لیکوال: ډاکټر فضل احمد احمدي
سوسیالیزم (دوهمه برخه)
مفهومي کتنه او څېړنه
سوسیالیزم د سیاسي باورونو په ډګر کې د یو مهم او بنسټیز نظر په توګه، په عمومي نظر کې د سوسیالیزم (socialism) اصطلاح (د ټولنې عقیده) د فرانسوي کلمې “سوسیال” څخه چې د ټولنیز په معنی ده، اخیستل شوې او د سوسیالیستي تیوریو او نظریو یو ډیر مهم ګډ عنصر د ټولنې د برترۍ او د فردي ګټو پر وړاندې د عامه ګټو د اعتبار پر بنسټ ولاړ ده. همدارنګه په مارکسیسټي قاموس کې «پانګوالي» بد او «سوسیالیست» ښه دی او په ساده معنیٰ کې، دا عقیده ده چې ټول تولید کونکي باید د ګډ کار په پایله کې مساوي برخه واخلي؛ مګر په ژوره کچه، سوسیالیزم د عامو خلکو د وړتیا لپاره د اقتصادي فورمول څخه چې د دوی د طبیعي ذات څخه د پردیتوب د برلاسي لپاره دي، پراخ مفهوم لري کوم چې د سوسیالیستانو په باور خورا تخلیقی، سوله ایز او پرهیزګار دي چې تجربه یې په حقیقت کې ښیي.
په بل عبارت، “سوسیالیزم” په ساده ډول د ټولنیز نظر یو ډول دی او سوسیالیزم د لاتیني ریښې سوسیوس څخه اخیستل شوی، چې د ملګري او شریک معنی لري؛ مګر دا ساده تعریف نشي کولی د سوسیالیزم د نظریې پیچلتیاوې په سمه توګه تشریح کړي، د ټولنو په تاریخ او د مفکرینو په نظریاتو کې داسې مثالونه شتون لري چې کېدای شي د سوسیالیستي نظریاتو یا میکانیزمونو په نوم یاد شي، د بیلګې په توګه: د افلاطون لخوا د جمهور په کتاب کې وړاندیز شوی کمونیسټي سیسټم، د دوه طبقو ساتونکو او فیلسوفانو لپاره، دا د سوسیالیستي سیسټم یو ډول دی، په دې توګه، په مصر کې د نیل سیند د اوبو کنټرول میکانیزم چې د اقتصادي او ټولنیز ژوند تضمین کوي د خپلو خلکو د سوسیالیستي سازمان په نامه هم یادیږي، د هغو خوراکي توکو د صادراتو مخه نیول چې د خلکو لپاره اړین دي چې دا هم یو سوسیالیسټي حرکت یا کړنه بلل کېږي او دې ته ورته نورې قضیې شتون لري چې په دوی کې د سوسیالیستي تفسیر وړتیا څرګندوي په داسې توګه چې د دې قضیې څخه هېڅ یو په انتخابي توګه د سوسیالیزم د شالید او د سوسیالیزم له مینځ څخه بهر نشي او په نوې پیړۍ کې د هغې ځینې تجربې د خپلو تاریخي مثالونو سره سم رامینځته کړي.
سوسیالیزم په خپل لومړني شکل کې بنسټپاله، اتوپیایي او انقلابي شخصیت درلود او په دې بڼه او شکل کې د سوسیالیزم موخه دا وه چې د بازار د تبادلې پر بنسټ د سرمایه دارۍ اقتصاد له منځه یوسي او پر ځای یې داسې سوسیالیستي ټولنه جوړه کړي چې د کیفیت له پلوه توپیر ولري او د ګډ مالکیت د اصل پر بنسټ رامنځته شوی وي؛ د سوسیالیزم د دې څانګې تر ټولو اغیزمن استازی «کارل مارکس » و، چې د شلمې پیړۍ د کمونیزم بنسټ یې ایښی و.
خو نوی سوسیالیزم د دې نظریې د عمومي مفکورې د یوې څانګې په توګه، تر هر څه زیات، په داسې چاپیریال کې رامینځته شوی چې د ماډرنیزم بیلابیلې برخې په بېلابېلو موضوعاتو کې ښودل شوي او یو له مهمو برخو څخه صنعتي اقتصاد او ټولنیز اقتصاد دی، د سوسیالیزم بله مهمه ځانګړنه او لارښوونه هغه تصور دی چې د انسان په اړه شتون لري او سوسیالیزم په دې دوو برخو کې مختلف نظریات وړاندې کړي دي؛ په عموم کې، سوسیالیزم د انسان له انفراديت سره موافق نه دی او هغه د ټولنې د بدن غړی ګڼي.
سوسیالیزم په فرانسه او انګلستان کې په(۱۸۳۰-۱۸۴۰) کلونو کې له دوو بېلو تعبیرونو سره؛ خو دا په خپلواکه توګه پورته شوه، د دې فرانسوي تعبیر د “سینټ سایمون” مکتب او د “پیرلورو” په نوم د هغه یوه غړي ته ورګرځي، د دې تفسیر پر بنسټ، سوسیالیزم د انفرادیت پر ضد کارول کېده او د کاتولیکي سوسیالیزم د بېلګې په توګه د «پروتستان» د انفرادیت پر وړاندې بلل کېده. په انګلستان کې دوهم تفسیر د «اوون» مکتب پورې اړه لري؛ اوون په یوه مقاله کې چې عنوان یې دی “سوسیالیزم څه شی دی؟” دا یو ډول ټولنیز-اقتصادي سازمان ته اشاره کوي چې په اصل کې د اوون تفسیر د انګلستان د فضا او د هغه دورې د روانو مسلو څخه اغیزمن شوې و او د سوسیالیزم د دعوې همدغه انتقادي بڼه نوې لارې او طریقې ته د بلنې ترڅنګ دې چې هغه یې په تېرو دوه پېړیو کې د ټولنیز حضور او شتون وړ ګرځولی.
نور بیا…
By محمد فاتح