د اسلام په پيل کې د پیسو سیاستونه

لیکوال: محمداسماعیل علیزهي

د اسلام په پيل کې د پیسو سیاستونه

د رسول الله صلی الله علیه و سلم په زمانه کې اقتصادي سیاستونه

ښايي ځينې فکر وکړي چې د نن ورځې په عصري اقتصاد کې دين ډېر اغېزمن نه دی، خو هغه کسان چې لږ ژور فکر لري او په خپل اقتصادي نظر کې لږ انصاف ور اضافه کوي بل څه وايي. له بله پلوه، په ځینو اقتصادي برخو کې د ځینو ټولنیزو ارزښتونو او عاداتو سره د اسلامي ارشاداتو ترکیب به هغه څه ته وده ورکړي چې د حکومت پالیسي، هڅونې او سپارښتنې نشي کولای. لاندې مطالب د رسول الله صلی الله علیه وسلم له منور ژوند څخه اخیستل شوي او د اسلام ځینې وړتیاوې او اقتصادي پرمختګونه ستاسو ته تشریح کوي:

د رسول الله صلی الله علیه وسلم په وخت کې د پیسو سیاست او پالیسي

د دې موضوع په پیل کې د اسلام په لومړیو کې د پیسو د عرضې(وراندونه) او تقاضا(غوښتنه) موضوع ته لنډه کتنه کوو:

د اسلام په پیل کې رایجې پیسې ایراني درهم او رومي دینار وو، ځکه چې د اسلام په پیل کې د حجاز پیسو تقاضا د ایران او روم د ټول اقتصاد په پرتله خورا کمه وه، نو په غوښتنو او وراندونې یې هیڅ اغیزه نه درلوده. له همدې امله، د هغو هیوادونو یا سیمو ته صادر شوي توکي چې د دوی تر نفوذ لاندې دي، درهم او دینار د اسلام اقتصاد ته داخل کېدل؛ یعني که د پیسو تقاضا زیاته شوې وای، نو د توکو پر ځای به پیسې وارد کېدل.

په بل عبارت د رسول الله (صلی الله علیه وسلم) په زمانه کې د پیسو عرضه د بیت المال په واک کې نه وه، بلکې د سوداګریزو راکړو ورکړو په ترڅ کې له بهر څخه چمتو کېده او د کوم خنډ(لکه: د ګمرک تعرفه او مالیه او …) د نه شتون له امله، په کافي اندازه پیسې حجاز ته داخل کېدل ترڅو د هغه ځای غوښتنې پوره کړي. له بلې خوا، درهم او دینار سره زر او سپین زر وه، او دوی کولای شوه چې هغه په نورو ګاڼو او زیورونو بدل کړي. يعنې د رسول الله صلی الله عليه وسلم په زمانه کې د پيسو عرضه د ملي عايد د کچې په پرتله په بشپړه توګه د انعطاف وړ  ګڼل کېدای شوې.

البته امام ماوردي په احکام السلطانيه کې يوه کيسه را نقلوي چې رسول الله صلی الله علیه وسلم خلک د سکې له ماتولو څخه منع کړې ده، علماوو ویلي دي چې د هغه موخه دا وه چې د مسلمانانو په منځ کې سکې د لوښو او زیورونو ته بدلې نه شي او مسلمانان د پیسو له کمښت سره مخ نه شي. د اوسني پیسو. په حقیقت کې، دا پالیسي به د اضافي تقاضا او د پیسو عرضه کولو کمښت څخه مخ نیوی وکړي، او په پایله کې د پیسو په ارزښت کې کوم بدلون را نه شي، ترڅو اقتصادي ثبات ګډوډ نه کړي.

له بلې خوا د رسول الله (صلی الله علیه وسلم) په زمانه کې اقتصاد په سوداګریزو فعالیتونو ولاړ و او د سوداګریزو راکړو ورکړو او خدماتو کثرت د پیسو تقاضا رامنځته کوي. د پیسو اصلي غوښتنه د سوداګرۍ غوښتنه وه. برسېره پر دې، د طبیعت نامناسب شرایط او دوامداره جنګونه د غیر متوقع اړتیاو پوره کولو لپاره د پیسو غوښتنه رامینځته کوي.

