لیکوال: خدایرحم
د افغانستان د سیاحت جاذبو تحلیل (شپږمه برخه)
د هرات شین ګنبد
د هرات شین ګنبد، چې په افغانستان کې د تیموریانو د دورې د معمارۍ یو له غوره بېلګو څخه ګڼل کېږي، د کلتوري، تاریخي او سیاحتي جاذبې په توګه پېژندل کېږي. د دې تاریخي ودانۍ ارزښت او بې ساري ښکلا د ډېرو سیلانیانو او څېړونکو پام ځان ته اړولی دی. دغه ګنبد د شاه رخ میرزا د مېرمنې او د تیموریانو د دورې د مشهوري څېرې، ملکې ګوهرشاد بیګم، په امر جوړ شوی او د تاریخ په اوږدو کې یې ګڼ بدلونونه تجربه کړي دي.
شین ګنبد، چې د تیموریانو د دورې د هنر او معمارۍ یو غوره سمبول ګڼل کېږي، د خپل ځانګړي ډیزاین او ښکلي سینګار له امله پېژندل شوی دی. اوس مهال دا ودانۍ د ګرځندوی او سیاحت یوه مهمه ځایګاه ګڼل کېږي.
په دې وروستیو کلونو کې د شین ګنبد شاوخوا سیمه د شنه ځای او ښکلي پارک په جوړولو سره لا زیاته ښکلې شوې ده. په پخوا زمانو کې دغه ګنبد د تیموریانو د دورې د خښتو له دیوالونو سره احاطه شوی و او کله د بهزاد پارک او کله د ښځو باغ په نوم یادېده.
د شین ګنبد دننه د ګوهرشاد بیګم د جامع جومات یو منار پاتې دی. دغه ودانۍ په هرات ښار کې د خپل ځانګړي شین رنګ له امله مشهوره ده او په همدې نوم پېژندل کېږي. ګوهرشاد بیګم، چې یوه مشهوره کلتوري څېره وه، د خپلې مدرسې (ګوهرشاد مدرسه) په شمال کې دغه ګنبد د ځان او خپلو اولادونو د ښخولو لپاره جوړ کړ. د دې ګنبد د جوړېدو نېټه په ۸۳۵ هجري قمري کال کې د ګوهرشاد د مدرسې د ودانۍ د بشپړېدو سره سمون خوري.
د ګنبد په جوړولو او تزئین کې ډبرې، پخې خښتې، پلستر، ټایلونه (کاشي) او رنګ کارول شوي دي. د ودانۍ بنسټ په مربعشکل ډیزاین شوی او د مکعبي ستنو پر بنسټ ولاړ دی. د دې په سر درې ګنبدونه په ځانګړي ترتیب سره یو پر بل اېښودل شوي دي. د دې ودانۍ بهرنۍ برخه په اووهرنګه ټایلونو سینګار شوې، خو له بده مرغه نن یې ځینې برخې زیانمنې شوې دي.
د پورتني ګنبد پوښ د ملنګۍ خولۍ په شکل ډیزاین شوی دی چې په کوفي رسمالخط کې د الهي نومونو کلمې پرې لیکل شوې وې، خو د ویجاړتیا له امله ډېری لیکنې ورکې شوې دي. د ګنبد په منځ کې د واقعه مبارکه سوره د جعفر بایسنقري په ښکلي خطاطۍ لیکل شوې وه، خو اوس یې ډېره برخه خرابه شوې ده.
د ګنبد دننه د تور مرمر ډبرو شپږ قبرونه دي چې له لویدیځ څخه ختیځ ته د ګوهرشاد بیګم، بایسنقر میرزا او نورو اولادونو جسدونه ښخ دي. د دې ودانۍ انګړ مربعشکل لري او شاوخوا یې څلور برنډونه جوړ شوي چې د ګنبد وزن ځمکې ته لېږدوي.
د ګنبد چت د دقیقې مقرنس کارۍ او اووهرنګه نقاشیو سره یو هنري شاهکار ګڼل کېږي، چې د تیموریانو د دورې د معمارۍ غوره بېلګه ده.
شین ګنبد د تیموریانو د دورې له نورو اثارو سره د خپلو ځانګړتیاوو، لکه درې پوښونو او د داخلي سینګار لپاره د اووه رنګونو کارونې له امله توپیر لري. د دې ودانۍ معمار استاد عمادالدین هروي و، چې د سادات مصرخ په مقبره کې ښخ دی. هغه د ګوهرشاد مدرسې معمار هم و.
نن ورځ شین ګنبد ګڼ لیدونکي لري او د کلتور پوهانو، لرغونپوهانو او سیلانیانو پام ځان ته اړوي. که دغه تاریخي اثر ته ډېره پاملرنه وشي، نو دا به د اقتصادي ودې سره مرسته وکړي او د تاریخي او فرهنګي میراثونو په اړه د خلکو د پوهاوي کچه لوړه کړي.