خپله خاوره کې دننه او بهر د خلکو د چارو تنظیمول دي (ابن خلدون). هغه سیاست چې د یو واحد محور د مفاهیمو او احکامو پر بنسټ ولاړ وي، هغه سیاست ته د ایډیالوژۍ پر بنسټ ولاړ سیاست وایي. له همدې امله، اسلامي سیاست د خلکو د مختلفو چارو لکه اقتصاد، زده کړه، ټولنه، محکمې، بهرنیو اړیکو او داسې نورو د حل لارو موندلو او تنظیمولو څخه عبارت دی چې د اسلام په محوریت باندي وي.

د مسلمانانو له زوال نه وروسته ډېر غلط اصطلاحات د خلکو په منځ کې مشهور شول، له دغو ناسمو اصطلاحاتو څخه يو يې دا و، چې «سياست» يې د چل او فريب په توګه تعريف کړ. په دې دسیسه سره یې دین او سیاست جلا کړل او په هوښیارۍ سره یې سیاسي مشران له مذهبي مشرانو جلا کړل.

بله ناسمه اصطلاح دا ده چې دوی د هېوادونو او ملتونو تر منځ د تعامل اصل «سوله» ګڼله. په ځانګړې توګه په بهرني سیاست کې. په پایله کې عامه افکار دومره مغشوش شول چې په ټولو مسلمانانو کې له کفارو سره د زغم، دوستۍ او سولې روحیه عامه شوه. په داسې حال کې چې په اسلامي نظام کې د ديپلوماتيکو اړيکو ټينګول يوه فرعي څانګه بلل کېږي او په بهرنيو اړيکو کې اصلي برخه، جګړه او موالات نه کول دي. همدارنګه، د تسلیحاتي ځواک شتون د دښمنانو د ډارولو او د ډیپلوماتیکو اړیکو لپاره اړینه ده.

په دې لیکنه کې به د ّځواک او په نړیوالو اړیکو کې د هغه نفوذ په اړه بحث وکړم. هیله ده چې الله سبحانه وتعالی به په دې موضوع کې توفیق راکړي.

د حکم مناط او علت

نن ورځ، د خلکو یوه ډله په نصوصو کې مطلقیت کوي. په دې ډول چې دوی د هرې دیني مسلې لپاره د روښانه نص غوښتنه کوي؛ لکه: سلفیان.

یوه بله ډله د اسلامي احکامو په منلو کې عموميت ته مخه کړې ده. په دې توګه دوی د اسلام ځينې کلي احکام مني، خو په کوچنيو مسايلو کې چې د ژوند په بېلابېلو ډګرونو کې د انسان له کړنو سره زيات تړاو لري، لکه: سياست، اقتصاد، حکومت او داسې نورو مسائلو کې په عقل کې ډوبیږي چې حد نلري.

یو له هغو مسلو څخه چې دغو دوو ډلو په پوهېدو کې یې تېروتنه کړې، د مادي ځواک مسله ده. ځینې ​​د یو ځواکمن نړیوال ملګري سره یوځای کیدو کې ځواک ویني، او نور د هغه سړي لخوا په توره کې ځواک ویني چې زړه یې د ایمان په ځواک سره سینګار وي. نو د دې لپاره چې د دې موضوع په سمه توګه پوه شو، لومړی باید د حکم په مناط باندي پوه شو.

د مناط لغوي معنا

مناط له منوط څخه اخیستل شوې ده (په فارسي کې د “مربوط به” په توګه ژباړل شوی) د مناط حکم هغه مسله یا موضوع ده چې حکم د هغه لپاره صادر شوی وي. د مناط حكم د حكم له علت سره توپير لري. ځکه چې د مناط حکم دا دی چې حکم په هغه پورې اړه لري.

هغه څه چې پوهیدل یې مهم دي دا دي چې د مناط حکم په شرعي حکم کې غیر نقلي خوا ده. د مثال په توګه: په نقل کې دا ذکر شوی چې شراب حرام دي. نو ځکه شرعي حکم “د شرابو حرمت” دی. نو هر ځل مو چې د انرژې څښاک په اړه څېړنه کوو، چې آیا دا مشروبات شراب دي او که نه؟ د خپل حكم د معلومولو لپاره زموږ څېړنې ته د مناط حكم بلل كېږي. له همدې امله د خمر او شراب په حقیقت کې تحقیق په مناط کې تحقیق بلل کیږي.

همدارنګه کله چې د لمانځه په وخت کې په محدث (بې اودسه کس) باندې اودس فرض دی، نو د محدث په اړه پلټنه کول د دې حکم تحقیق بلل کېږي.

امام شاطبي په ( موافقات) کې لیکلې دي: په دې موضوعاتو کې چې مناط غوښتونکې اوسي، یو دلیل ټاکله کیږي چې د هرې پيښي د حقیقت سره سمون ولري.

او همدارنګه یې ویلي دي: کله کله اجتهاد د مناط په تحقیق او څېړنې پوري اړه لري، په داسې اجتهاد کې د شارع د موخې پوهېدل شرط نه دی، څرنګه چې د عربي ژبي پوهېدلو ته هم اړتیا نشته. ځکه په دې ډول اجتهاد کې موخه دا ده چې پوه شو چې څه شی ته اړتیا شته؟ او همدارنګه په هغه موضوع باندي پوهېدل اړینه ده چې بې له هغه مسله نه پوهېدل کیږي. نو پر مجتهد باندي اړینه ده چې پر اجتهادې مسلې باندې پوره مالومات ولري.

