لیکوال: غیاث الدین غوري
د «دُرُوزي» فرقې عقایدو او باورونو ته لنډه کتنه (څلورمه برخه)
د «دُرُوزي» فرقې د عقایدو، افکارو او باورونو اصول
د «دُروز» مذهب اعتقادي اصول د همدې فرقې له داخلي منابعو، په ځانګړي ډول د «رسائل الحکمة» له ټولګې څخه اخیستل شوي دي. یاده مجموعه د دوی د فکري بنسټ مرجع ګڼل کېږي.
په دې برخه کې د دروزي فرقې عقایدو او باورونو ته لنډه کتنه کوو:
۱. اِله (خدای)
په دُرُوزي دین کې د خدای مفهوم د یوه کلک او نهانکارېدونکي توحید په بڼه انځور شوی دی؛ ځکه د دوی په باور د انسان عقل د خدای د صفاتو د لویوالي له درک څخه عاجز دی. د دُروزیانو له اساسي ښوونو څخه په ډاګه کیږي چې خدای لوی، حاضر او له هر ډول صفت څخه لوړ دی.
دوی په دې دلیل چې د خدای پر وحدت ټینګ باور لري ټول صفات یې ترې حذف کړې دي. د دوی د عقیدې له مخې هیڅ داسې صفت نشته چې د خدای له ذات څخه دې بېل وي. خدای د علم، قدرت او عدالت له مخې نه بلکې د خپل ذات له مخې عالم، قادر او عادل دی. خدای «ټول وجود» دی، نه له وجود ورهاخوا کوم بل څه، او خدای په کوم داسې عرش نه دی ناست چې د هغه ذات محدود کړي. د خدای په اړه د «څنګه»، «څوک» او «چېرته» په څېر کلیمې یوه هم مصداق نه لري، خدای د درک وړ نه دی.
۲. د «حاکم بامرالله» الوهيت
د دُرُوزيانو د عقیدې تر ټولو لومړنی او تر ټولو خطرناک اصل د خلیفه فاطمې پر وړاندې د «حاکم بامرالله» د الوهيت دعوه ده. د دوی په باور خدای د حاکم په ذات کې تجلّي کړې او فاطمه پر ځمکه د خدای نښه او مظهر دی.
حمزه بن علي په خپلو «رسالو» کې حاکم د «رَبّ»، «خالق» او «القدیم» په نومونو ستایلی دی. دوی د «حاکم بامرالله» په الوهيت باور لري او عقیده لري چې بېرته راګرځي. کله چې وفات شو، نو دوی وویل چې دی غایب شوی دی او یوه ورځ به بېرته راستنیږي.
دوی په دې باور دي چې د دوی دین د ټولو پخوانیو دینونو او شریعتونو ناسخ دی، او له ټولو احکامو، عباداتو او د اسلام له دیني اصولو څخه منکر دي. د دوی ځینې معاصر مفکران هند ته د سفر کولو په مهال داسې تظاهر کوي چې ګواکې د دوی عقاید د هند له حکمت څخه اخیستل شوي دي.
دوی عقیده لري چې د تاریخ په اوږدو کې په انساني بڼه د خدای تجلّي څو وارې تکرار شوې ده او «حاکم» د خدای وروستۍ او بشپړه بڼه ده. دوی د حمزه د دعوت پر بنسټ چې له نهو پېړیو ډېر وخت پرې تېر شوی د خدای له ذاتي الوهيت څخه انکار کوي او پر ځای یې د «حاکم بامرالله» په الوهيت باور لري.
دوی همدارنګه په آخرالزمان کې د هغه په بېرته راتګ (رجعت) ایمان لري. دا ډول عقیده په ښکاره ډول د اسلامي د توحیدي ښوونو خلاف ده او د شرک او کفر مصداق ګڼل کېږي.
۳. د ارواحو پر تناسخ (د روح پر لېږد او تناسخ) باور
د دُرُوزي فرقې د عقایدو له جملې یوه یې هم د ارواحو پر تناسخ باور دی. د دوی په اند له مرګ وروسته د انسان روح له بدن څخه وځي او د بل نوي زېږېدلي ماشوم بدن ته داخلېږي.
دوی باور لري چې روح هېڅکله له منځه نه ځي، یوازې له یوه بدن څخه وځي او بل بدن ته داخلیږي. د جنت او دوزخ له مادي تصور څخه منکر دي؛ د دوی په نظر جنت د دروني رضایت او سکون نوم دی او دوزخ هغه کړاو دی چې روح یې په بل بدن کې د عذاب په ډول تجربه کوي. په بل عبارت د دوی په اند د انسان روح له مرګ وروسته له یوه بدن څخه بل بدن ته لېږدول کېږي، د نیک انسان روح د خوشبخته انسان بدن ته لیږدول کیږي او د بد انسان روح د بدبخته انسان برخه ګرځي.
۴. د اسلامي مفهوم له مخې له آخیرت انکار: د دُرُوزي فرقې یو اصل دا دی چې له جنت، دوزخ، ثواب او عذاب څخه منکر دي.
۵. له قرآن کریم څخه انکار کوي؛
۶. دوی خپل عقاید ډېرو لرغونو زمانو پورې تړي او پر فرعوني تمدن او هندي حاکمانو ویاړ کوي.
