د سفر آداب (دویمه برخه)

لیکوال: عبدالحمید ګرګیج

د سفر آداب (دویمه برخه)

۳. ګاونډیانو او ملګرو سره خدای‌پاماني

مسلمان باید مخکې له دې چې سفر ته لاړ شي، له خپلوانو، دوستانو، ګاونډیانو، آشنایانو او هغو کسانو سره چې پر ده حق لري یا یې پر ده احسان کړی وي، خدای‌پاماني وکړي او له هغوی څخه د خیر دعا وغواړي.

د ابن سني او نورو په کتابونو کې له ابي هریره رضي الله عنه څخه روایت دی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:

« څوک چې د سفر اراده لري، باید په کور کې پاتې خلکو ته ووایي: “أَسْتَوْدِعُكُمُ اللهَ الَّذِي لَا يُضِيعُ وَدَائِعَهُ“؛ یعنې: “تاسو خدای ته سپارم، هغه خدای چې خپل امانتونه نه ضایع کوي.”»

په همدې ډول، د امام احمد رحمه الله او نورو په مسند کې له ابن عمر رضي الله عنهما څخه روایت دی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:

«کله چې یو څه خدای تعالی ته وسپارل شي، هغه یې ساتي.»

د “نوادر الاصول” په یو دېرشم اصل کې له ابي هریره رضي الله عنه څخه روایت دی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:

«کله چې تاسو غواړئ سفر وکړئ او له کور څخه راوځئ، باید کورنۍ ته ووایاست: “أَسْتَوْدِعُكُمُ اللَّهَ الَّذِي لَا يُخَيِّبُ وَدَائِعَهُ“؛ یعنې: “زه تاسو هغه خدای ته سپارم چې په امانت کې خیانت نه کوي.”»

د دې حدیث په شرح کې امام نووي رحمه الله روایت کوي چې یوه ورځ عمر فاروق رضي الله عنه یو لښکر تنظیم کړ. ناڅاپه یې یو سړی له خپل زوی سره ولید او ویې ویل:

«ما هېڅ کارغه بل کارغه ته داسې ورته نه دی لیدلی لکه دا هلک چې خپل پلار ته ورته دی.»

سړي وویل: «ای امیرالمؤمنینه! تر دې عجیبه دا ده چې دا هلک له خپلې مور څخه په قبر کې زیږېدلی دی.»

عمر فاروق رضي الله عنه وفرمایل: وَیحَك!؛ یعنې: «پر تا افسوس!» بیا یې وویل: «د هغه کیسه راته وکړه.»

سړي وویل: یوه ورځ جګړې ته روان وم او زما مېرمن حامله وه. هغې راته وویل: «ما د دې حالت سره یوازې پرېږدې؟» ما وویل:

“أَسْتَوْدِعُ اللهَ مَا فِی بَطْنكِ“؛ یعنې: «زه هغه څه خدای ته سپارم چې ستا په نس کې دی.»

زه جګړې ته لاړم او څه وخت وروسته کور ته راستون شوم، خو ښځه مې ونه مونده. ګاونډیانو راته وویل چې ستا مېرمن په دې ورځو کې مړه شوې ده.

زه د هغې قبر ته لاړم او څه موده مې ورته وژړل. د شپې له هغې ځایه راستون شوم او خپل تره زوی ته راغلم. موږ خبرې کولې چې ناڅاپه مې ولیدل چې له هدیرې څخه اور راپورته کېږي.

ما وویل: «دا څه شی دی؟» زما د تره زوی ځواب رانکړ او ولاړ. ما له بل چا وپوښتل. هغه وویل: «دا اور هره شپه ستا د مېرمنې له قبر څخه راپورته کېږي.»

ما وویل:

“إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ“؛ یعنې: «موږ د خدای یو او هغه ته به ستنېږو.»

ما د هغې قبر کې سوری جوړ کړ چې د هغې حالت معلوم کړم. په حیرانتیا مې ولیدل چې هغه ناسته ده او دا هلک د هغې شاوخوا ګرځي.

ناڅاپه مې یو غږ واورېد:

«ای امانت ساتونکي! خپل امانت واخله. که دې د هغه مور هم موږ ته سپارلې وه، خامخا به یې هم جوړ لېدلې وې.»

ما دا هلک له قبر څخه راویست او قبر مې بېرته وتاړه.

۴. د مسافر سره د ګاونډيانو خدای‌پاماني او د هغه لپاره د خیر دعا

ترمذي د سالم رحمه الله په روایت کې وايي چې کله به چا د سفر اراده کوله او ابن عمر رضي الله عنهما ته به راغی، هغه به ورته وویل:

«ما ته را نږدې شه چې زه ستا سره خدای‌پاماني وکړم، لکه څنګه چې رسول الله صلی الله علیه وسلم موږ سره خدای‌پاماني کوله.»

بیا به یې وویل:

“أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ دِينَكَ وَأَمَانَتَكَ وَخَوَاتِيمَ عَمَلِكَ“؛ یعنې: «ستا دین، امانت او ستا د عمل خاتمه خدای ته سپارم.»

که بل ځای وضاحت یا بله مرسته ته اړتیا وي، خبر راکړئ!

