لیکوال: م. فراهي توجګي
سویلي افریقا د اسراییلو پر وړاندې؛ په لاهه کې د اسراییلو محاکمه
لويديځ هيوادونه چې د بشر د حقوقو لومړني دعوه کوونکي دي اوس هم په غزه کې د فلسطين د خلکو په ډله ييزه وژنه سترګې پټوي او د دغه جنايت زړه بوږوونکي او دردېدونکي صحنې د پردې تر شا په جاهلانه سترګو ويني. د اسلامي هیوادونو په تیره بیا د نورو هیوادونو چې په عمومي توګه د بشري حقونو دعوه کوي د کفري چوپتیا په فضا کې د جنوبي افریقا حکومت په یوه بشردوستانه، مهربانه او زړورتیا د اسرائیلو صهیونیستي رژیم د لاهه د عدالت نړیوالې محکمې ته وړاندې کړ. او ځواب ته یې مجبور کړ.
د انصاف نړیواله محکمه د ملګرو ملتونو تر ټولو ستره حقوقي اداره ده چې په ۱۹۴۵ کال کې د هېوادونو ترمنځ د شخړو د هواري په موخه جوړه شوې ده. دا محکمه د جرمونو نړیوالې محکمې ته ورته نه ده چې د هالنډ په لاهه ښار کې میشته ده او د افرادو په وړاندې د جنګي جرمونو تورونه اوري او د کار ساحه یې توپیر لري. د عدالت نړیواله محکمه له ۱۵ قاضیانو څخه جوړه ده، چې د سرحدي شخړو او قضیو حل کوي، چې ځینې هیوادونه یو بل د ملګرو ملتونو د تړونونو د احکامو په سرغړونې تورنوي او د محکمې غوښتنه کوي. په دې صورت کې دواړه خواوې (جنوبي افریقا او اسراییل) کولای شي د عدالت په نړیواله محکمه کې استازی قاضي ولري.
سویلي افریقا اسراییل محاکمه کوي ځکه چې دواړو هیوادونو د 1948 نسل وژنې کنوانسیون لاسلیک کړی و چې پر اساس یې دواړه خواوې د لانجې په اړه د عدالت نړیوالې محکمې ته واک ورکوي.
د نسل وژنې د کنوانسیون مادې ټول لاسلیک کوونکي هیوادونه مکلفوي چې نه یوازې نسل وژنه و نه کړي، بلکې د هغې مخه ونیسي او عاملین یې مجازات کړي.
نسل وژنه په دې تړون کې داسې تعریف شوې ده: “د یوې ملي، نژادي یا مذهبي ډلې د بشپړ یا جزوي ویجاړولو په نیت ترسره شوي عملونه.”
د انصاف په نړيواله محکمه کې د اسرائيلو په خلاف د جنوبي افريقې د شکايت اورېدنه په داسې حال کې شروع شوې چې په غزې کې د صهيونېسټ رژيم نسل وژنه او جنګي جنايتونه لا هم دوام لري او د فلسطيني شهيدانو شمېر په زياتېدو دے.
پریتوریا په دې بشردوستانه عمل سره وښودله چې د سویلي افریقا خلک لا هم د نیلسن منډیلا هغه خبرې یادوي او درناوی یې کوي چې ویلي یې دي: “موږ ښه پوهیږو چې زموږ ازادي د فلسطین له ازادۍ پرته نیمګړې ده.”
یاسر عرفات یو له هغو کسانو څخه و چې په ۱۹۹۰ کال کې د زامبیا په هوايي ډګر کې د اپارتاید رژیم د مشر نېلسن منډېلا هرکلي ته ورغلی و. له نیلسن منډیلا سره د فلسطین د مشر یاسر عرفات لیدنه په افریقا کې د فلسطیني جنګیالیو او توکمپالو جنګیالیو ترمنځ د دوستانه اړیکو د پیل ټکی و. ښايي د فلسطيني او افريقايي ولس تر منځ ګډ ټکی د نژادي تبعيض پر وړاندې مبارزه وي. هغه څه چې اسراييليان يې د فلسطينيانو د ظلم تر نامه لاندې د تروريستانو په نوم توجيه کړي او همداسې يې دوام لري.