د علت او مناط توپیر

علت: هغه څه دی چې د حکم سبب ګرځي. يعنې د حكم شرعي مقصد هم همدغه دى. نو د حکم د شرعي ارادې د معلومولو لپاره د شرعي دليل شتون ته اړتيا ده. د بېلګې په توګه: که د ترافیک قانون وايي چې “د سیټ کمربند باید په عامه سړکونو کې وتړل شي.” یوازې په عامه سړکونو کې د سیټ کمربند تخصیص کول پدې معنی دي چې په داسې سړکونو کې تېزوالی او سرعت ډیریږي. له همدې امله، د دې حکم علت “لوړ سرعت” دی؛ نو  که چیرې په غیر عامه سړکونو کې حتی سرعت ډیر وي، سیټ کمربند باید تړلی وي، او د قانون څخه د سرغړونې په صورت کې، مسئول کولای شي موټر چلوونکی جریمه کړي.

نو لازمه ده چې د حكم په دليل پوه شو، ځكه د شريعت په مقصد پوهېدلاى شي او له همدې دليله په نورو ورته قضيو كې مشابهت او د شرعي حكم اټكل كېداى شي. دا په لاندې دوو شرعي مسايلو کې واضح کېدای شي:

رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمایي: «انما جعل الاستیذان من اجل البصر» [الراوي : سهل بن سعد الساعدي | المحدث : البخاري | المصدر : صحيح البخاري | الصفحة أو الرقم : 6241 | خلاصة حكم المحدث : [صحيح] | التخريج : أخرجه البخاري (6241)، ومسلم (2156)] (

یعني: ( اجازه نیول د نه کتلو لپاره دی.) نو که څوک وغواړي چې یو بل کور ته ننوځي نو باید اجازه واخلي چې پر نامحرمه باندي یې سترګې و نه لګیږي.  دلته شارع موخه په وضاحت سره روښانه کړې ده.

او په بل حدیث کې رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمایي: «لایقضی القاضی وهو غضبان» [لراوي : أبو بكرة نفيع بن الحارث | المحدث : البخاري | المصدر : صحيح البخاري | الصفحة أو الرقم : 7158 | خلاصة حكم المحدث : [صحيح] | التخريج : أخرجه مسلم (1717) باختلاف يسير] ( قاضي دې د غضب په حالت کې فیصله نه کوي.) نو په دغه کې د شارع د موخې پوهېدل کیږي چې د غضب په وخت کې د ناسمې فیصلې احتمال شته، نو کولای شو چې د دغه موضوع څخه دا پوه شو چې هر هغه شی یا وخت چې قاضي څخه فیصله غلطه کیږي په دغه حکم کې ننوځي او د هغه څخه باید ډډه وشي.

د علت او مناط سره د ځواک تړاو

په قرآن کریم کې چې مسلمانانو ته د تسلیحاتي ځواک په اړه کوم امر شوی دی، هم د حکم مناط او هم علت شتون لري، الله سبحانه تعالی فرمایي: «وَأَعِدُّوا لَهُم مَااستَطَعْتُم مِن قُوَّةٍ وَمِن رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِينَ مِن دُونِهِمْ لاَتَعْلَمُونَهُمُ اللهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِن شَيْ‏ءٍ فِي سَبِيلِ اللّهِ يُوَفَّ إِلَيْکُمْ وَأَنْتُمْ لاَتُظْلَمُونَ» [انفال: 60]

(او تاسي تر خپلي وسي ډېر زیات طاقت او تیار زین کړې اسونه، د هغوی د مقابلې لپاره برابر کړئ، تر څو چې په دې وسیله د الله پر دښمنانو، پر خپلو دښمنانو او پر هغو نورو دښمنانو هیبت راولئ، چې تاسي یې نه پېژنئ، خو الله یې پېژني. د الله تعالی په لاره کې چې تاسي هر څه ولګوئ، د هغو پوره بشپړه مکافات او ثواب به ستاسي لوري ته راوګرځول شي، او ستاسي سره به هیڅکله ظلم و نه شي.)

په دې مبارک آيت کې د قوت د کلمې له يادولو وروسته د هغې مادي بڼه هم ذکر شوې ده، يعني رباط الخيل (روزل شوي اسونه). او د مادي ځواک په چمتو کولو کې، هغه د ورکولو امر کوي؛ دا ټول د متن څخه د فزیکي ځواک مسلې روښانه څرګندونې دي.

خو ايا پر مسلمانانو واجب ده چې د اسونو د تيارولو تر څنګ نور جنګي وسايل هم جوړ کړي او که نه؟ د دې پوښتنې ځواب په واضح ډول د ځواک او ځواک د راټولولو لامل کې څرګند دی چې نص یې څرګندونه کړې ده: ترهبون به: په دې ځواک سره د دښمنانو په زړونو کې ویره پیدا کول. له همدې امله، په ننني عصر کې، ځواک یوازې د جنګي وسایلو پورې محدود نه دی، بلکې د ځواک اړوند نور فزیکي عناصر هم شامل دي.

ادامه لري……….