د مولانا جلال الدین محمد بلخي رومي رحمه‌الله ژوندلیک (درېیمه برخه)

لیکوال: عبیدالله نیمروزی

د مولانا جلال الدین محمد بلخي رومي رحمه‌الله ژوندلیک (درېیمه برخه)

په عرفاني شعرونو کې د مثنوي مقام

د مثنوي معنوي شعرونه د مولانا رحمه‌الله تر ټولو ستر اثر دی، چې غالباً د ۶۵۷-۶۶۰ هجري کلونو ترمنځ ترتیب شوی دی. د مثنوي لومړۍ څپرکۍ ۳۰۰۳ بیتونه لري. مثنوي په اسلامي نړۍ کې د خپل بیان، د معناوو د لوړوالي، د موخو د اهمیت، د فکر د پراخوالي، او د ښکلي انداز او عرفاني پخوالي له مخې ځانګړی مقام لري.

ویلای شو چې عارفانه او صوفیانه شعرونه د سنایي او شیخ عطار لخوا د معنویت او لطافت په جامه سینګار شول، او د مولانا لخوا پخوالي او کمال ته ورسېدل.

د مولانا تصنیفونه او آثار

د دې ستر عرفاني اثر تر څنګ، مولانا د دیوان کبیر یا کلیات شمس په نوم یو بل لوی دیوان هم لري، چې ۴۰۲۳۶ بیتونه لري. دا دیوان مولانا د خپل روحاني مرشد «شمس تبریزي» په نوم لیکلی دی.

بل اثر د فیه ما فیه په نوم کتاب دی، چې ځینې فصلونه یې په عربي او پاتې نور یې په فارسي ژبه دي. د رومي څلورم اثر د هغه مکتوبونه دي، چې د هغه د لیکونو ټولګه ده. دا لیکونه د مشرانو لپاره د شخصي سپارښتنو او د انساني دردونو د درملنې په موخه لیکل شوي دي.

د مولانا رومي رحمه‌الله لیدلوری

د حقایقو په اړه د رومي لیدلوری خورا پراخ دی. هغه د ټولو اسلامي تعلیماتو او عرفاني مکتبونو په شرح باندې ولاړ دی. په جذبې او مینې سره د انساني روح د بشپړتیا او کمال لپاره د وصال او دعا په وسیله لوړ انساني مقام ته د رسېدو لار بیانوي.

هغه د مینې په دې سفر کې له خپل معشوق پرته د بل څه په اړه فکر نه کوي. حافظ شیرازي د رومي په وجود کې د دې حالت په اړه وايي:
چو عاشق می‌شدم، گفتم بردم گوهر مقصود
ندانستم که این دریا چه موجی خون‌فشان دارد

پخپله مولانا د شمس په دیوان کې د دې بهیر په اړه په لېوالتیا وايي:
زه خوش دلی و طرب در جهان نمی‌گنجم
ولی ز چشم جهان همچو روح پنهانم

د مولانا د فکري مکتب پراخه لمنه

د مولانا تعلیمات د معرفت او حقیقت په اړه د هغه له لیدلوري سره نه بېلېدونکې اړیکه لري. د هغه د ژوند د مختلفو اړخونو، حالاتو، آثارو، او عرفاني افکارو په اړه د پوهانو او څېړونکو څېړنې نه یوازې په فارسي/دري ژبو او نورو اسلامي هېوادونو کې، بلکې په لوېدیځو هېوادونو کې هم روانې دي. دا څېړنې د هغه ستر شخصیت، عرفان، او معنویت د پراخو اړخونو د پېژندلو او عملي کولو لپاره زمینه برابروي.

د مولانا د ژوند پړاوونه
د فرهنګپالو د شننې له مخې د ستر مولانا ژوند او شخصیت درې پړاوونه لري:

۱. د زوکړې له کال څخه تر ۲۵ کلنۍ پورې

په دې پړاو کې مولانا د روزګار ټول عقلي او نقلي علوم له خپل ګران پلار، سید برهان‌الدین محقق ترمذي، څخه زده کړل. هغه د دې پړاو په بشپړولو سره د فقاهت، حکمت، او فکري مقام لوړ ځای ته ورسېد.

