په عمومي توګه، حکومتونه په دوو اساسي ډولونو—متمرکزو او غیرمتمرکزو—وېشل کېږي، چې هر یو یې بیا په بېلابېلو کټګوریو وېشل کېدای شي.دا وېشنه د حکومتونو د اساسي قانون د عملي تطبیق او اجرائیوي واک منعکسوونکې نه ده؛ ځینې غیرمتمرکز حکومتونه ممکن دومره قوي مرکزي واک ولري چې له متمرکزو حکومتونو سره برابر یا حتی تر هغوی زیات وي، او برعکس.
که د فډراليزم بحث ته راشو، فډراليزم پخپله د غیرمتمرکزو حکومتونو له ډلې څخه شمېرل کېږي. د نړۍ شاوخوا څلوېښت سلنه هېوادونه، چې د ځمکې د کرې لویه برخه یې تر پوښښ لاندې راولي، د فډرالي نظام تر واک لاندې دي.
متمرکز حکومتونه داسې تعریفېدای شي چې یو واحد مرکزي واک ولري، ټولې پرېکړې د همدې مرکز له لوري تر سره کېږي، او ملت باید د همدغه واک تابع وي.برعکس، غیرمتمرکز حکومتونه ثابت مرکزي واک نه لري، بلکې واک په بېلابېلو برخو وېشل شوی وي، او ملت د مختلفو سیاسي ګوندونو له لارې خپل استازي ټاکي، د یوه واحد مرکزي حکومت تابع نه وي، بلکې د هغه ګوند ملاتړ کوي چې د دوی له نظریاتو او غوښتنو سره موافق وي.
د پورته ذکر شویو بېلګو ترڅنګ، د همکارۍ او همغږۍ نورې بېلګې هم شته چې د یو واحد هېواد له چوکاټ څخه بهر رامنځته شوې دي او پراخې سیمې تر پوښښ لاندې راولي.
په دې برخه کې، موږ کولی شو د اروپايي اتحادیې یادونه وکړو. دا اتحادیه، چې اوس مهال یې اقتصادي او اداري اړخونه مهم دي، لا نه ده توانېدلې چې یو خپلواک سیاسي بنسټ ته واوړي او لا هم د دې موخې ته د رسېدو لپاره اوږده لاره لري.
تر اوسه پورې، د دې اتحادیې یووالي د خپلو غړو هېوادونو لپاره کافي امکانات نه دي برابر کړي. ځینې غړي د فډراسیون حللاره وړاندیز کوي، په داسې حال کې چې نور بیا د کنفډراسیون جوړولو یا د امریکا د متحده ایالاتو د ماډل کارولو وړاندیز کوي.
د فډرالي نظامونو ځینې ځانګړتیاوې
په نړۍ کې هر سیاسي نظام خپلې مثبتې او منفي ځانګړتیاوې لري، چې کله ناکله د ملتونو له خوا ستایل کېږي او یا هم نیوکې پرې کېږي.فډرالي سیاسي نظام هم، د نورو مشهورو سیاسي سیستمونو په څېر، ځینې ګټې او زیانونه لري، چې باید د څېړونکو له خوا وڅېړل شي.
فډراليزم هڅه کړې چې د فډرالي او یا کنفډرالي نظامونو اصلي ځانګړتیاوې او اړخونه روښانه کړي.ځینې څېړونکي د فډراليزم لپاره ځانګړې ځانګړتیاوې بیانوي. دوی وایي، فډراليزم یو غیرمتمرکز سیسټم دی، چې پکې سیمهییزې او محلي ادارې شتون لري، یعنې د ټولنیزو ادارو ارګانونه او د هر واک حدود د یوې ځانګړې جغرافیایي ساحې لپاره تعریف شوي دي.
دا چاره، یعنې د قدرت دوهګونیتوب، د فډراليزم له بنسټیزو ځانګړتیاوو څخه ګڼل کېږي.د فډراليزم بله ځانګړتیا د بېلابېلو ډلو او څو واکمنو واحدونو ترمنځ یووالی دی. دا په دې معنا چې، د متمرکزو حکومتونو برعکس، د فډرالي نظام هر واحد خپل ځانګړی تعریف لري، که هغه د ملي او تاریخي شالید، ژبې، کلتور، قومیت، دودونو، ټولنیزو اړیکو یا جغرافیایي موقعیت له مخې وي.
یوه بله ځانګړنه چې فډراليزم تعریفوي، کثرتپالنه ده، چې د سیاسي حکومتولۍ له اساسي اصولو څخه ګڼل کېږي.په دې سیسټم کې، یو واحد حاکمیت نه، بلکې بېلابېل، خو سره تړلي، حاکمیتونه شتون لري. دا پدې معنا ده چې فډرالي نظام د یو واحد دولت د چتر لاندې مختلفو واحدونو ته خپلواک هویت ورکوي، خو په ورته وخت کې د هغوی ترمنځ یووالی هم رامنځته کوي.
لنډه دا چې، په فډرالي سیسټم کې مطلق واحد حاکمیت نه وي، بلکې د یو هېواد دننه بېلابېل حاکمیتونه موجود وي، چې د هېواد د ملي اهدافو او سیاستونو په چوکاټ کې سره یو ځای شوي وي، او د یوې واحدې ټولګې بڼه غوره کوي. دا د غیرمتمرکزو او غیرفډرالي نظامونو برعکس دی، چیرې چې حاکمیت یوازې یو وي، او د بېلابېلو سیاسي ګوندونو ترمنځ د انسجام نشتون لیدل کېږي.
دغه راز، د فډراليزم بله ځانګړتیا دا ده، چې په داسې نظام کې د یوه هېواد مرکزي او ستر ځواک د یو بل سره تړلو برخو ترمنځ وېشل شوی وي. دا برخې په خپله خوښه مرکزي ځواک رامنځته کوي، او هر څوک کولی شي د هغه هېواد د مرکزي حکومت برخه وګرځي او خپل سیاسي نوم او شهرت
