د مولانا جلال الدین محمد بلخي رومي رحمه الله ژوندلیک (دوهمه برخه)

لیکوال: عبیدالله نیمروزی

د مولانا جلال الدین محمد بلخي رومي رحمه الله ژوندلیک (دوهمه برخه)

د مولانا مینه وال او پلویان

په نړۍ کې د مولانا مینه وال دومره زیات دي چې د عرفان او اسلامي ثقافت ټول پلویان یې ځان ته راجلب کړي دي او په وجود کې یې شور او جذبه راپارولې ده.

جلال الدین ته د مولانا نوم چا ورکړ؟

په بلخ کې د جلال الدین محمد له مبارک ژوند څخه څه دپاسه اته پېړۍ تېرې شوې دي. په دې موده کې د څېړنو په ډګر کې څېړونکو د هغه د پېژندنې او معرفت لپاره تر بل هر شاعر او عارف ډېر کوټلي ګامونه پورته کړي دي.
فریدالدین سپهسالار، شمس الدین افلاکي او سید قاسم انوار هغه کسان وو چې په ۸۳۰ هجري قمري کال کې د بلخ د ختیځ دغه مشهور بچی د مولانا په لقب سره یاد کړ.
مولانا عبدالرحمن جامي او مولانا یعقوب چرخي غزنوي رحمهماالله د مولانا پېژندنې له لومړنیو څېړونکو څخه وو چې د ختیځ او لویدیځ د څېړونکو لپاره یې د مولانا پېژندنې په برخه کې د څېړنو لاره پرانیستله او ځینې آثار یې ولیکل.
مولانا واعظ کاشفي، اسماعیل انقروي، میر عبداللطیف عباسي او بدیع الزمان فروزانفر هغه مشهور شخصیتونه دي چې د مولانا بلخي رومي د پېژندلو لپاره یې ستر آثار لیکلي دي. د مولانا د افکارو او اثارو په اړه د غربي مستشرقینو څېړنې هم د ستاینې وړ دي.

د مولانا د افکارو پېژندل

د مولانا بلخي رومي رحمه الله آثار په عموم کې د هغه عرفاني او عاشقانه افکار منعکسوي. دا افکار له شمس تبریزي سره د هغه له ملاقاتونو وروسته د هغه د لوړو ذهني او فکري ثمراتو په توګه د نظم په چوکاټ کې څرګند شوي دي.
د بېلګې په توګه، د هغه مشهور کتاب مثنوي معنوي د هغه د روحاني او عرفاني احساساتو او جذباتو تفسیر دی چې په نظم او شعر کې یې بیان کړی او نړیوال شهرت یې ترلاسه کړی دی.
مولانا په دې باور و چې تر هغه چې د انسان کړنې د هغه د معرفت رنګ وانخلي، نېکمرغي ته به ونه رسېږي.

د مولانا د خاندان ځانګړتیاوې

مولانا جلال الدین محمد بلخي رومي د لرغوني بلخ په یوه روڼ انده، علمي او عرفاني کورنۍ کې نړۍ ته سترګې وغړولې. د مولانا پلار، محمد بن حسین خطیبي، چې په بهاءالدین او سلطان العلما مشهور و، د بلخ یو مشهور مبلغ او عالم و. د نسب له مخې، هغه احمد غزالي رحمه الله ته تړاو لري. د دوی پلرونه او نیکه ګان ټول د خراسان له خلکو څخه وو.

مولانا په یوه کلمه!

مولانا جلال الدین محمد بلخي یو وتلی او تلپاتې نوم، مشهور خطیب او لوړ پوړی عارف دی چې د علمي شخصیت شهرت او محبوبیت یې د هیوادونو کورنۍ پولې ماتې کړي دي.
د عرفاني افکارو له لامحدود سمندر څخه ګټه پورته کول او د هغه د حق لټونه د فیض بخښنې ابدي او نه ختمېدونکې لړۍ ده، چې د انسانیت په ژوند کې په پراخه کچه دوام لري.

