لیکوال: شکران احمدي
د حدیثو لیکنه او حُجیت (لومړۍ برخه)
لنډیز:
د مسلمه امت په منځ کې یوازینی ټکی چې د ټولو لپاره څرګند او د اتفاق وړ دی، دا دی چې قرآن کریم د بشریت اساسي قانون دی، او د رسول الله صلی الله علیه وسلم احادیث او سنت د هغه عملي او تفصیلي لارښود په توګه ګڼل کېږي. د قرآن احکام او مسایل د سنتو په پام کې نیولو پرته د پوهېدو او پلي کولو وړ نه دي؛ او لکه څنګه چې د قرانکریم ساتنه او بقا د الله تعالی له لوري تضمین شوې ده، د اسلام د پیغمبر صلی الله علیه و اله وسلم سنت او احادیث هم په همدې اساس خوندي پاتې کېږي. له همدې امله، د رسول الله صلی الله علیه وسلم سنت د قرآن یوه نه بېلېدونکې برخه ګڼل کېږي؛ لکه څنګه چې په قرآن باندې ایمان او عمل ضروري دی، په سنتو باندې ایمان او عمل کول هم اړین دي.
له بده مرغه ځینې تنګ نظره او کم عقل کسان یوازې قرآن حجت ګڼي او د عمل لپاره یې د معیار په توګه کاروي، او سنت د حجت (سند، دلیل) په توګه نه مني. دا بحث د احادیثو د لیکلو او د هغه د حجیت په اړه لوستونکو ته وړاندې کېږي، چې یوه وړه هڅه او لنډ او هر اړخیز بحث دی. د هغو کسانو لپاره چې په دې مسله کې ناسم پوهاوی لري، دا به د پوهېدو یوه لاره وي. هیله ده چې ګران لوستونکي ترې ګټه واخلي.
کلیدي کلمې:
حدیث، سنت، لیکل، حجیت (سند، دلیل)
بې له شکه، قرآن کریم د دین او شریعت اساسي او لومړی سند دی. البته د قرآن دنده یوازې د اساسي اصولو او قوانینو بیانول دي، او د هغه څرنګوالی، تفصیل او تشریح د حدیث او سنتو په واسطه کېږي. هر عاقل پوهېږي چې قرآن کریم د رسول الله صلی الله علیه وسلم له واسطې پرته امت ته په مستقیمه توګه نه دی ورکړل شوی، تر څو هغوی په خپل سر یا د نورو په مرسته هغه ولولي، پرې پوه شي او عمل پرې وکړي. بلکې الله تعالی لومړی یو غوره رسول وپېژانده او بیا یې پر هغه قرآن نازل کړ تر څو خلک د هغه په وسیله د قرآن په حقایقو او معناوو پوه شي او د هغه د ارشاداتو په رڼا کې دا سپېڅلی کتاب درک کړي. لکه څنګه چې الله تعالی فرمایلي: «وانزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم و لعلهم یتفکرون» (مونږ کتاب پر تا نازل کړی دی چې خلکو ته هغه څه بیان کړې چې نازل شوي دي؛ ښایي دوی فکر وکړي.)
بیا یې د همدې قرآن په واسطه نړۍ د پیغمبر صلی الله علیه وسلم له دندو او مسؤولیتونو څخه خبره کړه او څو ځله یې اعلان وکړ چې پیغمبر تاسو ته د قرآن احکام او حکمتونه در زده کوي. لکه څنګه چې الله تعالی فرمایي: «کما ارسلنا فیکم رسولا منکم یتلوا علیکم آیاتنا و یزکیكم و یعلمکم الکتاب و الحكمة و یعلمكم ما لم تكونوا تعلمون» (ژباړه: لکه څنګه چې مونږ ستاسو په منځ کې ستاسو له قوم څخه یو رسول لیږلی، هغه تاسو ته زموږ آیتونه لولي، تاسو پاکوي او تاسو ته کتاب او حکمت در زده کوي او هغه څه در ښيي چې تاسو پرې نه پوهېدئ).
او په بل ځای کې فرمايي: «لقد من الله علی المؤمنین اذ بعث فیهم رسولا من انفسهم یتلوا علیهم آیاته و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحكمة و ان کانوا من قبل لفي ضلال مبین» (ژباړه: الله تعالی له مؤمنانو سره پېرزوینه کړې، کله چې یې د هغوی له قوم څخه یو رسول ولېږه، هغوی ته آیتونه لولي او هغوی پاکوي او هغوی ته کتاب او حکمت ور زده کوي، او هغوی له دې وړاندې په څرګنده ګمراهۍ کې وو).
په دې دریو آیتونو کې دوه شیان له یو بل څخه جلا ذکر شوي دي:
1. د آیتونو تلاوت.
2. د کتاب تدریس.
د آیتونو د تلاوت مفهوم روښانه دی، خو د کتاب د تدریس په اړه غور پکار دی چې له هغې څخه موخه څه ده؟ که د قرآن آیتونو لوستل او تدریس مراد وي، نو له تلاوت څخه جلا نه ګڼل کېږي. په داسې حال کې چې له هغې څخه جلا ذکر شوی، نو دا څرګندوي چې مطلب د آیتونو تشریح او د هغو احکامو بیان دی.
کله چې له قرآن کریم څخه څرګنده شوه چې د هغه آیتونو تلاوت او تبلیغ د رسول الله صلی الله علیه وسلم دنده ده، نو د هغه د معنا او محتوا تفسیر او توضیح کول هم د رسالت دندو کې راځي. نو، لکه څنګه چې د قرآن کریم متن حجت دی، د نبوي تفسیر او توضیحات هم حجت او واجب القبول دي. د نبوت د دندې یوه برخه ګڼل بې معنا او بې بنسټه ښکاري که د نبوي تفسیر حجت ونه ګڼل شي.
په لنډه توګه، د قرآن له نصوصو سره سم، رسول الله صلی الله علیه وسلم د خدای جل جلاله رسول، د دې پیغام ښوونکی او ترجمان هم دی. څوک چې په رسالت باور لري، لکه څنګه چې د قرآن کریم تلاوت نه انکاروي، د هغه له خوا د قرآن تفسیر هم نه شي انکارولای. او څرنګه چې قرآن کریم وروستی اسماني کتاب دی او رسول الله صلی الله علیه وسلم وروستی پیغمبر، لازمه ده چې دا کتاب د نزول له وخته تر قیامته خوندي او محفوظ پاتې شي. له دې امله د هغه د معناوو او مفاهیمو د درک لپاره اړینه ده چې د هغه نبوي بیانونه هم خوندي او د هر عصر لپاره شتون ولري.
**هغه څه لنډیز چې تر دې دمه ویل شوي په لاندې ډول دی:**
1. د قرآن د نصوصو پر بنسټ، رسول الله صلی الله علیه وسلم د قرآن مفسر، شارح او ښوونکی دی.
2. لکه څنګه چې رسول الله صلی الله علیه وسلم د قرآن متن تبلیغ کاوه، د هغه شرح او توضیح یې هم وړاندې کړې.
3. د قرآن په اړه د رسول الله صلی الله عليه وسلم تفسیر او وضاحت ساتل او بقا یې، د قران د حفظ او ساتنې په څېر ضروري دي.
ادامه لري…