لیکوال: شکران احمدي
د عقل ځواک او د هغه ساحه (شپږمه برخه)
د انسان د فطرت برخه
که تاسو د دې استدلال په ځواب کې ووایئ چې د خور سره واده کول طبي زیان لري؛ ځکه چې د (Human Urge) د څېړنې پایلې ښودلې چې د خپلوانو سره جنسي اړیکه (Incest) طبي مضرات لري؛ خو تاسو پوهېږئ چې په لوېديځه نړۍ کې ډېر کتابونه په دې موضوع ليکل شوي چې زنا د انسان د فطرت (Human Urge) برخه ده او هغه طبي زيانونه چې د هغه په اړه څېړنه شوې سم نه دي.
هماغه شعار چې عبيدالله بن حسن قيرواني اته سوه کاله مخکې پورته کړ، نه يوازې په لوېديځه نړۍ کې خپور شو، بلکې په هغه باندې عمل هم کېږي. دا ستونزې ولې رامنځته کیږي؟ اصلي دلیل دا دی چې د عقل څخه په داسې ځای کې کار اخیستل کیږي چې د هغه ساحه (Jurisdiction) نه ده، هغه ساحه چې موږ د “الهی وحیې” لارښوونې ته اړتیا لرو. که د الهي وحیې لارښوونې ته پام ونه شي، پایله به یې دا وي چې د بریتانیا پارلمان د همجنسپالنې قانون د حاضرینو په چک چکو سره تصویب کوي.
اوس دا په یو علم باندې بدل شوی دی. د نیویارک په یو کتابتون کې، یو ځانګړې قفسه شته چې پر هغه باندې دا سرلیک لیکل شوی دی: (Gay style of Life) «په خوشاله طریقه باندې ژوند»، په دې موضوع باندې یو لړ کتابونه لیکل شوي، ډېری اتحادیې دا نظر تعقیبوي. او ډېری سازمانونه او ډلې لري چې چارواکي یې مهمې وظیفې لري او د نیویارک وخت ښاروال (Mayor) هم (Gay) خوشال یا همجنسپال دی.
امریکايي مجلې “ټایمز” لیکلي دي چې د خلیج په جګړه کې زر پوځي برخه اخیستونکي له دې امله له پوځه ایستل شوي چې همجنسپالان وو.
له دې اقدام وروسته لاریونونه او مظاهرې پیل شوې او له ټولو خواوو دا اوازې اورېدل کېدې چې د همجنسپالنې له امله د پوځ څخه د دغو کسانو ایستل، د عقل خلاف کار دی او باید دا کسان بېرته خپلو وظیفو ته ستانه شي.
دا د انساني د فطرت(Human Urge) برخه ده او نن ورځ دوی د انسان فطرت د بهانې په توګه کاروي او په نړۍ کې د هر بد کار اجازه ورکوي. دا ټول کارونه پر همدې بنسټ ترسره کېږي او ویل کېږي چې د عقل له نظره په دې کار کې کومه ستونزه شته؟ پورتنی بحث یوازې د انسان په اړه و؛ او اوس د څارویو، سپیو، خرو او آسونو وار دی او دوی دا په ویاړ سره وايي.
د موضوع د روښانه کولو لپاره، موږ یو مثال وړاندې کوو: نن ورځ نړۍ د اټومي بم له زیانونو څخه وېره او اندیښمنه ده او هڅه کوي چې اټومي فعالیتونه کم کړي.
موږ د اټومي بم په اړه د بریتانیا په «دایرة المعارف» (Encyclopedia of Britannica) کې لیکل شوې مقاله څېړو. په هغه کې لیکل شوي چې: «اټومي بم یوازې د نړۍ په دوو ځایونو کې تجربه شوی، یو په هیروشیما او بل په ناګاساکي کې.»
د هیروشیما او ناګازاکي په اټومي بمباریو سره، یو ملیون خلک وژغورل شول او دوی د مرګ څخه خلاص شول. د دوی استدلال دا دی چې که پر هیروشیما او ناګازاکي اټومي بمونه نه وای غورځول شوي، جګړه به روانه وای او نږدې یو ملیون انسانان به وژل شوي وای. نو اټوم بم داسې تعریف شوی دی: «دا هغه وسیله ده چې د یو ملیون خلکو ژوند یې ژغورلی دی.»