په عین حال کې، د کنز(خزانې) بندیز له امله، هیڅوک حق نه درلود چې د پیسو د دوران څخه خپلې سکې لیرې کړي او د پیسو په جریان کې د مداخلې او د دې بدلون څخه ګټه پورته کولو سره اسعار بدل کړي. د احتکار(د شیانو ذخیره کول) حرمت هم د مال سره د داسې کار کولو مخه نیولې. د رکبان ممنوعیت د پیسو د لرلو د دې ډول استفادې لپاره هیڅ هڅونه نه پریښوده او په پایله کې د رسول الله صلی الله علیه وسلم په زمانه کې د پیسو غوښتنه په معامله او اجباري تقاضا پورې محدوده شوه.

د پیسو سیاست ابزارونه په دوه عمومي ګروپونو ویشل کیدای شي – کمي او کیفي. په دې برخه کې د رسول الله صلی الله علیه وسلم په زمانه کې د هغوی اغېزې څېړل شوې دي.

کمي ابزارونه

د رسول الله صلی الله علیه وسلم په وخت کې کمي ابزارونه یا په اقتصاد کې پیژندل شوي نه وې، یا یې شتون نه درلود، او کمي ابزارونه لکه: د قانوني نسبتونو کارول، ارزښت وال اسناد، د سود د نرخونو بدلول او د اعتباري پیسو کارول.

سره له دې چې دوی په لویو معاملو کې د درهم او دینارو څخه کار اخیستل او د دوی لپاره یې ګټه هم درلودل، خو درهم او دینار د خپل وزن او حجم له امله اړین موثریت نه درلود او په دې حالت کې، د نامتو سوداګرو حوالې یا رسیدونه د درهمونو او دینارونو په ځای بدلیدل. د دې تر څنګ په جزیره العرب کې د پورونو یا د ضمانت راکړې ورکړې د سپېڅلي شريعت له خوا د هغې تاییدول د اعتباري پيسو د تاييد يوه بڼه ده.

خو دا باید په یاد ولرو چې د صدر اسلام کریډیټ پیسو د پیسو په جوړولو کې ونډه نه درلوده. ځکه چې دا د محدودو خلکو ترمنځ تبادله کېدل. همدارنګه، د تعهد اسناد او د تضمیناتو د راکړې ورکړې لپاره د ځانګړو مقرراتو د جوړولو له امله، د پیسو د جوړولو ځانګړتیا د اعتباري پیسو څخه لیرې شوه. په بل عبارت، ځکه چې د مالونو د رسیدلو په مقابل کې د تعهد اسناد او د پیسو د رسیدو په مقابل کې د تبادلې بیل یوازې په اعتباري معاملو کې صادر کېدل، که نه نو دا جواز نلري چې د اعتبار د خلاصولو یا بل هدف لپاره یې صادر شي. او له دې امله چې پیرودونکی نشي کولی مخکې له دې چې مقدار یا تبادله شوي توکي ترلاسه کړي، هغه وپلوري، نو د تضمیناتو د اخیستلو او پلورلو یا د پیسو د نقدولو لپاره به بازار نه جوړیږي.

د پایلې په توګه، د پیسو د اندازې په پرتله د اعتباري پیسو لږ مقدار او د اعتباري پیسو په اړه د ځانګړو قواعدو پلي کولو له امله، اعتباري پیسې د پیسو په رامینځته کولو او د پیسو په مقدار کې ډیر اغیز نه درلود. او د رسول الله صلی الله علیه وسلم په وخت کې، دا د یوه ابزار په توګه نه کارول کیدی.