۲. له ۲۵ کلنۍ څخه تر ۳۹ کلنۍ پورې

په دې موده کې مولانا ریاضت او تصوف ته مخه کړه. هغه د حلب او دمشق ښارونو ته سفر وکړ او د حقیقت لټونه یې وکړه. په دې پړاو کې هغه د طریقت د سالکانو مشر شو.

۳. له ۳۹ کلنۍ څخه تر پایه

دا پړاو په ۶۴۲ هجري کې د شمس تبریزي له لیدنې وروسته پیل شو او د ژوند تر پایه دوام لري. په دې موده کې مولانا د خپل روحاني بهیر په اړه په شمس‌دیوان کې وايي:
حاصل عمرم سه سخن بیش نیست
خام بودم، پخته شدم، سوختم

په دې پړاو کې مولانا ډېره برخه په قونیه (ختیځ روم پلازمېنه) کې تېره کړه. د شمس تبریزي سره د مولانا د مینې څرګندې نښې په شمس کبیر دیوان کې لیدل کېږي.

مولانا ولې له بلخ څخه هجرت وکړ؟

د ځینو څېړنو له مخې، د مولانا د کورنۍ د وتلو لاملونه په لاندې ډول دي:
۱. د مولانا پلار، سلطان‌العلما، یو مشهور عالم و، چې په خلکو کې یې ډېر نفوذ درلود. د سلطان محمد خوارزمشاه له خوا، چې د وخت ظالم واکمن و، د بدګمانۍ له امله ورته خطر پېښ شو.
۲. خوارزمشاه، چې په خپل قهر او غوسه کې مشهور و، شیخ مجدالدین بغدادي د جیحون په سمندر کې ډوب کړ. د امام فخر رازي په هڅو د خوارزمشاه ذهن د سلطان‌العلما په اړه هم ګډوډ شو.
۳. د مغولي یرغل وېره هم یو بل لامل و. د خوارزمشاه له خوا د یو شمېر مغولو سوداګرو وژنې د چنګیزخان یرغل ته زمینه برابره کړه.

په همدې لاملونو سره د مولانا کورنۍ په ۶۱۸ هـ ق/۱۲۲۱م کال شاوخوا له بلخ څخه هجرت وکړ.

د حق تعالی د ملاقات لپاره مولانا وزرونه و ایستل

مولانا د مثنوي کتاب نږدې بشپړ کړی و، چې د ناروغۍ او کمزورۍ له امله پر بستر پرېووت. هغه بالاخره د ۶۸ کالو په عمر، د ۶۷۲ هجري قمري کال د جمادي الثاني میاشتې په پنځمه نېټه له دې نړۍ سترګې پټې کړې.

د مولانا رحمه‌الله وصیتونه او سپارښتنې

د مولانا وروستي وصیتونه په لاندې ډول دي:
سر ز هوا تافتن از سروریست
ترک هوا قوت پیغمبریست

هغه حتی په خپلو وروستیو سلګیو کې خلک ریښتینولۍ، ښېګڼې، پرهیزګارۍ، عدالت، او د هوا و هوس د نه پیروۍ لوري ته رابلل.

د مولانا نړیوال مینه‌وال

د مولانا لارویان او مینه‌وال نه یوازې په اسلامي هېوادونو کې، بلکې په لوېدیځو هېوادونو کې هم شتون لري. د فرانسې پروفیسور، هنري ماس، د مولانا په اړه وايي:
«ما خپل ژوند د فارسي ادبیاتو تدریس ته وقف کړ. د فارسي ادبیات څلور بنسټونه لري: فردوسي، سعدي، حافظ، او مولانا. له دې ډلې مولانا بې ساری دی؛ هغه یوازې شاعر نه، بلکې د انسان او خدای تعالی د ذات پېژندونکی هم دی. د هغه په وسیله خپل ځان او خدای تعالی وپېژنئ.»

ادامه لري…