د اسلامي تصوف او حقیقت لټونې په ډګر کې د هغه لوړ مقام ته په کتو سره، دا ادعا کولی شو چې مولانا د ریښتیني او اصیل انسان لپاره د مینې ښکلا او د روحانیت او حقایقو رڼاګانو غوره خپروونکی و. په راتلونکي کې به د هغه لوړ انساني افکار او شعرونه د انسانیت په زړونو کې ځلېږي.

سلطان العلما ته د شیخ فرید الدین عطار رحمه الله زېری

د یوه روایت له مخې، مولانا جلال الدین محمد بلخي شپږ کلن و، او د بل روایت له مخې دیارلس کلن و، چې پلار یې، بهاء الدین، چې په سلطان العلما مشهور و، او کورنۍ یې له بلخ څخه نیشاپور ته هجرت وکړ. د دوی کاروان له بلخ څخه نیشاپور ته ورسېد او هلته سلطان العلما د ستر عارف، شیخ فرید الدین عطار، په ځای کښېناست.

شیخ له سلطان العلما سره د لیدو پر مهال د هغه زوی ته اشاره وکړه او ویې ویل:
“ډېر ژر به دا ماشوم د نړۍ د خلکو په زړونو کې اور واچوي او د طریقت د پیروانو په منځ کې به شور او جذبې را وپاروي.”
دغه راز، شیخ عطار د خپل مشهور اثر اسرارنامه کتاب ورته ډالۍ کړ. اسرارنامه د مولانا د ځوانۍ په زړه پورې یادګار و. جلال الدین محمد بلخي رومي له دې کتاب څخه ګټه پورته کړه او ځینې کیسې یې په خپل مثنوي معنوي کې رانقل کړې. مولانا د شیخ عطار څخه په ډېر درناوي او عزت یادونه کړې ده.

د سلطان العلما هجرت او وروسته ژوند

وروسته، سلطان العلما له خپل زوی سره مکې ته ولاړ، د حج مناسک یې ادا کړل، او بیا د سلجوقي امیر په بلنه شام، دمشق، حلب، روم او بالاخره په بېلابېلو ښارونو کې له نهو کلونو پاتې کېدو وروسته، په ختیځ روم (قونیه) کې مېشت شو.

د وعظ او تبلیغ پر منبر

جلال الدین محمد په ماشومتوب او ځوانۍ کې له خپل پلار او د سید برهان الدین محقق ترمذي څخه، چې د پلار له شاګردانو څخه و، علم او سواد زده کړل. مولانا په ۶۲۸ هجري قمري کال کې د خپل پلار د وفات پر مهال ۲۴ کلن و. د هغه د علمیت او وړتیا له امله، د پلار شاګردانو او مریدانو هغه د خپل پلار په ځای، د وعظ او تبلیغ پر منبر کښېناوه.

د برهان الدین محقق ترمزي مړینه

د مولانا د پلار له مړینې یو کال وروسته، چې په ۶۲۸هـ ق/۱۲۳۱ میلادي کال کې پېښه شوه، سید برهان الدین محقق ترمذي، چې د سلطان العلما له مخلصانو او د هغه وخت له سترو فقهاوو څخه و، په ۶۲۹هـ ق/۱۲۳۲ میلادي کال کې قونیې ته سفر وکړ. هغه د جلال الدین محمد روحاني پالنه وکړه او له هغه سره یې نهه کاله تېر کړل. بالاخره سید برهان الدین په ۶۳۸ هجري کې په قیصریه کې وفات شو.

مولانا: د انسانیت ستره بېلګه

رومي د روحانیت او د لوړو انساني ارزښتونو ستره بېلګه ده. هغه نه یوازې د فارسي او دري ویونکو او مسلمانانو لپاره، بلکې د ځمکې پر مخ د ټولو انسانانو لپاره د عرفاني افکارو، رښتینې مینې، انسان پالنې او حق لټونې مکتب ګڼل کېږي.

