علامه ابوالحسن ندوي رحمه الله (شپږ پنځوسمه برخه)

لیکوال: عبیدالله نیمروزی

علامه ابوالحسن ندوي رحمه الله (شپږ پنځوسمه برخه)

د دعوت او اصلاح په ډګر کې ستر انسان

علامه سید ابوالحسن ندوي رحمه الله د خپل دعوت د رسالت د بشپړولو لپاره، دا ځل د واک او پاچاهۍ څښتنانو په لور ګام پورته کړ. هغه د دعوت د خپرولو او د ټولنې د اصلاح په موخه، چې د نبوي حدیث «الناس علی الدین ملوکهم» مصداق ده، په دې برخه کې بوخت شو؛ ځکه په حقیقت کې عام خلک په ډېرو مواردو کې د خپلو واکمنانو تګلارې تعقیبوي.

هغه پرته له کومې مادي غوښتنې، په کلک هوډ او له معنویت ډک زړه سره د دعوت ډګر ته داخل شو. نوموړي د مشهورو او لوړپوړو شخصیتونو لکه فیصل بن عبدالعزیز، پاچا فهد، دویم پاچا حسن، پاچا عبدالله (د اردن پاچا)، جنرال ضیاء الحق او نجم‌الدین اربکان سره کتنې وکړې او د خپل دعوت پیغام یې هغوی ته ورساوه.

تاریخ څرګندوي چې د الهي او روحاني مفکرینو او د واکمنانو یا پاچاهانو ترمنځ اړیکې تر ډېره وخت ښه نه وې. د سنت او شریعت رښتینو مشرانو عموماً د واکمنانو له نږدېوالي ډډه کوله او په دې لرېوالي کې یې د خپل دین روغتیا او سلامتیا لیده. کېدای شي د دې واټن څو لاملونه وي، لکه د واکمنانو له خوا د علماوو له مقام څخه ناوړه ګټه اخیستل، له اسلامي معیارونو سره د دولت د حکمونو نه همغږي، پر رعیت ظلم او د خلکو مالونو غصبول.

رباني علماوو له واکمنانو سره نږدېوالی د دین او ایمان لپاره جدي ګواښ ګڼلو. د دوی په نظر کې مقام، منصب او دنیوي مالونه بې‌ارزښته وو. د شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله په اړه روایت دی چې یوه ورځ ملک ناصر (د هغه وخت پاچا) ورته وویل: «ما اورېدلي چې تا په خلکو کې نفوذ پیدا کړی او د پاچاهۍ د نیولو اراده لرې.» شیخ په ټینګه ځواب ورکړ: «په خدای قسم، ستا او د مغولو پاچاهانو پاچاهي زما لپاره د یوې روپۍ ارزښت نه لري!»

په همدې حال کې امام سید ابوالحسن ندوي رحمه الله یو له هغو شخصیتونو څخه و چې د زورواکانو او ځواک خاوندانو په وړاندې په بې‌ساري زړورتیا سره د دعوت ډګر ته داخل شو. هغه له پاچاهانو او واکمنانو سره مستقیم ملاقاتونه کول او د حق خبره یې په زغرده د هغوی په مخ کې وړاندې کوله. ندوي صاحب په روښانه او څرګندو ټکو سره د هغوی نیمګړتیاوې او تېروتنې ورته بیانولې او هغوی ته یې د اصیلو اسلامي عقایدو پر لور بلنه ورکوله.

له واکمنانو او چارواکو سره د امام ندوي رحمه الله چلند په ظاهره د دین له نورو مخکښو مشرانو سره توپیر درلود؛ مګر که د هغه د مقاصدو ژورو ته ځیر شو، پوهېږو چې هغه لوړ اهداف او ټینګې انګېزې درلودې. که څه هم امام ندوي رحمه الله د پاچاهانو په دربارونو کې قدمونه کېښودل، خو هېڅکله یې خپل علمي او دیني وقار د هغوی د واک په وړاندې ټیټ نه کړ.

د امام ندوي رحمه الله لوړ عزم او بې‌ساري استغنا

امام ندوي رحمه الله د یو مخلص دعوتګر او زړه‌سوانده عالم په توګه د خپل رسالت لپاره هېڅ حد او پوله نه پېژندله. د هغه په سترګو کې سپېره کوډله او ښکلې ماڼۍ یو شان ارزښت درلود. هغه د ټول اسلامي امت لپاره یو دردمن زړه درلود او هر چېرته به چې ولاړ، د اسلام بلنه او د رسول الله صلی الله علیه وسلم د دین خپرول یې یوازینۍ موخه وه.

سره له دې ټولو، امام ندوي رحمه الله نه د واک او ځواک تږی شو او نه یې د چا د مال تمه لرله. هغه به تل په ټینګ عزم او بې‌ساري استغنا سره د واکمنانو په وړاندې ودرېد او خپل الهي مسؤلیت یې ادا کړ. د هغه چلند او وینا د ټولو ریښتینو دعوتګرو لپاره الهام‌بښونکی مثال دی.

