غوره دا ده چې د قرآن د لوستلو پر مهال قبلې ته مخامخ شو، تر څو زموږ عمل د الهي موخو او مقاصدو څخه برخمن وي. د امام نووي رحمه الله په شمول ځینې علماو ویلي دي چې د قرآن د تلاوت په وخت کې قبلې ته مخامخ نه کېدل روا دي او ګناه نه لري، خو قبلې ته مخامخ کېدل د خشوع څرګندونه ده او له مخامخ نه کېدو څخه غوره ګڼل کېږي.
۶. په ناسته تلاوت کول
په ناسته تلاوت کول د الله تعالی کتاب ته احترام او د هغه شعایرو ته تعظیم دی. خو په ولاړه یا د تګ په حالت کې تلاوت کول هم روا دي، ځکه رسول الله صلی الله علیه وسلم به په هر حالت کې د الله یاد کاوه.
۷. مسواک وهل
غوره دا ده چې د قرآن کریم له تلاوت مخکې غاښونه مسواک او خوله تازه کړو؛ ځکه مسواک وهل د قرآن کریم د تلاوت له آدابو څخه ګڼل کېږي او د هغه خولې د خوشبویي لامل ګرځي چې له هغې څخه د الله کلام راوځي. لکه څنګه چې په یوه حدیث کې راغلي، رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي:
«إذا قام أحدكم يصلي من الليل فليستك، فإن أحدكم إذا قرأ في صلاته وضع ملك فاه على فيه، لا يخرج من فيه شيء إلا دخل فم الملك.»
استعاذه په بېلابېلو الفاظو راغلې ده، خو تر ټولو مشهور یې هغه دی چې موږ یې یادونه وکړه.
۹. په پیل کې بسم الله ویل
د هر سورت په پیل کې، د توبې د سورت پرته، «بسم الله الرحمن الرحیم» د هغه سورت یو آیت دی. نو که تلاوت د سورت له ابتدایي برخې څخه پیل شي، باید «بسم الله الرحمن الرحیم» هم ولوستل شي. خو که د سورت له منځ څخه تلاوت پیل شي، نو د «بسم الله الرحمن الرحیم» ویل مستحب دي.
۱۰. د قرآن کریم ترتیل
د قرآن په لوستلو باندې ډېر ټینګار شوی دی؛ ځکه چې قرآن د انسان د نېکمرغۍ برنامه ده، چې د هغوی لپاره د رب له لوري ترتیب شوې ده. مسلمان باید قرآن کریم په آرامۍ، د حروفو په سم تلفظ، او د احکامو په تعقیب سره تلاوت کړي.
الله تعالی فرمایي:
«أَوْزِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْءَانَ تَرْتِيلًا» ژباړه:
«یا لږ څه پر نیم زیات کړئ او قرآن کریم په ترتیل سره ولولئ.»
او دا مطلب د دې آیت له مفهوم څخه هم څرګندېږي:
«الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُوْلَٰئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ ۗ وَمَن يَكْفُرْ بِهِ فَأُوْلَٰئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ» ژباړه:
«هغه کسان چې موږ کتاب ورکړی دی او هغه د حق په تلاوت سره لولي، دوی په دې کتاب ایمان لري. او هغه کسان چې په هغه کفر وکړي، هغه زیانکاران دي.»
یعنې د تلاوت په وخت کې احکام رعایتوي، الفاظ په سمه توګه تلفظ کوي، د حلالو او حرامو حدود مراعاتوي، او پر محتوا عمل کوي. دا ټول د قرآن د تلاوت له حقوقو څخه دي.
۱۱. په ښه آواز سره تلاوت کول
ښه آواز د قرآن د تلاوت له آدابو څخه دی. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي:
ما أذن الله لشيء ما أذن لنبي حسن الصوت يتغنى بالقرآن، يجهر به ژباړه:
«الله جل جلاله هیڅ شي ته داسې غوږ نه نیولی لکه یو پیغمبر ته چې په ښکلي او لوړ غږ قرآن تلاوت کوي.»
نو د قاري لپاره اړینه ده چې خپل غږ د امکان تر حده ښکلی کړي. ملائکې د هغه غږ اوري، او خلک هم ښکلی آواز خوښوي او ښه قاري ته غوږ نیسي. سربېره پر دې، ښکلی او زړه راښکونکی غږ د خلکو په زړونو کې د قرآن د اورېدو هڅونه زیاتوي.