کیفي ابزارونه

د هغو ابزارو څخه چې په معاصرو پولي سیاستونو کې عام دي کیفي ابزارونه دي. په دې طریقه کې، مرکزي بانک یا د پیسو هره اجرایوي څانګه، د ځانګړو مقرراتو او محدودیتونو په لګولو سره، د ځانګړو اهدافو د ترلاسه کولو لپاره، د نورو بنسټونو سره په همغږي کې عمل کوي چې د ځینو موخو د لاس ته راوړنو لپاره د نورو مرکزو سره همغږي شي.

د رسول الله (صلی الله علیه وسلم) په زمانه کې که څه هم کمي ابزار په عمل کې ګټور نه وو او د شریعت له نظره روا نه وو، خو په لږ فکر سره داسې ښکاري چې کیفي ابزارونو څخه ښه کار اخیستل کېدی. په دې معنا چې د پیسو د عرضې د ضرب او کنټرول لپاره د مرکزيت له نشتوالي سره سره، د ځانګړو شرعي قوانینو او اغیزمنو هڅونو په رامنځته کولو سره، هڅه شوې چې شته نقدې پیسې په هغو شیانو کې تخصیص کړي چې د ټولنې اقتصاد د ارزښتناکو اسلامي اهدافو په لور وړي. په ادامه کې، د دغو قضیو څخه ځینې، چې د پیسو په بازار کې یې اړینه ونډه درلوده، یادونه کیږي:

د کنز(خزانې) بندیز: کنز د درهم او دینار سکې ذخیره کول دي. په دې ډول چې د پیسو د جریان څخه لیرې شي او د پیسو عرضه کولو په پرتله د تقاضا زیاتوالی ډېر شي. دا عمل په قران کریم کې په کلکه غندل شوی دی. د کنز بندیز د پیسو د دوران په ثبات باندې خورا ښه اغیزه درلوده او د هر ډول تلف کولو مخه یې ونیوله، او په پایله کې، د پیسو ارزښت ثابت شو او د پیرودلو ځواک یې خوندي شو.

د سود منع کول: د سود منع کول یو له نورو مواردو څخه دی چې د پیسو په بازار کې یې مثبت اغیزه درلوده. ځکه چې په تجارت او مصرف کې د سپما د کارولو یو له عامو لارو څخه سود پورونه دي. په دې ډول قرارداد کې، کله چې پور ورکوي، پور ورکوونکي شرط کوي چې هغه ته اضافي پیسې بیرته ورکړي.

دا ډول راکړه ورکړه د پیسو او سپما د خاوندانو لپاره غوره طریقه وه. ځکه چې پرته له دې چې د سفر ستونزې او خطرونه برداشت کړي، دوی به د باد په څېر ګټې ترلاسه کولې. د سود بندیز – لکه د شرابو بندیز – ګام په ګام پلي شو. رسول الله صلی الله علیه وسلم د خپل رسالت په پیل کې وغندی او مسلمانان یې له دغه ناوړه عمل څخه په پرله پسې ډول منع کړل او د اقتصادي اخلاقو د رواجولو او د سود د غندلو په ترڅ کې یې ورو ورو د دغه عمل ساحه محدوده کړه.

قرآن کریم فرمایلي دي: ژباړه: هغه ګټه چې تاسو د سود په شکل ورکړه، چې د سودګرو مالونو زیات شي، د خدای په نزد هیڅکله نه زیاتیږي، بلکې له منځه ځي. او هغه زکات چې تاسو د خدای لپاره په جذبه او اخلاص سره غریبانو ته ورکوئ هغه به څو چنده زیات شي.” خدای دې د سود ګټه له منځه وړي او خیرات زیاته وي.» هغه دا هم وویل: ای د ایمان خاوندانو، له خدایه ووېرېږئ او ډېره ګټه مه اخلئ که په رښتیا هم مؤمنان یاست. نو که تاسو سود نه پریږدئ، نو پوه شئ چې تاسو د خدای او د هغه د رسول سره د جګړې لپاره راپورته شوي یاست. “(روم/۳۹، بقره/ ۲۷۶ ، ۲۷۸و۲۷۹(