مولانا محمد رابع لیکي: «امام ندوي رحمه الله د دعوت د پیغام رسولو لپاره له هر فرصت څخه ګټه اخیسته. هغه په مثالي استغنا سره خبرې کولې، په داسې ډول چې هېڅکله داسې احساس نه کېده چې مادي اهداف پکې نغښتي وي. د هغه خبرو یوازینۍ انګېزه خیرغوښتنه او مثبت فکر و.»

امام ندوي رحمه الله او د واکمنانو اصلاح ته د هغه لیدلوری

امام ندوي رحمه الله د واکمنانو په لیدنو او کتنو کې هېڅکله د واک یا منصب د ترلاسه کولو فکر نه درلود، نه د ځان لپاره او نه د دین د خلکو لپاره. د هغه هدف تل دا و چې دین د واک او ځواک خاوندانو ته ورسوي. هغه به ویل: «د دعوت د رسولو لپاره دوه لارې دي: یوه دا چې د دین خلک واک ته ورسېږي او بله دا چې دین د دولت خلکو ته ورسېږي. زه دویمه طریقه خوښوم او ډېره ګټوره یې بولم.»

د امام ندوي دغه تګلاره په دې عقیده ولاړه وه چې له صحیح اسلامي معیارونو څخه د واکمنانو او پاچاهانو واټن د اسلامي ټولنو لپاره نه جبرانېدونکې پایلې لري. هغه باور درلود چې د دین او واکمنانو ترمنځ دا ډول واټن د ملتونو د ګمراهۍ او انحرافاتو زمینه برابروي، چې پایله به یې د اسلامي ټولنو له کمزورتیا او زوال پرته بل څه نه وي.

د واکمنانو د اصلاح په اړه د امام ندوي لیدلوری

امام ندوي رحمه الله هیله‌مند و چې واکمنانو ته د اسلام د پیغام په رسولو سره به د اسلامي ټولنو په ټولنیز او دیني نظام کې ستر بدلون راشي. هغه باور درلود چې واکمنان، د ټولنې په بېلابېلو برخو باندې د مستقیمې اغېزې له امله، د اسلامي ارمانونو د تحقق لپاره غوره وسیلې جوړېدی شي. له همدې امله یې د خپل دعوت په هره مرحله کې هڅه کوله چې د هغوی ذهنونه د ټولنې په دیني اهمیت او ارزښت باندې متمرکز کړي.

هغه د موسی علیه السلام په څېر روحیې او د «لااله الاالله» په عصا سره د حاکمانو په دربارونو کې قدمونه پورته کول او د مادیت، غرب‌پالنې، الحاد او د مسلمانانو له وضعیت سره د بې‌پروایۍ بتونه یې ماتول. امام ندوي رحمه الله د واکمنانو رښتینی رسالت په ښکلي او معنی‌لرونکي انداز سره هغوی ته ورښوده او هغوی یې سمې لارې ته رابلل.

امام ندوي رحمه الله تل له واکمنانو سره د خپلو خبرو اترو محور دعوت ګرځولی و. هغه باور درلود چې دعوت د تخم حیثیت لري او سیاسي واک ته رسېدل د هغې پایله او ثمره ده. د هغه په نظر، د ایمان تخم او فکري او باطني روزنې ته پوره پاملرنه ضروري ده. د دې هڅو پایله یوازې د لوی خدای جل جلاله له ارادې سره سم په مناسب وخت کې ترلاسه کېدای شي. هغه خبرداری ورکړ چې دا یوه لویه تېروتنه ده چې په مستقیمه توګه په پایلې، یعنې حکومت او سیاست ډېر تمرکز وشي، پرته له دې چې خپله طبیعي لاره بشپړه شي. هغه دا کار نه یوازې ناسم بللی، بلکې دنیوي او ناسمې سیالۍ یې ګڼلی.

د دین په پوهېدو کې د واکمنانو ننګونې

امام ندوي رحمه الله پوهېده چې د بېلابېلو لاملونو له امله د اسلامي هېوادونو واکمنان د اسلام د اساسي مفاهیمو له سم درک څخه لرې پاتې دي. په ډېرو مواردو کې، هغوی ان د دې موضوع په اړه د فکر کولو فرصت هم نه لري. په داسې یوه فضا کې د اسلامي ټولنې دیني اصلاح ستونزمنه یا کله هم ناشونې ده. له همدې امله، هغه باور درلود چې د اسلام حقیقت باید د واکمنانو غوږونو ته ورسېږي او هغوی له خپلو دیني مسؤلیتونو خبر کړل شي.

امام ندوي رحمه الله په دمشق کې په خپله یوه وینا کې وویل: «هغه کسان چې د هېوادونو د چارو واګي په لاس کې لري د اسلام په سم درک او پوهېدو کې بریالي شوي نه دي. اسلام د هغوی له خولې او ستونې څخه ښکته نه دی تللی. هغوی اسلام د ژوند بشپړ نظام په توګه نه دی منلی، په داسې حال کې چې د هغوی توجه غربي کلتور ته ده او په اسلامي ګټو باور نه لري.»

ادامه لري…