په افغانستان کې د سیاحتي جاذبو تحلیل (څوارلسمه برخه)

لیکوال: خدای رحم

په افغانستان کې د سیاحتي جاذبو تحلیل (څوارلسمه برخه)

د مالان پُل

د مالان پل، چې د هرات ښار سوېل ته په ۶.۵ کیلومترۍ کې موقعیت لري، د افغانستان یو له مشهورو لرغونو او تاریخي اثارو څخه دی. دا پل نه یوازې د معمارۍ د شاهکار په توګه پېژندل کېږي، بلکې د خپلو ځانګړو ځانګړتیاوو په لرلو سره د سیلانیانو د پام وړ ځای ګڼل کېږي.

دا پل ۱۳۰ متره اوږدوالی، ۵ متره پلنوالی، ۱۰ متره لوړوالی او ۲۲ کمانۍ‌سپانونه لري، چې په مختلفو دورو کې د انجینرۍ هنر څرګندوي. دا د سیمې د بډایه تاریخ ښکاره نښه ده. د مالان پل له لرغونو وختونو راهیسې د سوداګریزو کاروانونو د تېرېدو لپاره مهم ځای و، او اوس د سیلانیانو او د تاریخ او کلتور مینوالو لپاره په زړه پورې ځای ګرځېدلی.

د پله ښکلی طبیعي چاپېریال، شاوخوا ځنګلونه، او د نږدې تاریخي کلا شتون دې ځای ته لا زیاته جاذبه ورکوي. دا ځای د تفرېح او آرامتیا لپاره یو خوندور انتخاب ګڼل کېږي. د دې تاریخي او کلتوري اهمیت په پام کې نیولو سره، د دې ځای ساتنه د راتلونکو نسلونو لپاره ډېر ارزښت لري، څو هغوی یې له ښکلا او کیسو برخمن شي.

تاریخي روایتونه

مرحوم فکري سلجوقي په خپلې مثنوي فريدون او زهره کې د “هريرود پر سر د مالان پل جوړښت” تر سرلیک لاندې، چې د پیرانو، مشرانو او بزګرانو له قوله لیکل شوې ده، داسې یادونه کړې: د ساساني شاپور په وخت کې د مالان په کلي کې د کیاني دورې د مجوسیانو یو لوی معبد شتون درلود. د دې معبد اور ساتونکي (مروزي) وغوښتل چې په هریرود سیند باندې یو پل جوړ کړي ترڅو خلک په اسانۍ له سیند څخه تېر شي.

کله چې هغه له معمارانو او خټګرو سره، چې د دې کار لپاره راټول شوي وو، مشوره وکړه، هغوی وویل چې په فوشنګ کې استاد بهزاد زموږ د ټولو استاد دی. بهزاد هغه څوک و چې د هرات او توس تر منځ یې “تیرپل” جوړ کړی و. هغه د مالان پله جوړولو مشري پر غاړه واخیسته. بهزاد په ۲۵ ستنو سره یو پل جوړ کړ، او دواړه پایې یې د قوس په شکل د پخو خښتو او ګچو څخه جوړو خونو سره ونښلولې، چې ټول ۲۴ محرابونه یې درلودل.

خلکو روایتونه

د هرات خلکو ترمنځ د دې پله د جوړولو په اړه بېلابېل روایتونه شته. اصیل الدین واعظ هروي په خپل کتاب مزارات هرات کې لیکي:

“د مالان کلی د اور پرستو معبد و چې د هري خلکو یې ډېر درناوی کاوه. کله چې د هریرود سیند اوبه ډېرېدلې، د هري خلک له ستونزو سره مخ شول او د سیند هغې غاړې ته به معبد ته د عبادت لپاره نه‌تللای. له همدې امله، د اور عبادت کوونکو له ډلې یو کس دغه پل د هریرود پر سیند باندې جوړ کړ.”

یو شمېر نور باور لري چې دا پل د دوو نېک‌عمله خویندو، بي بي حور او بي بي نور، په خپلو شخصي لګښتونو جوړ شوی دی. د ځینو روایتونو له مخې، بي بي نور په هغه وخت کې د چرګانو فارم درلود او د مالان پله په جوړولو کې یې له ایرو، چونې او ان د هګیو له پوټکو څخه هم ګټه اخیستې ده.

په هر حال، د خلکو خواخوږي او انسان دوستي د عامه خدماتو د وړاندې کولو او چمتو کولو یو له بنسټیزو عواملو څخه ګڼل کېږي. د پلونو جوړول هم یو له هغو چارو څخه دي چې د یوې ټولنې خلک او سیاسي او فرهنګي شخصیتونه غواړي د دې له لارې خپل نوم ښه پرېږدي.

