د افغانستان فیلسوف؛ سید جمال الدین افغان رحمه الله (څلورمه برخه)

لیکوال: عبیدالله نیمروزی

د افغانستان فیلسوف؛ سید جمال الدین افغان رحمه الله (څلورمه برخه)

د سید جمال الدین افغان رحمه الله په اړه د امام غزالي رحمه الله لیدلوری
امام محمد غزالي رحمه الله وايي: “سید جمال الدین افغان د ژور فکر، بصیرت، او حکمت خاوند و. هغه په خپلو پرېکړو کې له فوق‌العاده ځیرکتیا او تدبیر څخه کار اخیست او د خپلې لوړې پوهې او تېز طبیعت له برکته یې وکړای شول، چې په خورا پېچلو تاریخي شرایطو کې له حکمت څخه ډک دریځونه ونیسي.”
مګر هغه ځانګړتیاوې چې نوموړی یې د یو مشر په توګه ځانګړی کاوه، د ځان درناوی، په خدای تعالی پوره باور، فکري خپلواکي، او معنوي ثبات و.
د علامه افغان د شخصیت یو مهم روایت
د علامه افغان د شخصیت په اړه یو له خورا مشهورو روایتونو څخه، د عثماني خلیفه سلطان عبدالحمید سره د هغه لیدنه ده. د دې لیدنې پر مهال سلطان له هغه وغوښتل، چې د ایران پر پاچا نیوکې ودروي.
جمال الدین افغان په لومړي سر کې چوپتیا غوره کړه، خو کله چې د سلطان ټینګار زیات شو، نو په ساده ډول یې وویل: “ما هغه وبخښل.” او بحث یې پای ته ورساوه.
دې غبرګون سلطان او د هغه درباریان حیران کړل.
دا ډول چلند د هغه وخت د علماوو په منځ کې بې‌ساری و؛ ځکه چې دیني عالمان معمولاً د پاچاهانو په وړاندې په عاجزۍ او تواضع سره حاضرېدل، او حتی د دوی د ډالیو د ترلاسه کولو لپاره یې مننه کوله.
خو افغان، د غوړه‌مالۍ یا جوړجاړي پر ځای، خپلواک دریځ درلود او تل یې له پاچاهانو او ځواکمنو خلکو سره په برابري، او ځینې وختونه لا د هغوی په پرتله په لوړ موقف کې، چلند کاوه.
تاریخ‌پوهانو ویلي دي: “جمال الدین هیڅکله ځان د خلیفه یا نورو واکمنانو څخه کم نه ګاڼه.”
د علامه افغاني معنوي ځواک او اراده
د نوموړي دغه ځانګړتیاوې، له خدای تعالی سره د هغه له پیاوړي ایمان، د خپلو اخلاقي او دیني اصولو پر وړاندې د هغه له ثابت قدمۍ، او د نړۍ د ظاهري مقامونو پر وړاندې د هغه له بې‌پروايۍ څخه سرچینه اخیسته.
هغه هیڅکله اجازه نه ورکوله، چې د نړۍ ځواک، مقام، یا واک د هغه پر اراده او عقیدې اغېز وکړي.
ځینې کسانو هغه د “ماسونانو” په څېر ډلو سره د همکارۍ په تور تورن کړی، خو د هغه ژوند، کړنې، او ځانګړتیاوې ښیي، چې دا تورونه بې‌اساسه دي.
هغه نه یوازې یو خپلواک شخصیت درلود، بلکې پر خپلې خپلواکۍ او له خدای جل جلاله سره پر خپلې ژمنتیا کلک ولاړ و.
د امام غزالي رحمه الله له نظره د علامه افغاني پرتله
امام محمد غزالي رحمه الله، چې یو ستر اسلامي مفکر و، د جمال الدین افغان رحمه الله ستاینه کوي او هغه د عربي شاعر متنبي له شعرونو سره پرتله کوي.
غزالي حیران دی، چې آیا متنبي دا شعرونه د ځان لپاره لیکلي، که د جمال الدین افغان لپاره:
“هغه جلاوطنۍ ته لاړ، پرته له خدایه یې بل څوک لوی نه ګڼل،او د خپل خالق پرته یې د بل چا حکم نه مانه.یوازې د طوفانونو او سختیو په منځ کې یې خپله لاره پرانیستله،او له وقار او عظمت پرته، د بل څه په لټه کې نه و.خلک په هر ښار کې پوښتنه کوي، چې ته څوک یې او څه غواړې؟او هغه ځواب ورکوي: هغه څه، چې له نوم اخیستلو څخه لوی دي.”
دا شعرونه په څرګنده توګه ښيي، چې افغان رحمه الله هیڅکله د خدای تعالی له رضا پرته په بل هیڅ شي راضي نه و.
هغه تل د ټولنې د اصلاح، د عدالت د ټینګېدو، او د خلکو د ویښتابه په هڅه کې و.
د سختیو او دسیسو سره سره، هغه نه یوازې شاته نه شو، بلکې په زړورتیا، استقامت، او لوړې روحیې سره یې خپلې لارې ته دوام ورکړ.

