لیکوال: م. فراهي توجګی
د رسنۍ رول او د مسلمانانو پر هویت د هغې اغېز (اوومه برخه)
رسنۍ او ښوونه او روزنه
په لومړیو ورځو کې، لیکل شوې رسنۍ په خورا لومړني حالت کې وې، چې پیغامونه یې په پوستکي، لرګیو او ډبرو لیکل او لیږدول. نورې رسنۍ په کرار کرار او په بېلابېلو پړاوونو کې منځته رالي او راڅرګندې شوې. یو وخت و چې کتاب د نړۍ د مختلفو ملتونو تر منځ د اړیکو تر ټولو مهمه وسیله ګڼل کېده. د آسماني دینونو او پیغمبرانو دغه الهي سفیرانو خپل پیغام د کتاب او د هغه په تعلیم سره خلکو ته پیل کړ. د دغو پېغمبرانو له ډلې څخه د ځينو پېغمبرانو دنده له كتاب او وحي سره پيل شوې ده. آسماني کتابونه لکه د داؤد زبور، د عیسی علیه السلام انجیل، د موسی علیه السلام تورات او د رسول الله صلی الله علیه وسلم قرآن د کتابونو بېلګې او د هغه وخت د اړیکو تر ټولو مهمې وسیلې وې، او د هر مکتب او دین د پیروانو په روزنه کې یې خورا مهم رول درلود.
د ساینس د پرمختګ سره، د رسنیو د لړۍ پرمختګ
لیکنې رسنۍ لکه کتابونه، مجلې او ورځپاڼې د چاپ د صنعت له جوړښت وروسته راڅرګندې شوې او د وخت په تېرېدو سره یې پراخې شوې. په لومړي سر کې دا رسنۍ په اسلامي نړۍ کې د مطلوب او مثالي کیفیت سره راڅرګندې شوې، خو له بده مرغه د وخت په تېرېدو سره یې کیفیت ټیټ شو. خو همدغو رسنیو په غربي نړۍ او اروپا کې له علمي بډاینې برخمنې وې او لا هم همداسې بډایه دي او د دوی د محتوا د تولید اصلي سرچینه مستند اسلامي کتابونه دي چې د هغه له متنونو څخه راوتلي دي.
د ساینس او ټکنالوژۍ په پرمختګ سره رسنۍ هم پراخې شوې او د لوړ کیفیت او ظرفیت خاوندانې شوې. له ليکلي رسنيو وروسته په تېره يوه يا دوو پېړيو کې نوې رسنۍ لکه ټليفون، ټيپ ريکارډر، گرامافون او ځينې نورې تعليمي رسنۍ لکه سلایډ راڅرګندې شوې.
له پورتنیو رسنیو وروسته په لومړي ځل په غربي نړۍ او اروپا کې د ټلویزیون، راډیو او سینما په څېر رسنۍ راڅرګندې شوې، چې نن له نږدې یوې پېړۍ راهیسې په ټوله نړۍ کې د ښوونې او روزنې په برخه کې تر ټولو مهمې رسنۍ دي.
ساینس او صنعت اوس هم د پرمختګ په حال کې دی، چې د ځینو نورو رسنیو په راڅرګندېدو کې یې مهمې لاسته راوړنې تر لاسه کړې، چې د انټرنټ، سپوږمکۍ او کمپیوټر ظهور او په نننۍ نړۍ کې یې خورا مهم رول او تطبیق ته اشاره کولای شو. له همدې امله په دې څېړنه کې هڅه شوې چې د پوهنې او روزنې پر بهیر، ځوانانو او کورنیو باندې د بېلابېلو تصویري، اوریدونکو، لیکلو، ویناوو او نورو رسنیو د اغېز په اړه بحث وشي، ځکه په نننۍ نړۍ کې د رسنیو خپرېدل ډېر شوی دی. او د چلند په بهیر کې د دوی مستقیم اغېز د ځوانانو او تنکیو ځوانانو ټولنیز کول ډیرې مطالعې او څیړنې ته اړتیا لري؛ ځکه سالمه روزنه د افرادو او ټولنو د هر اړخیز پرمختګ لپاره یو له بنسټیزو او اړینو اصولو څخه دی.
د تعلیمي رسنیو ډولونه
-
غیر شفاف بصری مواد چې هر ډول عکسونه، کتابونه، (تدریسونه، او نور)، مجلې، لارښودونه، د مطالعې چارټونه، ډیاګرامونه، نقشې پکې شامل دي. (احدیان، محمد. مقدمات تکنولوژی آموزشی)
-
آډیو مواد (یوازې غږونه) چې په کې آډیو ټیپونه شامل دي (لوپ، کیسیټ، ډیسک کارټریج، راډیو، ټیلفون او آډیو کارت)؛
-
غیر شفاف صوتي بصري مواد (د 1 او 2 ترکیب)، چې د ټیپونو یا پاڼو سره کتابونه او نور چاپ شوي توکي د غږیزو موادو سره شامل دي؛
-
شفاف (ثابت شوي) بصري مواد، چې سلایډونه، فلمونه، استریپونه او نور پکې شامل دي؛
-
شفاف (ثابت شوي) غږیز بصري مواد، چې پکې فلمونه، د خبرو کولو استریپ، د ټیپونو یا سکرینونو سره مختلف سلایډونه شامل دي؛
-
د صوتي او بصری موادو حرکت کول، چې په کې متحرک خبرې فلمونه او ویډیو فلمونه شامل دي؛
-
د بصري موادو حرکت لکه متحرک صامت فلمونه (د فرعي سرلیکونو یا متن سره)؛
۸. 3D، کوم چې اصلي شیان، نقلونه، ماډلونه او کټ پکي شامل دي؛
۹. بشري منابع او شرایط، چې د خلکو بلنه، ساینسي سفرونه او نور شامل دي؛
-
کمپیوټرونه، چې د کمپیوټر مختلف ډولونه او ټرمینلونه د ښودلو وسیلو سره شامل دي؛
-
سپوږمکۍ(ماهواره)، چې هر ډول مصنوعي سپوږمکۍ، مخابراتي سپوږمکۍ، او تلویزیوني سپوږمکۍ پکې شاملې دي.