ستاسې متن د ګرامري لحاظ او روانتیا لپاره د ځینو بدلونونو اړتیا لري. لاندې اصلاح شوې نسخه وړاندې کوم:

او د بل روایت له مخې: “آخِرَ عَمَلِكَ“

همدارنګه، له ابن عمر رضي الله عنهما څخه روایت دی چې ویل به یې: کله به چې رسول الله صلی الله علیه وسلم له چا سره خدای‌پاماني کوله، نو له هغه سره به یې مصافحه (د لاس روغبړ) کوله او بیا به یې دا کلمې ویل:

“أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ دِينَكَ وَأَمَانَتَكَ وَخَوَاتِيمَ أَعْمَالِكَ“
«زه ستاسو دین، امانت، او ستاسو د عمل خاتمه خدای ته سپارم.»

په سنن ابي داود او نورو معتبرو کتابونو کې په صحیح اسنادو سره له عبدالله ابن یزید خطمي رضي الله عنه روایت دی چې کله به رسول الله صلی الله علیه وسلم د یوه لښکر سره خدای‌پاماني کوله، نو به یې فرمایل:

“أَسْتَوْدِعُ اللَّهَ دِينَكُمْ وَأَمَانَتَكُمْ وَخَوَاتِيمَ أَعْمَالِكُمْ“
«زه ستاسو دین، امانت، او ستاسو د اعمالو خاتمه خدای ته سپارم.»

د خیر دعا غوښتل

په سنن ترمذي کې له انس رضي الله عنه څخه روایت دی چې یو سړی رسول الله صلی الله علیه وسلم ته راغی او ویې ویل: «ای د الله رسوله! زه غواړم سفر وکړم، زما لپاره د خیر دعا وکړه.»

رسول الله صلی الله علیه وسلم ورته وفرمایل:

“زَوَّدَكَ اللَّهُ التَّقْوَى“
«خدای دې ستا لپاره تقوا توښه وګرځوي.»

سړي وویل: «نوره هم وکړه.» هغه وفرمایل:

“وَغَفَرَ ذَنْبَكَ“
«او خدای دې ستا ګناهونه وبخښي.»

هغه بیا وویل: «لا نوره وکړه.» رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:

“وَيَسَّرَ لَكَ الْخَيْرَ حَيْثُمَا كُنْتَ“
«او خدای دې تا ته خیر درآسانه کړي، هر چېرې چې یې.»

په سنن ترمذي او ابن ماجه کې له ابي هریره رضي الله عنه څخه روایت دی چې یو سړی رسول الله صلی الله علیه وسلم ته راغی او ویې ویل: «ای د الله رسوله! زه د سفر اراده لرم، ما ته سپارښتنه وکړه.»

رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:

“اُوصِيكَ بِتَقْوَى اللهِ وَالتَّكْبِيرِ عَلَى كُلِّ شَرَفٍ“
«زه تاته د تقوا او پرهېزګارۍ سپارښتنه کوم او کله چې لوړ ځای ته رسېږې، تکبیر ووایه.»

کله چې هغه سړی لاړ، رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:

“اللَّهُمَّ اطْوِ لَهُ الْبُعْدَ وَهَوِّنْ عَلَيْهِ السَّفَرَ“
«ای الله! د هغه لپاره فاصله لنډه کړه او سفر ورته آسانه کړه.»

غلام او د سفر دعا

د ابن سني په کتاب کې له ابن عمر رضي الله عنهما څخه روایت دی چې یو غلام رسول الله صلی الله علیه وسلم ته راغی او ویې ویل: «ما د حج نیت کړی دی.» رسول الله صلی الله علیه وسلم څو قدمه ورسره واخیستل او بیا یې وفرمایل:

“يَا غُلَامُ زَوَّدَكَ اللَّهُ التَّقْوَى، وَوَجَّهَكَ فِي الْخَيْرِ، وَكَفَاكَ الْمُهِمَّ“
«ای بچیه! خدای دې تقوا ستا توښه وګرځوي، ستا مخ دې د نیکۍ په لور کړي او ستا مهم کار دې سرته ورسوي.»

کله چې غلام له حج څخه راستون شو، رسول الله صلی الله علیه وسلم ته راغی او سلام یې ورته وکړ. رسول الله صلی الله علیه وسلم په ځواب کې وفرمایل:

“يَا غُلَامُ قَبِلَ اللَّهُ حَجَّكَ وَغَفَرَ ذَنْبَكَ وَأَخْلَفَ نَفَقَتَكَ“
«ای بچیه! خدای دې ستا حج قبول کړي، ګناهونه دې وبخښي او ستا د نفقې بدل دې ورکړي.»

۵. د سفر لپاره لمونځ کول

د سفر کولو پر مهال دوه رکعته لمونځ کول د مستحباتو څخه ګڼل کېږي. امام نووي رحمه الله په خپل کتاب الاذکار کې راوړي چې د سفر په نیت له کوره د وتلو پر مهال دوه رکعته لمونځ کول مستحب دي.

امام طبراني رحمه الله په خپلو اسنادو سره له صحابي مقطم بن مقدام رضي الله عنه څخه روایت کړی دی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:

“د ده د کورنۍ لپاره تر دوه رکعته لمانځه بل غوره ځای نشته کله چې هغه د سفر کولو اراده وکړي.”

امام نووي رحمه الله فرمايي: زموږ ځینې یاران په دې عقیده دي چې په لومړي رکعت کې له فاتحې وروسته کافرون سورت او په دویم رکعت کې اخلاص سورت لوستل مستحب دي. ځینې نور علماء بیا وایي چې په لومړي رکعت کې له فاتحې وروسته فلق سورت او په دویم رکعت کې ناس سورت لوستل غوره دي.