د سویلي افریقا لخوا د 2023 د 29 په دسمبر، کې د اسراییلو حکومت پروړاندې پیل شوي او په رسمي ډول د “جنوبي افریقا په وړاندې اسراییل” سرلیک لاندې د غزې په تړانګه کې د فلسطینیانو په اړه د 1948 نسل وژنې کنوانسیون او نړیوال قانون لاندې د اسراییلو د مکلفیتونو څخه د ادعا شوي سرغړونې سره تړاو لري. د سویلي افریقا شکایت د هغه څه په وړاندې تورونه وړاندې کوي چې دا یې “د اسرائیلو لخوا د 75 کلن توکمپالنې په جریان کې د فلسطینیانو سره د چلند پراخه شرایط ، د فلسطیني سیمو د 56 کلن دښمني اشغال او د غزې د 16 کلنې کلابندۍ په اوږدو کې” تورنوي. سویلي افریقا د عدالت نړیوالې محکمې (ICJ) څخه د لنډمهاله محافظتي اقداماتو پلي کولو غوښتنه کړې.
عامه اوریدنه به د پنجشنبې په ورځ د 11 او جمعې په 12 جنوري 2024 د لاهه په سولې ماڼۍ کې ترسره شي، او اسراییل به د وکیلانو لخوا د مالکم شا، KC او د سویلي افریقا د قانوني ټیم په شمول د جان ډوګارډ، تمبکا نگکوکایتوبی او وان لو لخوا تفتیش شي. .
تمه کیږي چې اسراییل او سویلي افریقا به په ترتیب سره آهارون باراک او دیکگانگ موزنکه د لنډمهاله قاضیانو په توګه وټاکي.
هغه هیوادونه چې د سویلي افریقا د شکایت ملاتړ کوي:
-
عربي اتحادیه
د عرب اتحادیه سرمنشي احمد ابوالغیط د یوې غونډې په ترڅ کې وویل، “موږ په غزې کې د ډله ایزو وژنو او د نسل وژنې د مخنیوي د 1948 کنوانسیون څخه د سرغړونو په اړه د جرمونو په نړیواله محکمه کې د اسراییلو په وړاندې د سویلي افریقا د شکایت بشپړ ملاتړ کوو.”
-
د اسلامي همکاریو سازمان
دا سازمان له ۵۷ هېوادونو څخه جوړ دی. د سویلي افریقا له شکایت لږ وروسته د اسلامي همکاریو سازمان د دغه هیواد کړنې وستایلې او ټینګار یې وکړ چې د اسراییلو جنایتکارانه اعمال چې په کې د ښځو او ماشومانو په ګډون د ملکي وګړو په نښه کول، په زوره د فلسطیني اتباعو بې ځایه کول، له لومړنیو اړتیاوو څخه د هغوی بې برخې کول، د روغتیايي مرستو مخه نیول او د روغتیا او تعلیمي مرکزونو ویجاړتیا د نسل وژنې ښکاره بیلګه ده.
-
مالزیا
تیره اونۍ د مالیزیا حکومت د سویلي افریقا د شکایت هرکلی وکړ او دا اقدام یې د دې رژیم د جنایتونو د حساب ورکولو لپاره یو “ښه ګام” وباله.
-
ترکیه
د ترکیې د بهرنیو چارو د وزارت ویاند د تیرې دوشنبې په ورځ د جنوبي افریقا د اقدام ملاتړ وکړ. ترکیې ټینګار کړی چې د اسراییلو جنایت باید بې سزا پاتې نه شي.
-
اردن
د اردن د بهرنیو چارو وزیر ایمن الصفدي د یکشنبې په ورځ وویل چې په دې قانوني قضیه کې د جنوبي افریقا ملاتړ کوي.
-
بولیویا