مولانا انسان او د انسانیت لوړ مقام ته د نورو مخلوقاتو په پرتله ډېر درناوی لري. هغه د یوه اصلي او نادر انسان په لټه کې و، چې ډېر لږ موندل کېږي. لکه څنګه چې په دیوان شمس کې وایي:
دی شیخ با چراغ همی گشت گرد شهر
کز دیو و دد ملولم و انسانم آرزوست
گفتند یافت می نشود جسته‌ایم ما
گفت آنکه یافت می نشود آنم آرزوست

له شمس تابان سره د ملاقات ځانګړنه

له شمس الدین محمد بن ملک داد تبریزي سره د مولانا حیرانوونکی ملاقات د جمادي الثاني په ۲۶مه نېټه، په ۶۴۲ هجري قمري کال کې، په قونیه کې وشو. دا ملاقات له مولانا سره د حقیقت په ترلاسه کولو کې مرسته وکړه.

شمس د مولانا په روح او ځان کې توپان رامنځته کړ او هغه ته یې له مطلقې هستۍ سره د ارتباط لاره وښودله. له شمس سره د لیدو وروسته، د مولانا حالت بدل شو. هغه د وعظ او فقاهت ډګر پرېښود او شعر ته یې مخه کړه. په مینه او شور سره د لمر په څېر د شمس په شاوخوا کې مجذوب شو.

د شمس تبریزي لومړی غیابت

له شمس تبریزي سره د رومي ملګرتیا او ناستې د شمس په وړاندې د رومي د پیروانو د حسد او کرکې لامل شوه، چې بالاخره د شمس د دوه ځله غیابت سبب شو.

د شمس په لومړي نشتوالي کې، مولانا د هغه د بېلتون له امله سوځېده او له هر چا څخه یې د هغه پوښتنه کوله. د شمس لوی دیوان د مولانا لخوا د شمس د لومړي غیابت په ترڅ کې په “در فراق شمس” نومول شوی دی.

شمس په قونیه کې له ۴۶۸ ورځو پاتې کېدو وروسته، په ۶۴۳ هجري کې د مولانا له اړیکې وروسته لومړی ځل ناڅاپه ورک شو. هغه شام ته ولاړ او له هغه ځایه یې مولانا ته یو لیک ولیکه. مولانا هم شمس ته شعري لیکونه ولیکل، چې څلور یې د شمس په ټولګه کې پاتې دي.

وروسته مولانا خپل زوی سلطان ولاد شام ته ولېږه. شمس د مولانا بلنه ومنله او قونیې ته بېرته راستون شو.

متن د ګرامر له اړخه سم شوی:

مخالفان د پخوا په پرتله ډېر په غوسه شول او دښمني یې پیل کړه، چې بالآخره شمس د دوهم ځل لپاره ورک شو. ویل کېږي چې مخالفینو د ۶۴۵ هجري قمري کال د شعبان د میاشتې په پنځمه نېټه، د پنجشنبې په ورځ شمس شهید کړ.

د مولانا زوی، سلطان ولاد، داسې لیکلي دي: “مولانا پخپله د شمس په لټه کې دوه ځله شام ته سفر وکړ، ګوندې د شمس د شهادت له غمیزې څخه خبر نه و.”

څه موده وروسته، رومي د صلاح الدین فریدون زرکوب په لور مخه کړه، چې په قونیه کې یې د زرګرۍ دنده درلوده. څرنګه چې د هغه پر ضد هم مخالفتونه را څرګند شول، مولانا د صلاح الدین لور د خپل زوی سلطان ولاد په نکاح کې راوستله.

لږ وخت وروسته، صلاح الدین وفات شو، او مولانا حسام الدین چلبي د هغه پر ځای غوره کړ. نوموړی د مولانا له نامتو مریدانو او ځانګړو پیروانو څخه ګڼل کېده.

ادامه لري…