د سود په تدریجي او احتیاط سره منع کول ښیې چې دا ډول قراردادونه د اسلام په لومړنیو کې په اقتصاد کې خورا عام وو، او پرته له دې چې مناسب بدیل چمتو کړي په یو وخت کې یې منع کول د ټولنې اقتصادي چارو ته د نه جبرانیدو وړ ضربه رسوله. له همدې امله سپېڅلې شارع د شته واقعيتونو په سم درک کولو سره داسې لاره خپله کړه چې له اسلامي ټولنې څخه دغه حرام او کرکه لرونکې راکړه ورکړه ورک شي، پرته له دې چې اقتصاد او ټولنې ته د نه جبرانېدونکې ضربې سبب شي.

همدارنګه د موجوده واقعیت په منلو سره له اسلامي ټولنې څخه د غلامۍ د له منځه وړلو لپاره، په مریيتوب باندې د محدودیتونو په رامنځته کولو او د آزادۍ لپاره د ډیرو لارو په برابرولو سره، داسې لاره ونیول شوه، له څو پېړیو وروسته له کومې ستونزې پرته په اسلامي هېواد کې د غلامۍ نښه پاتې نه شوه. که څه هم اسلامي اقتصاد، د غلامۍ له نظام ته اړتیا درلود. دا یو اصول او پالیسي ده چې د ټولو مسلمانانو او دولتونو لپاره په مختلفو معاملو کې عمومي کیدلای شي ترڅو د کومې ستونزې سره مخ شي چې موجوده واقعیت ومني او د یوې سمې او دوامداره پالیسۍ په جوړولو سره هغه ستونزه حل کړي، پرته له دې چې موجوده نظام ته د نه جبرانیدو وړ ضربه ورسوي. او د نیمګړتیاوو د اصلاح کولو لپاره هڅه وکړي.

دا ناوړه عمل – سود – د اسلام څخه مخکی په اقتصاد کی د خپل پراخ شتون سره سره، ورو ورو کمزوری شو او د رسول الله صلی الله علیه وسلم د ژوند په پای کی د ټولني له اقتصادي ډګر څخه په بشپړه توګه ورک شو. او پرځای یې، سپما د رواوو لارو چارو لکه مشارکه او مضاربه ترسره شوې، او په حقیقت کې د ارزښت د اضافه کولو لپاره کارځیني و اخیستل شو.

د سود منع کول د تولید په برخه کې د پانګوالو او متشبثینو د ملاتړ لپاره د قوانینو په رامینځته کولو سره، دوی د احتمالي خطرونو زغملو ته هڅول او د اسلام په لومړیو کې په اقتصاد کې د پانګې اچونې غوښتنه زیاته کړه او همدارنګه د پیسو او توکو گردش یې سره سم کړ.

دا ساده قانون یو مهم عامل شو چې د تولید د زیاتوالي او د تولید په مسلو کې د سپما تمرکز لامل شي. ځکه چې د سود پورونه د سپما څخه د ګټې اخیستنې لاره بنده شوه او له همدې امله د اضافي ارزښت رامینځته کول د سپما څخه د ګټې اخیستنې یوازینۍ لار شول. په حقیقت کې، د پیسو خاوندان پرته له دې چې په تولید کې یې وکاروي او د ډیرې ګټې ترلاسه کولو لپاره اضافي ارزښت رامینځته کړي بله چاره نه درلود.

له بلې خوا، موږ پوهیږو چې د تولید په چارو کې د متشبثینو او پانګوالو فعالینو سره یو له اصلي ستونزو څخه د هرې پروژې د پلي کولو لپاره د اړتیا وړ پیسې نشتوالی دی، مګر په هغه وخت کې د سود په بندیز سره، د سپما خاوندان. خپلې پيسې يې د توليد چارو ته ځانګړې کړې او په دې توګه د پانګونې ستونزه هم حل شوه.