د شریعت مقاصدو علم ته یوه کتنه (درېمه برخه)

 لیکوال: شکران احمدي

د شریعت مقاصدو علم ته یوه کتنه (درېمه برخه)

ب: د شریعت لغوي معنی

 شریعت په لغت کې دین، ملت، طریقه، لاره او دود ته وایي. په عربي ژبه کې شريعت د دروازې، د ننوتلو لارې او همدارنګه د څښاک چینې او داسې ځای په معنا کارول کېږي چې له رسۍ پرته اوبه ترې وڅښل شي. د دین او هغه لارې ترمنځ همغږي او مطابقت چې له رسۍ پرته د سیند اوبو د څښلو  سبب کیږي، له تندې څخه ژغورل دي؛ لکه څنګه چې اوبه د ژوند او ژغورنې لامل دې، دین او شریعت هم د انسان د فلاح او خلاصون لامل دی؛ لکه څنګه چې لوى څښتن تعالی فرمايي:  “ثمَّ جَعَلْناكَ عَلَى شَرِیعة منَ الامر فتبعها”؛  ژباړه:(بیا مو ته په حق شریعت او دین ټاکلی یې؛ له هغه څخه پیروي وکړه.)

 ج: د شريعت اصطلاحي معنى

 شیخ جرجاني رحمه الله فرمایي: «شریعت د بندګۍ د خواهشاتو غوښتل او د هغو پلي کول دي.» ابن تیمیه رحمه الله د شریعت تعریف په دې ډول کړی دی:«شريعت، شرع او شرعة، د هغو ټولو عقايدو او عملونو ټولګه ده، چې الله جل جلاله مشروع کړي دي.»

 د: د شریعت د مقاصدو اصطلاحي تعریف

د مقاصدو د علم بنسټ ایښودونکو او مشرانو لکه امام غزالي او شاطبي رحمهما الله د دې علم تعریف ته پام نه دې کړی. ځینو لیکوالانو هم دا علم تعریف کړی دی، خو د عامه مقاصدو او ځانګړو مقاصدو علم یې تعریف کړی دی، چې د تعریف له شمولیت سره تضاد لری. د شلمې او يوويشتمې پېړۍ مفکرينو او څېړونکو د شريعت د مقاصدو د علم تعريف ته ډېره پاملرنه کړې ده او د شريعت د مقاصدو لپاره يې څو تعريفونه وړاندې کړي دي؛ د هغو له جملې څخه دا لاندې تعریف وړاندې کیږي چې د شریعت د موخو یو ښه او جامع تعریف ګڼل کیږي:

مقاصد:« هغه لاملونه، حکمتونه او موخې دي چې سپېڅلي شارع د احکامو په وضع کولو کې په عمومي او يا په ځانګړې توګه د بندګانو د ګټو د ساتلو لپاره په پام کې نيولي دي.»
د دې تعریف مهم اصطلاحات  “علت او حکمت”  دي.

علت:

د اصولیانو په اصطلاح کې دوه معناوې لري: يو يې «د شريعت له حکم سره موافقت» دی چې په تعريف کې هم ورته پام شوی دی. دوهم: “روښانه او ښکاره وصف” چې پر هغه د حکم د تحقق په صورت کې ګټور دی. همدا رنګه د اصولیانو په اصطلاح کې حکمت، په علت باندې د وصف بدلول دي او يا دا چې حکمت د مصالحو جذبول او بشپړول او د فساد له منځه وړل او کمول دي.
یعني: د الله تعالی افعال او اوامر په اسبابو او مصلحتونو ولاړ دي چې د شارع د احکامو او موخو لرونکي دي. دا لاملونه، حکمتونه او د تشرېع موخې د بندګانو د دنیا او آخرت د ګټو ساتونکي دي؛ له همدې امله د شريعت مقاصد یا موخې عبارت دي له: هماغه لاملونو، احکام او اهدافو څخه چې په شريعت کې د بندګانو د مصالحو د جلب او د مفاسدو د مخنیوي لپاره د شارع لخوا وضع شوي دي.
هغه نصوص چې په هغه کې د الله سبحانه وتعالی د افعالو او اوامرو علتونه تصریح شوي دي، د مقاصدو بل تعبیر دی څو د شریعت احکام د لوبو او لهو او لعب لامل نه شي، لکه څنګه چې خدای تعالی فرمایي:«وما خلقنا السمآء و الارض و ما بینهما لاعبین»؛ ژباړه:  “موږ اسمانونه او ځمکه او هغه څه چې د دوی په مینځ کې دي د لوبې له وجې نه دي پیدا کړي.” د دې اصل له مخې د اسلامي شريعت احکام موخې او اهداف لري او دا احکام بې ځايه او بې ګټې نه دي تشرېع او وضع شوي؛ له همدې امله د شريعت د مقاصدو علم، د اسلامي تقنين یا تشرېع موخې تر بحث او څېړنې لاندې نیسي.

 ادامه لري…