که څه هم په معاصره نړۍ کې د اسلامي حرکت او د اسلامي نړۍ د لید لاره کې بېلابېل حرکتونه او پراخ خوځښتونه شوي او دا حرکتونه لا هم د پرمختګ او ترقۍ په حال کې دي، خو ډېري اسلامي ټولنې له یو ډېر زیانمن شاتګ سره لاس او ګریوان دي، داسې جمود چې عملي تګلارو ته د ښکاره کېدو وخت نه ورکوي.
همدا راز د تفکر شاتګ، د منظم پلان نشتوالی، د علم او پوهې په تولید کې د جديت او تحرک نشتوالی، له انساني علمي او فرهنګي محصولاتو څخه په مثبته ګټه اخیستنه کې کمزوري او په معنوياتو کې ګډوډي، د اسلام د دښمنانو له ناوړو پلانونو څخه ناپوهي. د غربيانو د نا انډوله افکارو نفوذ او داسې نور هغه څه دي چې په حقيقت کې په معاصره نړۍ کې د مسلمانانو د زوال او شاتګ لامل ګرځېدلی دی.
که څه هم په اسلامي نړۍ کې په ځینو وختو کې په ګډو برخو کې د مخکښو لارښوونو غږونه پیاوړي شوي او د ودې او پرمختګ په لاره روان دي چې د ستاینې وړ دي، خو په حقیقت کې دغه علمي هڅې نه دي توانیدلي. د معاصرې نړۍ د ساینسي پرمختګ سره په همغږۍ کې حرکت وکړي. نو په معاصره نړۍ کې د وړ مقام د ترلاسه کولو او له زوال څخه د وتلو او رښتیني لوړوالي ته د رسېدو لپاره باید ډېرې هڅې وشي.
له هغه وخته چې مسلمانان د مادیاتو او هوسایي په لور متوجه شول او د اسلام د قیمتي لارښوونو پر وړاندې د هغوی عقیده کمزورې شوه او رقابت یې د مقام او شتمنۍ ته یې مخه کړه، په طبیعي ډول په دوی کې یو ډول کمزوري او سستي راڅرګنده شوه چې په پایله کې یې د نړۍ پاچاهي او باعزته مقام له لاسه ورکړل، او د مادي او معنوي پرمختګ او ترقي پر ځای د ذلت او شاتګ څاه ته ولوېدل. چې د دې زوال او انحطاط اصلي لامل پخپله مسلمانان او د هغوی ړانده اعمال دي.
که څه هم د زمانې پېښې او د نوې نړۍ بدلونونه د دوی په راوېښېدو کې دخیل دي، خو دا باید ومنو چې دا ویښتیا لا تر اوسه په بشپړه توګه نه ده درک شوې او د هغې اغېزمنې برخې نه دي رامنځته شوي او په سمه توګه نه ده تشریح شوي، او اړینه ده چې باید د مسلمان پوهانو او مفکرانو لخوا په اغیزمنه توګه د مثبت او منظم لاره په پام کې ونیول شي.
اخلاقو ته د علم اړتیا
په اوسني عصر کې ساينس او علم که څه هم ډېر پرمختګونه کړي او خلک په تېره بيا لويديځوال ورځ په ورځ د ساينس او پوهې نويو ابعادو ته رسېدلي دي او په دې ډګر کې نور اسرارونه پرانيزي، خو بيا هم کله ناکله له ډېرو ستونزو، او د ننه او بهر څخه له خطرناکو ننګونو سره مخ کېږي. هغه ننګونې چې د یوې عمومي ناروغۍ په څیر هر ځای خپره کیږي او د ساینس او پوهې د خاوندانو لپاره یې زیان رسونکي ستونزي منځته کړي دي.
د نننۍ غربي فلسفې یوه لویه ستونزه له اخلاقو او انساني ځانګړنو څخه بې پروايي او جلا کول دي، له بده مرغه نن سبا ساینس او پوهه د لوړو اخلاقو او انساني ارزښتونو له پامه غورځولې او یوازې د شتمنۍ او مطلقه مادیت پر لور روانه ده. نن ورځ د غربي تعلیماتو او زده کړو په سر کې د مادې مرکزيت او د طبیعت تسخیر وینو، پرته له دې چې د خدای د ایښول شوي اصول یا د انساني تکامل بحث وشي، لکه څنګه چې ډاکټر سید حسین نصر لیکي:
د نوي ساینس د پرمختګ له پیل څخه تر اوسه پورې، د نوي ساینس اصلي نښه د ساینس او اخلاقیاتو ترمنځ جلا کول دي. (جوان مسلمان و دنیای متجدد: ص ۲۷۵)
او په بل ځای کې لیکي: له همدې امله اوس غربي پوهنه، د دین او غیر مذهبي اومانیسم تر منځ ګرفتاره ده. (هغه: ص ۳۰۶)
نن ورځ نوي علم په خپلو ژورو تحولاتي انګېزو او مادي تمايلاتو سره نړۍ د حسي ايډيالوژۍ او د طبيعت د تسخیر غلامه کړې ده، خو د انسان د روح له فتحې څخه غافل پاتې شوې او له انسانيت څخه بې برخې دي. او اخلاقي فساد، بې حیایي او شهوت داسې یوې مرحلې ته رسیدلي چې هیڅ محدودیت باندي اغیزمن نه دی. په داسې حال کې چې دوی د ساينس او دنيايي پوهې په لحاظ لوړې کچې ته رسېدلي دي.
دکتر سید حسین نصر لیکي:
په تیره لسیزه کې یوازې د ایډز په څیر د خطرناکې ناروغۍ ویره توانېدلي دي چې تر یوې اندازې پورې د غیرقانوني جنسي چلند محدود کړي. هغه جنسي کارونه چې د ځوانانو ټول ژوند یې تسلط کړی او ډیري بدي پایلې یې راوړي لکه د کم عمرو انجونو د امیندوارۍ زیاتوالی او نور. (هغه اخذلیک: ص ۳۳۳)
له همدې امله په لوېديځه نړۍ کې علم او اخلاق په دوو متضادو لورو او دوو متضادو قطبونو کې روان دي او له اخلاقي معيارونو او لوړو انساني موازینو څخه د لويديځوالو واټن ورځ په ورځ زياتېږي.
محمد اسد اتریشي لیکي: اوسنۍ پوهه او تمدن په خپل ټول عظمت سره هیڅکله هم د ورورولۍ بنسټ نشي ټینګولای، لکه څنګه چې اسلام څوارلس پیړۍ مخکې د اسلامي امت په سیوري کې تطبیق کړ.
هو، هرڅومره چې د ساینس ځواک پیاوړی شي او د اختراعاتو او کشفونو لړۍ پراخه شي ، په نړۍ کې به ویره او اضطراب ډیر شي او دا به ونه شي کولای چې حق او انساني کرامت لوړ کړي او په ټولنو کې، امید، سوکالي، امنیت، اعتماد او روحیه رامینځته کړي.. (اسلام بر سر دوراهی: ص ۱۸۲ از محمد اسد اتریشی، مترجمین: علی اکبر حسنی و عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، ناشر موسسه انتشارات فراهانی تهران)
