لیکوال: عبیدالله نیمروزي
د ابو حامد امام محمد غزالي رحمهالله ژوندلیک
دوولسمه برخه
د ټولنې په لارښوونه کې د علماوو محوري ونډه
امام غزالي رحمهالله په دې باور و، چې علما د ټولنې د لارښوونې اصلي ستنې دي او د اسلامي امت برخلیک د دې قشر په اصلاح یا بېلارۍ پورې تړلی دی. که علما د حق په لار روانیږي او خپله دنده په اخلاص او تقوا ترسره کوي، نو ټولنه به د عدالت، معنویت او نېکمرغۍ پر لور روانه شي؛ خو که دا ډله په فساد اخته شي او علم د دنیا د ترلاسه کولو وسیله وګرځوي، د هغوی بېلاري د ټولنې نورو برخو ته خپرېږي او د امت د اخلاقي او فکري سقوط لامل کېږي.
د امام غزالي رحمهالله دا نظر له قرآني او نبوي لارښوونو څخه اخیستل شوی دی. رسول الله صلیاللهعلیهوسلم فرمایلي دي: «إذا فسد العالِم فسد العالَم»؛ یعنې: «که عالم فاسد شي، نړۍ فاسدېږي»
امام غزالي رحمهالله دا حقیقت په ژور درک کړی و او له علماوو په کلکه غوښتل چې د نورو تر اصلاح وړاندې خپل ځانونه اصلاح کړي او د دنیا او مقام غوښتنې په دام کې له لوېدو څخه دې ځان وساتي. په «احیاء علوم الدین» کې یې په دې ټینګار کړی، چې واقعي عالمان هغه کسان دي چې خپل علم د شهرت او مقام لپاره نه، بلکې د خلکو د هدایت او روزنې لپاره کاروي. برعکس، فاسد علمان هغه کسان دي، چې علم یې د شخصي ګټو د جلبولو لپاره وسیله ګرځولې او د ځواک او شتمنۍ د ترلاسه کولو په لټه کې دي. داسې کسان نه یوازې خپل ځانونه تباه کوي، بلکې ټولنه هم د هدایت له لارې منحرفوي.
د علماوو دوه څېرې: مصلحین او منحرفین
امام غزالي رحمهالله د علماوو د حالاتو په تحلیل کې دوه ډلې له یو بله جلا کړي:
-
رباني او مصلح علما:
-
هغه څوک چې علم د الله تعالی د رضا او د خلکو د لارښوونې لپاره زده کوي.
-
په خپل علم عمل کوي او په شخصي ژوند کې تقوا او پرهېزګاري رعایتوي.
-
د ټولنې د اصلاح په لټه کې دي او له ظلم او فساد سره مقابله کوي.
-
له فاسدو ځواکونو څخه خپلواک وي او حقیقت له دنیوي ملاحظاتو پرته بیانوي.
-
فاسد او دنیاپرست علما:
-
هغه کسان چې علم د قدرت، شهرت او شتمنۍ د ترلاسه کولو لپاره کاروي.
-
د دین په ظواهرو بسنه کوي او له روح او حقیقت څخه یې غافل دي.
-
د ظالمو سلطانانو او پاچاهانو په خدمت کې دي او ظلم توجیه کوي.
-
نه یوازې ټولنه نه اصلاح کوي، بلکې پخپله د زوال او فساد په عامل بدلېږي.
امام غزالی رحمهالله دا دوه ډلې علما په کراتو په خپلو آثارو کې پرتله کړي دي او پر دې یې ټینګار کړی چې د امت اصلاح د علماوو د اصلاح کې ده. هغه په دې باور و، چې که رښتیني علما په ټولنه کې فعال حضور ولري او خلکو ته د حقیقت پر لور لارښوونه وکړي، زیاتره فکري او اخلافي انحرافات به لمنځه لاړ شي؛ خو که فاسد علما فعال واوسي، ټولنه به په ګمراهۍ او تباهۍ اخته شي.
د ټولنې د اصلاح لپاره د علماوو اصلاح ته اړتیا
د امام غزالي رحمهالله د فکر یو اصلي محور دا دی، چې د ټولنې د اصلاح لپاره د مقدمې په توګه د علماوو اصلاح اړینه بولي. هغه د «احیاء علوم الدین» په کتاب کې د علماوو فساد د اسلامي امت د معنوي زوال یو مهم عامل ګڼي او باوري دی، چې د دې قشر له اصلاح پرته به د ټولنې اصلاح شونې نه وي.
امام غزالي رحمهالله دې اصلاح ته د رسېدو لپاره څو اساسي کړنلارې وړاندې کړي:
-
خپل اصلي رسالت ته د علماوو ورستنېدل: علما باید علم د ټولنې د هدایت او اصلاح لپاره زده کړي، نه د مقام او شتمنۍ د ترلاسه کولو لپاره.
-
د علم او عمل پیوند: کوم علم چې په عمل کې څرګند نه شي، نه یوازې ګټور نه دی، بلکې کېدای شي ویجاړوونکی وي.
-
د پاچاهانو او ځواکمنو کسانو له تړاو څخه ځان ساتل: علما باید خپله خپلواکي وساتي او اجازه ورنه کړي چې سیاسي قوتونه له دین څخه ناوړه ګټه واخلي.
-
په علماوو کې د زهد او تقوا روحیه پیاوړي کول: عالم باید تر هر څه وړاندې ځان له اخلاقي او دنیوي افتونو پاک کړي، ترڅو د ټولنې په اصلاح لاسبری شي.