لیکوال: ډاکټر فضل احمد احمدي
هندوېزم (پنځمه برخه)
۵- د هندویزم دودونه؛
د هندویزم د دین دودونه په څو طبقو ویشل کېږي، چې هره طبقه بیا ځان ته څانګې لري، په راتلونکو کرښو کې به ځینو څانګو ته اشاره وشي:
شروتي: په ودایي دوره کې، کله چې د هندو حکمت او نړۍ لید اصلي سرچینې رامینځته شوې، څلور ویدونه لکه: ۱. ریګویدا، ۲. یاجور ودا، ۳. ساما ودا او ۴. آتهارو ودا او د دوی په اړه درې توضیحات او تفسیرونه لکه: ۱. برهمن، ۲. آریانکا او ۳. اوپانيشاد د شروتي متنونو یا نازل شوي وحی په توګه، د هندو حکمت او فکر ټولنیز جوړښت جوړوي په بل عبارت شروتي هغه آسماني وحی ده چې د پخوانيو سترو پوهانو له خوا کشف شوې او د طریقت، آداب او دودونو له لارې راتلونکو نسلونو ته لېږدول شوې دي. شروتي د ودا له طریقه تشریح کېږي چې د بشپړ معرفت او الهی علم بيان کوي.
برهمن: د لیکنو په دې کټګورۍ کې د عبادي مراسمو تفسیر او تعبیر شامل دي.
آریانکا: د دې لیکنو اصلي معنا «یعنې د ځنګل کتابونه» دي او د حکمي او نړۍ پېژندنې په اړه تفسيرونه پکي شته. دا کتابونه د هغو خلکو لپاره لیکل شوي چې له ټولنیز او کورني ژوند څخه وتلي او په انزوا کې ژوند کوي.
اوپانيشاد: دا کلمه له دوو برخو څخه جوړه شوې ده، نږدې او ناست، او د هغه تمثیلي معنا د حقیقت منزل ته د رسېدو نږدې لاره ده. د هندوانو د دودونو له مخې تر اوسه پورې يو سل اته اوپانیشاد ليکل شوي دي، دا ليکنې (برهمن، اريانکا او اوپانیشاد) يو په بل پسې راغلي او په تدريجي ډول د حقايقو لوړو پوړيو ته رسيدلي او د مطلق معرفت او پېژندنې په لور روان دي، له همدې امله اوپانيشاد ته «ودانتا» یا «د ودا پای» هم ویل کېږي.
د اوپانيشاد تاریخ نه دی معلوم؛ خو ښيي زياتره يې د 800 ق م په شاوخوا کې يا وروسته رامنځته شوی او جوړه شوی وي، مګر د «بودا» څخه مخکې؛ ځکه چې اوپانیشاد په بودا باندې ډېر تأثیر درلود. د اوپانيشاد تعلیمات د برهمن او اتمن په تیوري تمرکز کوي . د «برهمن» په معنا پوهېدل آسانه نه ده. هغه یې د خدای د وجود په توګه بیان کړی چې په ټولو موجوداتو کې شته، د عملونو لیدونکی، په ټولو کې استوګن، شاهد، لیدونکي، یو او یوازې. اتمن د «ځان» معنا لري.
د اوپانيشاد اصلي پیغام د اتمن او برهمن سره ورته کول دي. او زموږ ټولې ستونزې او بلاوې د آویدیا (ناپوهي) له امله دي. همدا لامل دی چې انسان باید د علم او پوهې په لټه وي، کرکه، خشونت او غوسه له علم سره سمون نه خوري. نو د اوپانيشاد نظریه د اخلاقي چلند قواعدو لپاره بنسټ چمتو کوي.
سوترا: دا ډله د بيتونو د لنډو لیکنو څخه جوړه شوې او په څلور ډوله دي:
الف- شروتاسوترا: دا سوترا د قربانۍ ټول مراسم بیانوي.
ب- ګريهیاسوترا: دا ډله د قومي او کورني عبادت اداب او دودونو پورې اړه لري.
ج- شیاپاسوترا: په دې کتاب کې د مندر جوړولو، محراب او قربانۍ او همدارنګه د مختلف هندسي او اندازه کولو تخنیکونه بیان شوي.
د- دهارماسوترا: دا کتاب د فقه، قانون، دیني اخلاقو او مذهب پورې اړه لري.
سمریتي: د سپېڅلې کتابونو دا کټګورۍ د لومړۍ ډلې یا شروتي د سندیت پر بنسټ ولاړه ده:
الف- ودانګا (د ودا غړي): دا هغه علوم دي چې د ودا سره تړاو لري او د سوترا په بڼه لیکل شوي دي:
شيکشا د علم او تجويد سره تړاو لري.
ستورپوهنه جیوتیشا؛
کالپا د عبادت مراسم؛
نیروکتا علم الاشتقاق (ريښې پژندنه)؛
چاندا معنا عروض.
ب- اوپاوادا، چې د ودا په ادني علومو پورې اړه لري او څلور ډوله دي چې د لنډو بيتونو سره د رساله په بڼه لیکل شوي:
طب، په ریګ ودا پورې اړه لري.
پوځي تخنیکونه، د یاجور ودا پورې اړه لري.
موسيقۍ، په ساماواد پورې اړه لري.
معماري او مکانیک، د اتهاروا ودا پورې اړه لري.
ج- ماناودا هار ماشاسترا (د مانوا قوانین): دا د قانون کتاب د مانوانتارا دوره کې د ټولنیز نظام په اړه دی.
د- علم الاساطیر – افسانې
هـ- تانترا: دا د کالي یوګا د عصر لپاره تألیف شوی کتاب دی.
و- پدارشانا ، دارشانا د نظريې معنا لري او په دې کې فلسفي او هندو مکتبونه شامل دي او شپږ ډولونه لري چې موږ به یې یادونه وکړو.
نور بیا…
By محمد فاتح