سیکېزم؛ پیدایښت او  اعتقادي بنسټونه یې (اتلسمه برخه)

لیکوال: مهاجر عزیزي

سیکېزم؛ پیدایښت او  اعتقادي بنسټونه یې (اتلسمه برخه)

• معاد ( اخرت او قیامت)

په سیک مذهب کې یو بله مهمه عقیده د معاد یا قیامت د ورځې په اړه باور دی. البته د روح، معاد او قیامت په ورځې سیک باور له انحراف او غلطۍ سره مخ دی، ځکه په دې برخه کې له باطلو ادیانو په ځانګړي ډول له هندوېزم څخه متأثره دي، نو په همدې اساس د دوی تعلیمات تر ډېره هندويي رېښه لري.

نو د دې موضوع د  روښانتیا لپاره لومړی د معاد او ورسره تړلیو مسایلو پېژندنه کوو او وروسته به یې په اړه د سیک دین تعلیمات د اسلامي لرلید پر اساس نقد کړو.

الف: د معاد (اخرت) ورځې تعریف او ارزښت

معاد د (عود) له رېښې څخه اخېستل شوې کلمه ده، چې د بېرته ورګرځېدلو د ځای په معنی ده. [1] د شریعت په اصطلاح کې بیا د انسان له مرګ وروسته بېرته ژوند ته ورګرځېدو په معنی دی، چېرته چې انسان بیا ژوندی کیږي او د نړۍ د کړنو په اړه به ورسره محاسبه کیږي، چې اخرت ورته وايي.

په دې ورځې باور د ایمان له شپږګونو ارکانو څخه دی او څوک چې د اخرت په ورځ ایمان ونلري کافر دی او جهنم ته به ځي، که څه هم د ایمان په نورو ارکانو باور ولري.

خدای تعالی فرمايي؛ «وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیوْمِ الْآخِرِ»[2]  ژباړه: خو نیک سړی هغه دی، چې په خدای او د قیامت په ورځې ایمان راوړي.

او رسول الله صلی الله علیه وسلم د جبرائل علیه السلام په ځواب کې وویل؛ أَنْ تُؤْمِنَ بِاللهِ وَ مَلآئِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ وَ الْیوْمِ الآخِر وَ تُؤْمِنَ بِالقَدَرِ خَیرِهِ وَ شَرِّهِ»^[3]  ژباړه: نو ماته د ایمان په اړه ووایه. ویې ویل: ایمان؛ دا چې پر خدای ایمان ولري، پرېښتې، کتابونه او پیغمبران یې ومنې، د اخرت په ورځ او دا چې تقدیر اندازه باندې ایمان ولري، چې د خدای له لوري ده.

د معاد په اړه د سیکانو باور

• تناسخ (د روح بیا حلول)

سیکان د روح په تناسخ باور لري؛ یعنې د انسان له مرګ وروسته یې روح د بل انسان یا حیوان  بدن ته لېږدول کېږي او دا لړۍ تر هغه وخته روانه وي څو چې روح نجات او بشپړ خلاصون ته ورسېږي. دا عقیده د هندو مذهب څخه اخېستل شوې ده، ځکه هندوان هم د روح په تناسخ باور لري.

په حقیقت کې د تناسخ عقیده د غیب پر نړۍ، حساب او کتاب، جنت او دوزخ او د معاد له نورو اساسي مفاهیمو د انکار معنا لري. د دې لیدلوري له مخې، که یو کس په دنیا کې نېک عمل او ښې کړنې ولري، روح یې د یو نېک خوی لرونکي موجود په بدن کې راښکاره کېږي؛ خو که ګناهکار او بدکرداره وي، روح یې په ټیټ او سپک بدن کې انتقالېږي.

ګورو نانک، چې د سیک مذهب بنسټګر دی، د روح د بیا راژوندي کېدو او تناسخ بهیر په داسې تمثیل بیانوي: «لکه څنګه چې یوه دلوه ( بوکه) په څاه کې غورځېږي، له اوبو ډکېږي، بېرته راوځي، تشېږي او بیا ځلي څاه ته ورننوزي؛ همداسې د انسان ژوند دی او دا زموږ د رب یو ډول لوبه ده.» [4]

د تناسخ تعریف

تناسخ په عربي ژبه کې مرګ وروسته بل جسم ته د روح د انتقال په معنی دی. پخوا عربانو تناسخ د دوام او اوږدوالي په معنا کاراوه او باور یې درلود چې وختونه، پېړۍ او حکومتونه بیا بیا تکراریږي یا تناسخ پیدا کوي، یو د بل ځایناستي کیږي. همداشان نسخ په عربي کې د بطلان په معنی و، چې یو شی به د بل شي ځایناستی کېده، لکه پیغمبران چې یو په بل پسې راتلل.

په لغت نامو کې راځي؛ د شیانو تناسخ  په دې معنی دی چې یو څه د بل څه ځایناستی شي او  د (روح تناسخ) دا دی چې روح له يوه بدنه بل بدن ته ولېږدول شي، که د انسان بدن وي او که د حیوان، څو د تېر ژوند د کړنو له مخې يا سزا وويني او يا هم نیکه بدله. [5]

په فلسفي فرهنګ کې، «تناسخ» د دې لپاره کارول کېږي چې د مرګ نه وروسته د روح انتقال د يو بدن څخه بل بدن ته وښيي، که هغه د انسان بدن وي او که د حیوان. [6]

ځينې یې «تفصّص» بولي، چې د تجزيې او وېش معنا لري او فاعل يې روح ګڼل کېږي. د دې باور له مخې، روح يو تلپاتی او ثابت جوهر دی، حال دا چې بدن یوازې فاني لوښی دی چې روح ترې وځي او بل نوي لوښي ته ننوځي. [7]

د تناسخ د نظريې له نظره، روح د تکرار او تسلسل بنسټ دی، نو ځکه د «تناسخ ارواح» اصطلاح کارول کېږي، نه «تناسخ اجساد»، ځکه دلته روح د موضوع اصلي محور دی او بدن يوازې د انتقال د لوښي رول لوبوي، نه د تسلسل د اصل.

دا نظريه پر دې ولاړه ده چې د روح د ژوند دورې په ځمکه تکرارېږي او له يو بدن څخه بل ته انتقالېږي. روح په هره دوره کې د خپل تېر ژوند د کړنو له مخې يا بدله ترلاسه کوي او يا سزا که په تېر ژوند کې نېک‌عمله وي، نو له مرګ وروسته داسې بدن ته ننوځي چې په کې هوساينه او آرام وي؛ خو که بدکاره وي، داسې بدن ته لېږدول کېږي چې ژوند یې له کړاو او ستونزو ډک وي. [8]

دوام لري…

مخکنئ برخه / راتلونکې برخه

[1]. ابن منظور، لسان العرب، ج ۳، ص ۳۱۷.

[2] . بقره: 177.

[3]. صحيح مسلم، ج ۱، ص ۳۶.

[4]. فیاض قراپی، ادیان هند، ص ۴۶۴.

[5]. المعجم الوسیط، مجمع اللغة العربیة، القاهرة، ص ۵۵.

[6].  المعجم الفلسفی، مجمع اللغة العربیة، القاهرة،ص ۵۵.

[7]. أمین طلیع، التقمص، ص ۱۱.

[8]. مصطفی الکیک، تناسخ الأرواح، ص ۲.