د “شریعت مقاصدو” علم ته یوه کتنه (دولسمه برخه)

لیکوال: شکران احمدي

د “شریعت مقاصدو” علم ته یوه کتنه (دولسمه برخه)

الف: د تعلیل د اثبات دلایل

د شرعي احکامو د علت او مقصد لرلو لپاره د قرآن کریم په آیتونو او نبوي سنتو استدلال او استناد شوی دی، چې په لاندې ډول به یې تشریح او تحلیل وشي:

۱. آیتونه:
د شرعي احکامو لپاره د علت ثبوت د قرآن کریم له څو آیتونو څخه استنباط شوی دی، چې عبارت دي له:

لوى څښتن تعالی فرمایي:
«وما خلقنا السماوات والارض و ما بینها الا بالحق»
(او موږ اسمانونه او ځمکه او هغه څه چې د دوی په مینځ کې دي پرته له حقه نه دي پیدا کړي.)

همدارنګه په بل آیت کې فرمایي:
«وما خلقنا السماوات والارض و ما بینهما لاعبین»
(موږ اسمانونه او ځمکه او هغه څه چې د دوی په مینځ کې دي، بې مقصده او د لوبې لپاره نه دي پیدا کړي.)

پورتني آیتونه په دې دلالت کوي چې د ځمکې او اسمان پیدا کول او هغه څه چې په منځ کې یې دي، بې ځایه او بابېزه نه دي او یو غرض او مقصد لري. فضول او عبث د خدای جل جلاله له افعالو څخه لیرې دي، او خدای جل جلاله له عبث پیدا کولو څخه پاک او مبرا دی.

همدا ډول الله تعالی اسباب له مسبباتو سره تړلي دي او اسباب یې د دین او دنیا په چارو کې د حکمت په توګه تعبیر کړي دي. د اسبابو انکار یې د عقل او فطرت خلاف عمل ګڼلی دی. نو کله چې ټول موجودات اسبابو او مسبباتو ته اړتیا لري، شرع هم د هغوی پر بنسټ ده. لکه څنګه چې په قرآن کریم کې د اسبابو اثبات ته اشاره شوې ده، او خدای تعالی فرمایي:
«فبما کسبت ایدیکم» او «ذالک بما قدمت یداک»

په دې آیتونو کې د علت او معلول لړۍ ته اشاره شوې ده او هر عمل د موخې او مقصد لرونکی دی.

ابن قیم رحمه الله فرمایي:
«د شرایعو، نبوت او احکامو په اړه تر ټولو ستر جرم د خلکو دوکه کول دي پر دې بنسټ چې توحید به د اسبابو له انکار پرته بشپړ نه شي.»

همدارنګه په قرآن کریم کې ډېری آیتونه د علت په صیغو سره ذکر شوي دي. لکه څنګه چې په سورة الحشر کې د “کی” له کلمې سره په لاندې ډول علت ته اشاره شوې ده:
«ما افاءالله علی رسوله من اهل القری فلله وللرسول و لذی القربی والیتامی والمساکین وابن السبیل کی لا یکون دولة بین الاغنیاء منکم »
(یعنې هغه څه چې خدای د دې کلیو له خلکو څخه خپل رسول ته راستانه کړل هغه د خدای، رسول، خپلوانو، یتیمانو، مسکینانو او د هغو کسانو دي چې په لاره کې پاتې دي، ترڅو دا [لوی ملکیت] ستاسو د شتمنو ترمنځ لاس په لاس نه شي.)

په سورة المائده کې د (اجل) په صیغې سره داسې اشاره شوې ده:
«من اجل ذالک کتبنا علی بنی اسرائیل انه من قتل نفسا بغیر نفس او فساد فی الارض فکانما قتل الناس جمیعا و من احیاها فکانما احیا الناس جمیعا»
(یعنې: په همدې خاطر موږ په بني اسرائیلو باندې حکم وکړ چې څوک په ځمکه کې له قتل او فساد پرته یو انسان ووژني، داسې ده لکه ټول خلک یې چې وژلي وي. او هر څوک چې یو انسان له مرګه وژغوري، داسې ده لکه ټول خلک یې چې را ژوندي کړي وي.)

پر دې سربېره د (لعل) په کلمې، د ترجیح، د امر، نهی، اخبار او نورو په صیغو کې د مقاصدو او علتونو ته اشاره شوې ده.

۲– نبوي سنت

همدارنګه د شرعي احکامو د علت او مقصد د ثابتولو لپاره په نبوي سنتو کې هم استناد او استدلال شوی دی. رسول الله صلی الله علیه وسلم په خپلو پیغامونو کې د شرعي احکامو علتونه او صفات بیان کړي دي.

لکه څنګه چې قتاده رضی الله عنه له رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه د پیشو د پاتې شونو اوبو (پس‌خوردې) په اړه داسې روایت کړی دی:
«انها لیست بنجس، انها من الطوافین و الطوافات علیکم»
(یعنې: د پیشو پاتې شونې اوبه نجسې نه دي؛ ځکه چې هغوی ستاسو په کورونو کې ډېرې ګرځي او راګرځي.)

همدارنګه د تعلیل، امثال، اشباه او د شیانو د اسبابو په اړه ډېر مثالونه شته.

لکه څنګه چې له رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه یو سړي پوښتنه وکړه:
«زما خور د حج کولو نذر کړی وو؛ خو هغه د حج له ادا کولو مخکې وفات شوه.»
رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:
«که ستا خور د یو چا پوروړې وای، ایا تا د هغې پور ادا کاوه؟»
پوښتونکي ځواب ورکړ:
«هو.»
بیا رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل:
«د خدای پور ادا کړه؛ ځکه چې الله جل جلاله د پور د ادا کولو ډېر وړ دی.»

ادامه لري…