دین ته وفاداري او د امت دفاع
د سید جمال الدین افغان رحمه الله یو له مهمو ځانګړنو څخه، د اسلام دین ته بې‌ساری ژمنتوب او وفاداري، او د اسلامي امت دفاع وه.
هغه، له ټولو ستونزو او کړاوونو سره سره، هیڅکله له خپلو اصولو او عقایدو څخه په شا نشو.
افغان رحمه الله خپل ژوند د دین خدمت او د اسلام له دښمنانو سره د مبارزې ته وقف کړی و. همدا ژمنتیا هغه ته دا توان ورکړ، چې حتی د خپل وخت د لویو قدرتونو په وړاندې هم په زړورتیا ودریږي.
هغه په خپل یو مشهور شعر کې وایي:
“زه همداسې یم، ای دنیا! که غواړې، لاړه شه.او زما نفسه، بیا هم د ستونزو په لاره روان اوسه.یو ساعت هم تېر نه شو، چې هغې له ما سره مینه نه وه کړې.او هېڅ زړه، چې ظلم ومني، زما سره پاتې نه شو.”
دا شعرونه د ننګونو په وړاندې د هغه قوي روحیه او ټینګ عزم څرګندوي.
افغان رحمه الله د اسلامي امت د عدالت او عزت لپاره، هر ډول سختۍ او کړاوونه وزغمل.
د افغان د برخلیک په اړه د امام غزالي رحمه الله افسوس
امام محمد غزالي رحمه الله، د مسلمانانو ټولنیز حالت ته په خواشینۍ او افسوس سره اشاره کوي.
دی وايي، که مسلمانان د ټولنیز او کلتوري پرمختګ له پلوه په ښه حالت کې وای، نو جمال الدین افغان رحمه الله به، د یو ځورول شوي او تر تعقیب لاندې اصلاح‌ غوښتونکي پر ځای، یو محبوب او معزز واکمن وای.
دا جملې ښيي، چې افغان رحمه الله نه یوازې یو ستر مفکر او اصلاح‌ غوښتونکی و، بلکې یو داسې شخصیت هم و، چې که اسلامي ټولنه د هغه د اصلاحاتو منلو ته چمتو وای، نو د اسلامي تاریخ مسیر به یې بدل کړی وای.
جمع‌بندي او پایله
سید جمال الدین افغان رحمه الله، هغه شخصیت و، چې خپل ټول ژوند یې د ختیځ د خلکو د ویښتابه او لارښوونې لپاره وقف کړ.
هغه، د خپلو بې‌شمېرو سفرونو له لارې، خلکو ته غږ وکړ، چې ویښ شئ، پر ځان باور ولرئ، او د ظلم او استعمار په وړاندې ودرېږئ.
د هغه لیکنې او خطبې، د ختیځ او مسلمانو ملتونو لپاره د الهام سرچینې ګڼل کېږي.
د سید جمال الدین افغان رحمه الله افکار او نظریات، نه یوازې د هغه د ژوند پر مهال، بلکې په معاصر وخت کې هم، کولی شي د ختیځ د خلکو د ډېرو ستونزو او ننګونو لپاره حل‌لارې وړاندې کړي.
بې له شکه، د هغه د لارښوونو او افکارو پیروي، کولی شي مسلمانو ملتونو ته د پرمختګ، عدالت، او د ظلم او استعمار له زنځیرونو څخه د خلاصون لاره هواره کړي.
دوام لري…