د بودائیزم لنډه پیژندنه (څلورمه برخه)

لیکوال: ډاکټر فضل احمد احمدي

د بودائیزم لنډه پیژندنه (څلورمه برخه)

لنډیز

په هر دین کې د مقدسو او معینو متنونو شتون یو له بنسټیزو مسائلو او په واقعیت کې د هر آئین د دیانت معیار په توګه پیژندل کیږي؛ له دې وجې، د دین پیژندنې په څیړنو کې یو له اړینو بحثونو څخه د دینونو د مقدسو او اخلاقي متنونو څیړنه او پیژندنه ده، که څه هم چې اسماني دین وي او که بشري؛ او دغه مطلب تر دې حده اړین دې چې کولی شو د دینونو ډیری موضوعات او اساسي مسائل د هر دین په اساسي متنونو کې، تر پیژندنې او لټونې لاندې ونیسو په بله وینا، د هر دین او آئین پیروي کوونکي د یو لړ مستنداتو لرونکي دي چې هغو ته په پام سره خپل چلند او کړنو ته نظم وربښي، دقیقاً لکه چې په اسلام کې قرآن کریم د مسلمانانو د ټولو عملونو او کړنو مبناء تشکیلوي، په نورو دینونو کې هم، دغه راز مستندات شتون لري چې د هغوی پیروان دغې مبانۍ ته پام سره، عمل کوي.

پورته مطلب ته په پام سره، اساسي پوښتنه دا ده چې د «بودا» دین مقدس متنونه څه شی دي او هغه آثار چې د بودا پیروان د هغو څخه پیروي کوي له څه تاریخي منزلت څخه برخمن دې او داچې اخلاق په دې دین کې څه ځای او مقام لري؟ دغه څیړنه د پورته پوښتنې د ځواب لپاره د توصیفي- تحلیلي تګلارې په کارولو او د شته کتابتونونو د سرچینو په مرستې، دغو موندنو ته ورسیدو؛ له دې چې «بودائیزم» یو اسماني دین نه دې؛ له دی امله متنونه یې یولاس او ثابت نه دي او په بله وینا، د بودائیزم په آئین کې مقدس متنونه وروسته له هغې چې خپله بودا ومړ، د پیروانو لخوا یې د مختلفو نومونو تر عنوان لاندې او بودا ته منسوب، را غونډ شوي دي او همدغه لومړنۍ راټولونه هم د وخت په تیریدو سره د ګډوډۍ سره مخ کیږي تر دې چې په حاضر حال کې څو څانګې په دې دين کې شتون لري چې هره یوه یې د مقدسو متنونو خاوندان دي؛ په ځانګړي توګه د شمال او جنوب متنونه چې د بیساري شهرت لرونکي دي؛ همدارنګه په دې آیین کې اخلاقي مسائل تر ډیره انساني دې، تر هغه چې اسماني او الهي مباني ولري.

بنسټیزې کلمې

 بودا، آیین، متون، مقدس او اخلاق

سریزه

د دینونو تحولات، پر نورو اغیزه او اغیزمن کیدل د بشر تاریخ له مهمو بحثونو څخه ګڼل کیږي او د بشر تاریخي مسائل تر ډیره په دیني کتابونو کې موندلی شو او دا ادعا کولی شو چې د انسانانو هیڅ ډله او ټولنیزه طبقه شتون نلري چې په دیني باورونو باندې معتقد نه وي او یا لږ تر لږه په هغو بشري باورونو چې بلآخره په یو مافوق ځای یا امر اړخ لګوي، معتقد نه وي او دغه باورونه د مقدس کتاب په چوکاټ کې سره راغونډ شوي؛ له دې کبله، نن ورځ د دینونو د مقدسو متنونو او اخلاقي مسائلو مطالعه، څیړنه او پیژندنه د هیوادونو د علمي مرکزونو د دین پیژندني د څیړنو د اړینو مباحثو څخه شمیرل کیږي.

د دا ډول څیړنو اهمیت له همغه عنوان او پر بشري ټولنه باندې د دینونو له اغیزې څخه څرګندیږي؛ څرنګه چې د تاریخ په اوږدو کې په بشري ټولنه کې هیڅ خبره او باور لکه په دین او مقدسو متنونو باندې باور او اعتقاد، اغیزناک نه دې. د بشري نړۍ ډیری بدلونونه او لویې جګړې په یو دیني باور کې ریښه لري او یا دغه بدلونونه او جګړې د دین پر ضد واقع شوي چې همدغه سپیڅلي متنونه د دې ادعا ګواه دې؛ بنا پر دې، د دینونو مقدسو متنونو په اړوند څیړنه او تفحص، د هرې ټولنې اړتیا ده او هر وګړی باید د دینونو له مقدسو متنونو او د هغو له باورونو څخه ځان خبر کړي.

د دینونو د مقدسو متنونو او اخلاقو په ځانګړي توګه د نړۍ د لویو دینونو په تړاو، پراخې څیړنې ترسره شوي تردې ځایه چې په هره ژبه او قاموس کې په لسګونو کتابونه او مقالې موجودې دي چې د دینونو د مقدسو متنونو او اخلاقو بېلابېل بحثونه یې څیړلي دي.

هغه بنسټیز ټکی چې په دغه مقاله کې ورته ډير پام شوی دادې چې د «بودائیزم» اساسي، مقدس او بنسټیز متنونو ته ډیره پاملرنه شوې او د نوموړي آیین شته اخلاقي مسائل یې د کتنې لاندې نیولي دي.

پورته مطالبو ته په پام سره، اساسي پوښتنه داده چې د بودا آیین مقدس متنونه څه دي او هغه آثار چې د بودا آیین پیروان له هغه پیروي کوي د څه مقام او منزلت څخه برخمن دي او اخلاق په دې آيین کې څه ډول ځای او منزلت لري؟

حاضره څیړنه چې د دې پوښتنې د ځواب په لټه کې دې، د کتابتونونو له شته منابعو څخه په مرستې او له تحلیلی- توصیفي تګلارې څخه په ګټې اخیستنې دغو موندنو او پایلو ته رسیدلی؛ داچې «بودائیزم» یو اسماني دین نه دې، فلهذا د هغه متنونه یولاس او ثابت نه دي او په بله خبره، کله چې «بودا» مړ شو، په بودا پورې منسوب مقدس متنونه د هغه د پیروانو لخوا د بېلابېلو نومونو تر عنوان لاندې را غونډ شوي دي او د وخت په تیریدو سره دغه راغونډ شوي متنونه د بدلون او ګډوډۍ سره مخ شوي تر دې حده چې اوس مهال، څو څانګې په دې آیین کې موجودې دي چې هره یوه یې د خپلو ځانګړو متنونو لرونکې ده؛ په ځانګړي توګه د شمال او سوېل متنونه چې د خورا لوړ شهرت څخه برخمن دي؛ همداراز په دې آیین کې اخلاقي مسائل تر دې چې اسماني او الهي مباني ولري، تر ډیره بریده انساني دي؛ بنا پر دې، د بودا له مړینې وروسته د پیروانو لخوا یې ډیر متنونه او لیکنې راټولې شوې او په تدریج سره پکې زیاتوالی راغی، په دې ترتیب مذهبي احکام، اغراض او بېلابېل مکتبونه بدل شول او د بودا د دین مقررات د لومړۍ زیږدیزې پیړۍ راهیسې په «پالي» ژبه بشپړ شول.

ادامه لري…