۱۲. په خشوع او حزن سره تلاوت کول
د قرآن تلاوت په خشوع او غمجن غږ سره د عاجزۍ څرګندونه کوي. قاري باید د تلاوت پر مهال عاجزي، خپګان، او زړه حضور وساتي او د شهرت او ریا لپاره قرآن ونه لولي؛ ځکه چې ریا د ثواب د ضایع کېدو لامل ګرځي.
رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي:
أحسن الناس قراءة الذي قرأ رأيت أنه يخشى الله ژباړه:
«تر ټولو غوره قاري هغه څوک دی چې کله یې ووینئ، نو داسې ښکاري چې له خدایه وېرېږي.»
او ویې فرمایل:
ليس منا من لم يتغن بالقرآن، يجهر به ژباړه:
«څوک چې قرآن په ښه غږ نه تلاوت کوي او په لوړ آواز یې نه لولي، هغه زموږ له ډلې نه دی.»
۱۳. ژړل یا ځان په ژړا اچول
د تلاوت پر مهال ژړا کول د تلاوت له سترو آدابو څخه دي. الله جل جلاله فرمایلي دي:
أُولَئِكَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ مِن ذُرِّيَّةِ آدَمَ وَمِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَمِن ذُرِّيَّةِ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْرَائِيلَ وَمِمَّنْ هَدَيْنَا وَاجْتَبَيْنَا إِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُ الرَّحْمَنِ خَرُّوا سُجَّدًا وَبُكِيًّا ژباړه:
«دا هغه پېغمبران دي چې الله پرې خپل نعمت کړی دی؛ د آدم علیه السلام له اولادې څخه، د هغو کسانو له نسل څخه چې موږ له نوح علیه السلام سره ژغورلي ول، او د ابراهیم علیه السلام او اسرائیل (یعقوب علیه السلام) له اولادې څخه. هر کله چې دوی ته د رحمان آیتونه ولوستل شي، په ژړا سره سجده کوي.»
بل ځای الله سبحانه وتعالی فرمایي:
قُلْ آمِنُوا بِهِ أَوْ لَا تُؤْمِنُوا إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ مِن قَبْلِهِ إِذَا يُتْلَى عَلَيْهِمْ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ سُجَّدًا وَيَقُولُونَ سُبْحَانَ رَبِّنَا إِن كَانَ وَعْدُ رَبِّنَا لَمَفْعُولًا وَيَخِرُّونَ لِلْأَذْقَانِ يَبْكُونَ وَيَزِيدُهُمْ خُشُوعًا ژباړه:
«ووایه: پر دې ایمان راوړئ که نه راوړئ، (دا ستاسې اختیار دی). بې شکه هغه کسان چې له هغوی مخکې علم ورکړل شوی دی، کله چې دوی ته تلاوت وشي، نو په سجده پرېوځي. دوی وايي: زموږ رب پاک دی، او زموږ د رب وعده پوره کېدونکې ده. دوی د ژړا په حالت کې پر خپلو څېرو سجده کوي، او دا د دوی عاجزي نوره هم زیاتوي.»
او فرمايي:
وَإِذَا سَمِعُوا مَا أُنزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْيُنَهُمْ تَفِيضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ يَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاكْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِينَ ژباړه:
«کله چې دوی هغه (قرآن) واوري چې رسول الله صلی الله علیه وسلم ته نازل شوی دی، نو ته به یې وګورې چې سترګې یې له اوښکو ډکې دي؛ ځکه دوی حق پېژندلی دی. دوی وايي: زموږ ربه، موږ ایمان راوړ، نو موږ د هغو کسانو په ډله کې ولیکه چې ستا پر حق شاهدي ورکوي.»
ژړا: د قرآن د تلاوت پر مهال د الله د عظمت او رحمت په اړه فکر کول او زړه حضور څرګندوي. داسې کسان هم شته چې د دنیاوي غمجنې کیسې اورېدو سره ژاړي، خو د قرآن کریم اورېدو پر مهال بې احساسه پاتې کېږي. مسلمان باید د تلاوت پر مهال د زړه حضور او عاجزي وساتي ترڅو د قرآن کلام خپل بشپړ اغېز پرېږدي.
By محمد فاتح