اسلام او ډیموکراسي (اتمه برخه)

لیکوال:  م.  فراهي توجګي

اسلام او ډیموکراسي (اتمه برخه)

 ډیموکراسي د غربي څېړونکو د نیوکو په تله کې

 د هر څه غوره ټکي او ښېګڼې د همدې ساحې د متخصصینو او پوهانو لخوا په سمه توګه پیژندل کیږي او پرې پوهیږي او دوی د هغې ژوروالی او سطح او د پورتنۍ او ښکته پوړونو څخه پوره خبر دي. همدارنګه په هر اړخ او څانګه کې ډېر پټ او ښکاره مثبت او منفي اړخونه شته او هر یو  له دې پوهانو څخه د مصلحت او اړتیا له مخې د هغو څخه پرده پورته کوي او په اړه یې څرګندونې او خبرې کوي.

 ډیموکراسي یو له هغو زرګونو کوچنیو او لویو مسلو څخه دی چې خپلې ځانګړنې لري او متخصصین یې په ټولو تورو او سپینو اړخونو کې راښکاره شوي او د سمندر له ژورو څخه یې جواهر او ملغلرې را ایستلي دي. په دې یادښت کې د هغو کسانو له خبرو او لیکنو څخه همغه سیاسي مفاهیم را اخیستل شوي.

 د حکومتولۍ په برخه کې د ډیموکراسۍ د ناکامۍ په اړه د سیاسي پوهانو، سیاسي او ډیموکراټیکو څرګندونو ته پام وکړئ:

 اډموند برک وویل:  “ډیموکراسي د حکومت ترټولو شرمناکه بڼه ده.”

 اډمونډ برک په ۱۷۹۷ زیږدیز کال کې وفات شوی، یو مشهور آیرلینډي سیاستوال، ویناوال، او تیوری پوه و چې نوموړی معمولا د عصري محافظه کار بنسټ ایښودونکي په توګه یادیږي. هغه په ​​خپل کتاب  “د فرانسې د انقلاب انعکاس”  کې ډیموکراسي د حکومت ترټولو شرمناک ډول وباله؛ ځکه هغه په ​​دې باور وو چې داسې حکومت د خلکو رایه او نظر تر ټولو لوړ معیار ګڼي او قانون یوازې د دوی له ارادې څخه رامنځ ته کېږي. په هغه صورت کې چې عام خلک له عقل او حکمت څخه لرې وي. سربیره پردې، ډیموکراسي په دودونو باندې په برید سره د ټولنې بنسټ کمزوری کوي چې د هیواد د پیاوړتیا اساس دی.  په بل عبارت، د ډیموکراسۍ اصول لکه آزادي، مساوات او بشري حقونه، زاړه او تاسیس شوي ټولنیز ارزښتونه کمزوري کوي.

 کانت وویل: دیموکراسي تر ټولو بد ډول دیکتاتورۍ ده.

 ایمانویل کانت چې په ۱۸۰۴ کال کې مړ شو، له ارسطو وروسته تر ټولو لوی غربي فیلسوف ګڼل کیږي او بې له شکه چې د فکر پر عصري سیستم او په ځانګړې توګه د فلسفې په مختلفو برخو کې یې تر ټولو لوی اغېز درلود؛ هغه وايي: «ډیموکراسي د دیکتاتورۍ ترټولو بد ډول دی».

 اګسټ کنت وویل:  “د خلکو حاکمیت یو شرموونکی درواغ دی.”

 اګسټ کنت، چې په ۱۸۵۷کې مړ شو، ترټولو مشهور معاصر ټولنپوه او فرانسوی فیلسوف دی چې د عصري ټولنپوهنې بنسټ ایښودونکی او د مثبتیت د نظر خاوند ګڼل کیږي.

 جان سټوارټ مل چې په ۱۸۷۳ کې مړ شو، د ۱۹ پیړۍ یو له سترو انګلیسي مفکرینو څخه دی چې د لیبرال ډیموکراسۍ لوی تثبیت کوونکی بلل کیږي. په هرصورت، داسې ښکاري چې هغه هم د دې موضوع په حقیقت پوهیدلی او دا مني چې دا ادعا ممکنه نه ده چې خلک په خپل ځان حکومت کوي.

 «هغه خلک چې واک اعمالوي، همغه خلک ندي چې په دوی باندې واک اعمالیږي ».

 ارنست رینان چې په ۱۸۹۲ کال کې مړ شو، یو فرانسوی فیلسوف او ژبپوه او یو له مشهورو اروپایی مستشرقینو څخه دی.

 “ټاکنې د دې لامل کیږي چې د اوسط افکارو لرونکي خلک سره راټولیږي، او د فکرونو دا ټولګه د خورا اوسط پاچا له ذهن څخه ټیټه ده.”

دا لیست اوږد دی او که موږ وغواړو دوام یې ورکړو، د سترو نومونو سره لکه هیروډیټ، فریدریش هیګل، کارل مارکس، فریدریش انګلز، ویلیم جیمز، جیمز برایس، ولفرډو پاریټو، ایمانویل مونیر، هارولډ لاسکي، جان ډیوي، چارلس میریم، والټر لیپمن او لیوشتراس سره به هم مخ شو ، خو موږ به په همدې اندازه بسنه وکړو .

 د ډیموکراسۍ د مقولې څیړنه د پوهانو او د چارو د شنونکو له نظره، موږ د ډیموکراسۍ په حقیقت، څرنګوالی او اصالت پوهوي او د هغې د زیانونو پټې ذرې د حقیقت او واقعیت په ګړندیو وړانګو کې څرګندیږي.

 ادامه لري…