دوی د دې تراژیدۍ توجیه او جواز وړاندې کوي په داسې حال کې چې نړۍ پر دوی لعنت وايي؛ ځکه چې په هیروشیما او ناګازاکي کې د هغو راتلونکي نسلونه هم تباه شول. بې ګناه خلک ووژل شول. او دا جواز د عقل په اساس صادر شو. له همدې امله، هیڅ لوی شر یا خرابي نشته چې عقل د هغه لپاره دلیل او اجازه یې نه وي.
نن ورځ نړۍ پر فاشیزم (Fascism) باندې لعنت وايي او د سیاست په نړۍ کې د هټلر او موسولیني نومونه تر ټولو کرکه لرونکې نومونه دي. خو که موږ د دوی فلسفه وڅېړو، نو معلومه به شي چې دوی فاشیزم د یو فلسفي اصل په توګه وړاندې کوي. که یو عادي سړی د فاشیزم فلسفه مطالعه کړي، نو دا به ومني چې دغه فلسفه د فهم وړ ده، دا ولې؟ ځکه چې دوی هغه د عقل لوري ته کش کوي.
په نړۍ کې هېڅ داسې بدي نشته چې د هغه لپاره عقلي دلیل وړاندې نه شي؛ ځکه عقل په هغه ځای کې کاروي چې د هغه له ساحې څخه بهر دی.
علامه ابن خلدون رحمه الله یو ستر تاریخ پوه او فیلسوف و. هغه لیکي: «هغه عقل چې خدای انسان ته ورکړی دی تر هغه وخته پورې ښه اغېزه لري، چې پخپل حدودو کې وکارول شي، مګر کله چې د خپلې دایرې څخه بهر استفاده شي، خپل تاثیر له لاسه ورکوي.» هغه یو ډېر ښکلی مثال ورکوي چې ذهن د سرو زرو د ترازو په څېر دی، دا ترازو یوازې څو ګرامه سره زر وزن کولی شي او بس. د هغه ساحه همدومره ده؛ ځکه چې دا یوازې د سرو زرو د وزن لپاره جوړ شوی. که څوک په دې ترازو د غره د وزن کولو هڅه وکړي، ترازو به مات شي. کله چې څوک د غره په وزن دا ترازو مات کړي، او ووایي چې دا ترازو بې ګټې دی؛ ځکه چې غر نه شي وزن کولای او باید مات شي، نړۍ به هغه احمق وګڼي. اصلي مطلب دا دی چې هغه له ترازو څخه په غلط ځای کې کار اخیستی دی.
د اسلام او ماديت فرق
د اسلام او مادیت تر منځ بنسټیز توپیر دا دی چې اسلام وایي: «له عقل څخه به خامخا کار اخلئ؛ مګر یوازې تر هغه ځایه پورې چې کار کوي. داسې یو ځای شته، چې عقل کار نه کوي، او غلط ځوابونه ورکوي.» د هغه یو ساده مثال کمپیوټر دی. که تاسو وغواړئ د هغه څه لپاره یې وکاروئ چې د هغه لپاره جوړ شوی، نو سمدستي کار کوي.
مګر که تاسو د داسې پروګرام غوښتنه وکړئ چې ستاسو په کمپیوټر کې نصب (Feed) نه وي، نه یوازې دا چې کمپیوټر به کار ونکړي، چې غلط ځواب به هم ورکړي. په همدې توګه، هغه څه چې په عقل کې نه وي نصب شوی، خدای د هغه د ترلاسه کولو لپاره درېیمه وسیله چمتو کړې، هغه «الهي وحیه» ده. هرکله چې موږ وغواړو د هغه پر ځای د عقل څخه کار واخلو، نو هغه غلط ځواب ورکوي.
له همدې امله د اسلام پیغمبر صلی الله علیه وسلم مبعوث شو او قرآن کریم نازل شوی دی. لکه څنګه چې په قرآن کریم کې راغلي دي: «إنا أنزلنا ا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَق لِتَحْكُمَ بَيْنَ الناس» ژباړه: «موږ دا کتاب تاته په حقه رالیږلی چې د خلکو په منځ کې فیصله وکړې.»
قرآن کریم بیانوي چې حق څه دی او ناحق څه دی؟ څه ریښتیا دي او څه دروغ؟ خیر او شر کوم دي؟ دا موضوعات یوازې د عقل پر بنسټ نه ټاکله کیږي.