۷. تقیه (د باورونو پټول)
تقیه د دُرُوزي عقیدې له عملي ارکانو څخه شمېرل کېږي. دوی د خپل ځان، ټولنیز مقام او په اسلامي ټولنو کې د خپل نفوذ د ساتنې په موخه خپل باورونه پټوي. د مسلمانانو په حضور کې د مسلمانانو په څېر چلند کوي؛ خو کله چې د مسلمانانو له سترګو پنا شي نو بیا د خپلو ځانګړو عقایدو له مخې ژوند کوي. ډېری یې ان په ظاهره د اسلام تمثیل کوي (لکه د اسلامي نومونو کارول یا په دیني مراسمو کې ګډون کول) خو په وقعیت کې په اسلامي اصولو هېڅ باور نه لري. د عقایدو پټول او راز ساتل د دوی د دین له اساسي اصولو څخه شمېرل کیږي؛ دا عمل یوازې د تقیې له مخې نه ترسره کوي، بلکې د دوی د شریعت برخه ګڼل کېږي.
۸. دروزي فرقه د خپل منځته راتګ تاریخ ۸۰۴ هجري قمري کال ګڼي؛ هغه کال چې حمزه د حاکم الوهيت اعلان کړ.
۹. د قیامت تصور:
د دوی په باور له قیامت موخه د حاکم بېرته راتګ دی. دوی وایي چې حاکم بېرته راګرځي، کعبه به ورانوي، د ټولې نړۍ مسلمانان او عیسویان به له منځه وړي او د تل لپاره به پر دنیا حکومت کوي. مسلمانان به د دوی تر حاکمیت لاندې د جزیې په ورکولو سره تر ذلت لاندې ژوند کوي.
۱۰. دوی له ټولو پیغمبرانو او رسولانو څخه انکار کوي او (العیاذ بالله) «شیاطین» یې ګڼي. دوی باور لري چې حضرت عیسی علیهالسلام په اصل کې د دوی داعي «حمزه» و چې په ځانګړې دوره کې یې فعالیت کاوه. د نورو ټولو ادیانو پلویان، په ځانګړې توګه مسلمانان خپل دښمنان ګڼي. د مسلمانانو وینه او مالونه مباح ګڼي او د وړتیا په صورت کې د مسلمانانو پر وړاندې خیانت او دوکه روا بولي.
۱۱. دوی په دې باور دي چې «حاکم» پنځه پیغمبران رالیږلي دي:
۱. حمزه
۲. اسماعیل
۳. محمدالکلمه
۴. ابوالخیر
۵. بهاء
۱۲. د شریعت او اسلامي احکامو نفي
دُرُوزیان اسلامي شریعت ردوي او یوازې پر ظاهري بڼه یې ددې لپاره باور ساتي چې عام خلک پرې راضي وساتي. لمانځ، روژه، حج، زکات او د شریعت نور وجایب یې یا له منځه وړې دي او یا یې باطني تأویل وړاندې کړی دی. د دوی په باور دین یوازې د «عقلای خاص» لپاره دی نه د «عامو خلکو» لپاره. په ظاهري پر عوامو د عباداتو ترسره کول الزامي نه دي او د نخبګانو لپاره خو هېڅ معنا نه لري.
۱۳. د انسانانو طبقهبندي
له دیني پلوه د تېر په څېر د دُرُوزيانو معاصره ټولنه په دوو ډلو وېشل شوې ده:
الف: العقلاء (الموحدون یا روحانیان) هغه ځانګړې ډله ده چې د فرقې ټول اسرار د دوی په واک کې دي. دوی په درې کټګوریو وېشل کېږي: رئیسان، د قوم عاقلان او اجاوید. دا هغه ځانګړي کسان دي چې له دُرُوزي عقیدې څخه خبر دي او د باطني متونو د مطالعې اجازه لري.
ب: الجهّال (الجُهّال یا جسمانیان) هغه ډله ده چې د دنیوي چارو مسوولیت پر غاړه لري. دوی بیا په دوو برخو «امرا» او «جهال» وېشل کېږي. دوی د ټولنې هغه عوامه طبقه ده چې باید د اطاعت په موخه په جهل کې وساتل شي. دا ډول وېش د یو ډول شدیدې نخبهپالنې او فرقهپالنې څرګندونه کوي.
له ټولنیز پلوه دُرُوزیان له موجودو حکومتونو متابعت نه کوي او یوازې د «شیخالعقل» او د هغه د استازو تابع دي.
د دوی په باور خدای عقلِ کُل پیدا کړ او د همدې عقل پر اساس یې نفسِ کُل ایجاد کړ او وروسته ټول مخلوقات له همدې نفسِ کُل څخه منشعب شول.
۱۴. د افراط ترحده تأویل:
دُرُوزیان د قرآن هر آیت او د شریعت هر حکم د خپلې طریقې له مخې تأویل کوي.
مثالونه:
-
لمونځ د پنځه وخته ریښتیني لمانځه پر ځای، له “حق” سره د روحاني نږدېوالي پنځه مرحلې ګڼي؛
-
حج د مکې سفر نه، بلکې د باطني امام پر لور یو دروني سفر بولي؛
-
زکات د مال د ورکولو په توګه نه، بلکې له زړه څخه د ناپاکو افکارو د پاکولو په بڼه تفسیروي.
