لیکوال: ابو عائشه
د جهمیې فرقه (پنځلسمه برخه)
د بندګانو د اعمالو په اړه د اهل سنت او جماعت نظر
امام طحاوي رحمه الله فرمایي:
«موږ عقیده لرو چې خدای تعالی د بندګانو د اعمالو خالق دی، خو کسب د بنده لخوا دی. الله تعالی پر بندګانو هغه څه فرض نه کوي، مګر د هغوی د توان په اندازه، او د بندګانو توان هم د الهي فرض په حد کې دی. د “لاحول ولا قوة إلا بالله” تفسیر هم همدغه دی؛ یعنې: “د خدای تعالی د معصیت څخه د تېښتې هیڅ تدبیر، تحول او توان نشته، مګر د هغه جل جلاله په مرسته.”
د بندګانو اعمال هغه څه دي چې د هغو په وسیله انسان یا اطاعت کوونکی ګرځي یا ګناهکار او سرغړونکی. دا عملونه د خدای تعالی مخلوق دي؛ ځکه چې خدای تعالی د مخلوق په پیدا کولو کې احد (یوازې) دی، او له هغه پرته بل هیڅ خالق نشته.»
اهل حق په دې باور دي چې د بندګانو عملونه د حصول له امله بندګانو ته منسوب شوي، او د خلق او اختراع له امله الله تعالی ته منسوب شوي دي. د حادث ځواک په هغه باندې هیڅ اغېزه نه لري.
د اهل سنت دلایل
اهل سنت او جماعت د دې د اثبات لپاره چې د بندګانو افعال او کړنې د دوی د ارادې او مشیت سره تړاو لري، لاندې دلایل وړاندې کړي دي:
-
«ولهم أعمال من دون ذلک وهم لها عاملون»
(او هغوی [د قرآن له انکار پرته نور] بد کارونه [هم] لري چې دوی یې کوي.)
-
«جزاء بما کانوا یعملون»
(او دوی د هغه څه په بدله کې، چې دوی ترسره کړي دي، ثواب ترلاسه کوي.)
-
«هل ثوب الکفار ما کانوا یفعلون»
(آیا کافران د خپلو اعمالو په سزا ورسیدل؟)
له دې آیتونو څخه څرګندېږي چې د فعل او د هغه د فاعل ترمنځ اړیکه شتون لري. همدارنګه، فاعل د خپلو کړنو په کولو سره د ستاینې یا ملامتۍ وړ ګرځي.
د اهل سنت مراد او موخه
د پورته دلایلو په رڼا کې د اهل سنت موقف روښانه دی:
-
هغوی عقیده لري چې خدای تعالی افعال پیدا کوي، خو بنده یې فاعل دی.
-
بنده د خپلو اعمالو په کولو باندې مجبور نه دی، بلکې د خپلې ارادې او مشیت خاوند دی.
-
خدای تعالی په خپل خلق او تقدیر کې منفرد دی، او بنده د خپل ارادې او مشیت خاوند دی، او عمل د هغه لخوا ترسره کېږي؛ ځکه چې هغه قدرت لري.