لیکوال: سید مصلح الدین
روژه او په اسلام کې یې مقام (درېیمه برخه)
د انسان پر ژوند او د ادیانو او اخلاقو پر تاریخ د روح او جسم د بریا اغېزې:
د انسان دیني او اخلاقي تاریخ د دوو انساني طبیعتونو، یعنې ملکوتي او حیواني طبیعتونو ترمنځ له هغو جګړو پرته بل څه نه دي، چې پایلې یې تل ترمنځ بدلېدې رابدلېدې؛ کله به ملکوتي طبیعت برلاسه کېده او په افراط به اخته کېده، رهبانیت به یې رامنځته کاوه او د ریاضت ژوند به یې غوره کاوه او په دې توګه به یې د پاکو او مباحو شیانو په پرېښودلو او د انساني طبیعت او نفس په ځپلو کې مبالغې کولې، لوږې او بېخوبۍ به یې تېرولې، په ځنګلونو او سمڅو کې به یې اړول او نېکمرغي او روح پالنه به یې د نفس په ربړولو او د تن په دردولو کې ګڼله. د دغه افراطیت ښکاره بېلګه د منځنیو پېړیو په اروپا کې د افراطیانو کیسه ده.[1]
Pوَرَهْبَانِيَّة ابْتَدَعُوهَا مَا كَتَبْنَاهَا عَلَيْهِمْ إِلَّا ابْتِغَاء رِضْوَانِ اللَّهِ فَمَا رَعَوْهَا حَقَّ رِعَايَتِهَاO.[2] «او هغه رهبانيت، چې دوی له ځانه جوړ كړی و، موږ پرې نه و لازم كړى، لېكن (دوى غوره كړى و) د الله د رضامندۍ لټولو لپاره، خو بيا یې چې څنګه ښايي هغسې يې رعایت و نه کړ»
د داسې دریځونو په پایله کې د انسانانو عقلونه او جسمونه کمزوري شول، اړیکې یې پرې شوې، انساني ټولنه د پراخ تهدید له خطر سره مخ شوه، انسان د خلافت له هغه مقام څخه اوږې سپکې کړې، چې الله تعالی ور په برخه کړی و او په دې توګه د مبارزې له ډګر او د مسؤلیت له ترسره کولو په شا شو، ملایکې یې د غوره الګو په توګه وټاکلې، له هغو سره یې رخه راواخیسته او په هغو کې یې سترګې خښې کړې، حال دا چې مخکې پر ده د ملایکو غبطه شوې وه او د تعظیم سجده یې ورته کړې وه.
کله به بیا دویم طبیعت، یعنې جسمي او ځمکنی طبیعت برلاسه کېده او انسان یې له ټولو عقلي او شرعي بریدونو او د روح او اخلاقو له تسلط څخه بېلاوه، د مادې او معدې له انګېزو سره به روانېده، د بدني شهوتونو په پوره کولو او د مادي هیلو او خواهشاتو په عملي کولو کې یې هیڅ سرحد نه پېژنده، بیا به یې د روح او زړه ډېوه تتېده او مړه کېده او د عقل او وجدان پرځای به یې معده لوېده او پراخېده، تر دې چې د یوې کورنۍ او قبیلې په اندازه د خوړو په لرلو به یې بسنه نه کوله، نو په بدن کې به یې مصنوعي او تخیلي معده رامنځته کوله او په ژوند کې به یې وهمي او افسانوي لوږه پیدا کېده، چې بیا به په ډېر خوراک، څښاک، زېرمو، انبارونو، وارداتو او محصولاتو نه مړېده او ورپسې به ظلمونه او جنایتونه راڅرګندېدل او انسان به په داړونکي او ښکاري حیوان بدلېده، چې خپل همنوعان به یې داړل او د کورنۍ غړي به یې ورته سپکول.
له سپېڅلي جهاد پرته د جګړو، حملو، فتحو او بریاوو داستان له فردي یا ډلهییز حرص او تمې او په ځمکه کې له عیش لټونې، د ریاست او برلاسي غوښتنې سره له مینې پرته بل څه نه دی.