نن ورځ، هغه څه چې د مالان پل څخه لیدل کېږي، ۲۲ کمانۍ‌شکله سپانونه او ۲۰ موج‌ماتوونکي دي. دغه راز، په دې پل کې د باران اوبو د وتلو لپاره ناوې هم کېښودل شوې دي، او څلور ګلدانونه هم لري چې په پخوانیو وختونو کې به څراغونه پرې لګېدل. په حقیقت کې، د مالان پل په هېواد کې یو له څو پخوانیو او لرغونو پلونو څخه دی، چې اوس هم د خلکو لخوا کارول کېږي.

په تېرو زمانو کې، دغه ښکلی او په زړه پورې پل د سیستان، د ایران د جنوبي ولایتونو، کندهار، او هند د خلکو د سوداګریزو کاروانونو د تګ راتګ لپاره د یوه مهم لارې په توګه کارېدلی دی. په وروستیو کلونو کې، د دې پله ترڅنګ یو نوی پل هم جوړ شوی دی. د مالان پل د سیاحتي ځایونو د جاذبې یوه برخه د شاوخوا ښکلي ځنګلونه او څلور محافظتي برجونه دي، چې د نږدې تاریخي کلا منظره یې لا زړه‌راښکونکې کړې ده.

دغه لرغونی پل باید د خپل معماري ارزښت، انجینرۍ میتودونو، او تاریخي عمر له امله د هېواد د تاریخي اثارو د ساتنې ریاست لخوا په جدي توګه وساتل شي.

تاریخي روایتونه

په ځینو تاریخي او جغرافیایي سرچینو کې ویل شوي چې دا پل په هریرود سیند باندې د یوه اورپرسته له خوا جوړ شوی دی. د مقدسي (۳۳۰ هـ ق) په وینا، دغه پل په ټول خراسان کې بې‌ساری و. د تیموریانو په دوره کې، «اسفزرای» دا پل د هماغه نوم په یادولو سره یاد کړی چې نن ورځ پیژندل کېږي. د صاحب السیر په کتاب کې راغلي دي:

«د هرات له نوادرو څخه یو د مالان پل دی، چې په هریرود باندې د ۲۵ طاقونو سره له پخو خښتو، ګچو، او چونې څخه جوړ شوی دی. خو د دې پل بنسټګر څوک نه پیژندل کېږي. ویل کېږي چې د دې بنسټ ایښودونکې یوه کمزورې کونډه وه.»

د اتمې پېړۍ لیکوال، حافظ ابرو، د خچه باران په نوم یوه لیک‌دړه یادوي، چې د هغې له مخې، دا پل بي بي نور جوړ کړی دی.

د مالان پل ترمیمات

دا پل په ۵۰۵ هجري قمري کال کې د سلطان سنجر سلجوقي په دوره کې له لږو بدلونونو سره رغول شوی و. همدارنګه، په ۱۱مه پېړۍ کې، د یارمحمد خان لخوا بیا ترمیم شوی دی. په ۱۳۰۲ هجري لمریز کال کې، د مالان پل په منظم ډول د هرات د واکمنانو لخوا بیا ورغول شو.

الکساندر هامیلټن، یو انګلیسي سیلانی، چې د نولسمې پېړۍ په وروستیو کې هرات ته تللی و، د دې پله د تاقونو شمېر ۱۹ ښودلی دی. اوس مهال، د پل شاوخوا بڼونه او ځنګلونه، د هریرود سیند پاکې او یخې اوبه، د دې سیمې د خلکو لپاره د تفرېح لپاره یو مناسب چاپېریال جوړ کړی دی. دا پل د ډېرو خلکو لپاره د هوساینې او تفرېح لپاره یو زړه‌راښکونکی ځای دی.

کلتوري اهمیت

دا پل د خلکو په منځ کې ځانګړی اهمیت لري. آن خلک د دې په اړه سندرې او شعرونه هم لیکلي دي، چې اوس هم په ټولنه کې مشهور دي.

سیاحتي ارزښت

د ګرځندوی له نظره، د مالان پل نه یوازې د معمارۍ یو شاهکار او د هرات د بډایه تاریخ سمبول دی، بلکې د سیاحت د یوه مهم ځای په توګه هم پېژندل کېږي. د دې پله ستراتیژیک موقعیت، شاوخوا طبیعي ښکلا، او کلتوري ارزښتونه ټول د سیلانیانو د راجلبولو لپاره مناسب شرایط برابر کړي دي.

پایله

په پای کې، د مالان پل نه یوازې د تېرېدو یوه لاره، بلکې د هویت سمبول او سیاحتي جاذبه ده، چې په سیمه کې د سیاحت وده او د ګرځندوی د جذابیت زیاتولو لپاره مهم رول لوبوي.

ادامه لري…