پر اخلاقو او سلیقو باندې د زیات خوراک او حرص اغېزې:
که دا حیواني طبیعت برلاسی شي او د ژوند واګې په لاس کې واخلي، د انسان پر حسي ځواکونو او عواطفو واکمن شي، معده په داسې قطب بدله شي چې ژوند یې پر محور راوڅرخېږي، د هغه کار ترسره کول چې د انسان او د هغه د لېوالتیاوو او خواهشاتو ترمنځ خنډ شي، د شهوت له پوره کولو یې راایسار کړي، د پیل او برخلیک یادونه یې ورته وکړي، محاسبه، احتساب، د نېکۍ او بدۍ بدله ورته انځور کړي، ډېره سخته به وي او د خپل عمر په دې اوږدو کلونو کې نه شي کولی چې فارغ وخت، پاک زړه، ویښ عقل او ژوندی وجدان ومومي، عبادت، ذکر او د هغه اړوند کارونه ورباندې درانده او سخت وي او طبیعتاً به د هغو خوند احساس نه کړي:
وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلا عَلَى الْخَاشِعِينَ Q الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُم مُلاقُوا رَبّهِمْ وَأَنَّهُمْ إِلَيْهِ رَاجِعُونَ.[3] «او بېشكه چې يقينًا دا (كار) ډېر ګران دى مګر پر عاجزي كوونكو باندې (نه دى) هغه كسان چې يقين كوي چې بېشكه دوى له خپل رب سره ملاقات كوونكي دي او دا چې بېشكه دوى خاص د هغه په طرف واپس ورتلونكي دي».
Pوَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلاَةِ قَامُوا كُسَالَى يُرَآؤُونَ النَّاسَ وَلَا يَذْكُرُونَ اللهَ إِلا قَلِيلاًO.[4] «او كله چې دوى لمانځه ته پاڅېږي (نو) سست (او په ناراستۍ) پاڅېږي، خلکو ته ځانونه ښیي او الله نه یادوي مګر ډېر لږ».
نبوت د روژې د قانون په وضع کولو د بشریت لاسنیوی وکړ، چې د انساني ژوند غوره او حقیقي موخې ترلاسه شي:
نبوت په بېلابېلو وختونو او ځایونو کې د بشریت لاسنیوی کړی دی، هغه بشریت چې د سرکښه مادیت له خطر سره مخ و. نبوت د دې لپاره راغلی، چې د روح، اخلاق او د زړه له مهربانۍ نه ډک هغه احساسات بېرته ترلاسه شي، چې د شهوتونو د سرغړونې او د معدو د کلکوالي پر اساس زندۍ او فلج شوي دي، په ژوند کې د عدل او انصاف معیارونه رامنځته کړي او انسان له سره په بشپړه توګه د هغه هدف د عملي کولو لپاره چمتو کړي، چې د هغه لپاره پیدا شوی دی، یعنې عبادت او مطلوب کمال ته رسېدل، هغه کمال چې انسان ورته چمتو لیدل شوی دی او دا همغه «ولایت» او «خلافت» او د مسؤلیت بشپړول دي چې د هغه په خاطر ځمکې ته رالېږل شوی دی.
دا چاره یوازې د فرښتې په څېر په روحانیت یا حیواني مادیت شونې نه ده، نو شریعت د روژې نیولو امر کړی دی، چې د معده پالونکو د مادیت سرعت ورو کړي او انسان ته له لاسه وتلی ژوند، خوښي، تازهوالی او قوت بېرته وروبښي او له ایماني او روحي پلوه یې پیاوړی کړي، تر دې چې په ژوند کې اعتدال او توازن رعایت کړي، د شهوتونو له انګېزو او د ډېر خوراک له منفي پایلو سره مبارزه وکړي، په ځینو الهي اخلاقو وپسولل شي، ګټه ترې واخلي، نېکمرغه شي، لوړ شي، له فرښتو او د فرښتو له ټولیو سره یوځای شي، د روح او زړه په باغونو او د آسمانونو او ځمکې په ملکوت کې وڅرېږي، وګرځي راوګرځي او هغه خوند احساس کړي چې په رنګارنګ خوړو او څښاکونو، له حده ډېر مړښت او زړه تنګوونکي ډېر خوراک کې نه تر سترګو کېږي.
دوام لري…
[1]. د دې موضوع په اړه دې د استاد لپکي آثر «تاریخ اخلاق في اروبا» (History of European – Moials) او د «ماذا خسر العالم بانحطاط المسلمین» کتاب، لومړي څپرکي، څلورم باب ته مراجعه وشي.
[2]. حدید: 27.
[3]. بقره: 45-46.
[4]. نساء: 142.