نشنلیزم (اوومه برخه)

لیکوال: ابو عایشه

نشنلیزم (اوومه برخه)

په لوېدیځ کې د ملتپالنې ناره لومړی چا پورته کړه؟

یو له هغو شخصیتونو څخه چې د ملتپالنې په چټکولو کې یې مرسته وکړه، ناپلیون و. هغه په ۱۷۹۹ زېږدیز کال کې د یوې کودتا په ترڅ کې په فرانسه کې واک ترلاسه کړ او د ملتپالو مفکورو او د نورو ملتونو د ژغورلو په موخه یې د ۱۸۰۵ او ۱۸۱۲ کلونو ترمنځ پراخې فتحې ترسره کړې. د هغه دا کړنې دوه پایلې لرلې:

1. د فرانسې خلکو په منځ کې یې د ملتپالنې روحیه زیاته او پیاوړې کړه.

2. کله چې د هغو هېوادونو خلکو چې فرانسې پرې یرغل کړی و، ولیدل چې د فرانسويانو غولونکي شعارونه یوازې د فرانسې خلکو ته ګټه رسوي او د دوی لپاره هیڅ ګټه نه لري، نو دوی د ملتپالنې له احساساتو څخه اغېزمن شول او د فرانسویانو پر وړاندې راپورته شول. دا کار د دې لامل شو چې د ملتپالنې مفکوره په ټوله اروپا کې خپره شي.

څرنګه چې د دې فکر لارویان په هره پېړۍ کې مختلف وو، نو مناسبه مو ولیده چې د هرې پېړۍ بنسټ اېښودونکي او لارویان په جلا توګه او په تفصیل سره معرفي کړو:

ملتپالنه په شپاړسمه پېړۍ کې

فرانسوي فیلسوفان ژان بدن او هانري ناوار دا مفکوره بیا راژوندۍ کړه. هغوی د ملتپالنې، د پاچا د انحصاري واک، او یو پیاوړي مرکزي حکومت ملاتړ وکړ. ملتپالنه، په خپل سیاسي او جوړښتي بڼه کې، له رنسانس دورې وروسته د ډېرو اروپایي هېوادونو په سیاسي او ټولنیز فضا کې راڅرګنده شوه.

په شپاړسمه پېړۍ کې، دا فکر د ایټالوي نیکولو مکیاولي او فرانسوي ژان بدن لخوا پیاوړی شو. په اتلسمه پېړۍ کې یې د خپلې ودې او پرمختګ دوره تېره کړه او په نولسمه پېړۍ کې خپل اوج ته ورسېده. د اتلسمې پېړۍ په دویمه نیمایي کې، د فرانسې د انقلاب په پیلېدو سره، چې د زاړه اشرافیت پر وړاندې د بغاوت دوره وه، دا مفکوره په چټکۍ سره د فرانسې له پولو واوښته او په ټوله اروپا کې خپره شوه.

له همدې امله، د نورو هېوادونو خلک د فرانسې پر وړاندې د خپلو ملیتونو د دفاع لپاره راپورته شول. د جرمني فیلسوف فیخته، د جرمني ملت فکر د یو ریښتیني او نه وېشل کېدونکي واحد په توګه وړاندې کړ. له هغه وروسته، د چارلس موراس او بارس په څېر کسانو د ملتپالو مفکورو په لیکلو او تنظیمولو پیل وکړ.

ملتپالنه په اتلسمه پېړۍ کې

د فرانسې او امریکا انقلابونه تر ډېره د نوې ملتپالنې پیل ګڼل کېږي. په اتلسمه پېړۍ کې، ملتپالنه خپلو لوړو ته ورسېده؛ له همدې امله، دې پېړۍ ته “د ملتپالنې پېړۍ” هم ویل کېږي. په دې موده کې، ډېر نوي ملتونه رامنځته شول.

د لومړۍ نړیوالې جګړې وروسته، د امریکا د پخواني ولسمشر ویلسن د افکارو د خپرولو له امله، چې د “ملي خپلواکۍ” فکر یې خپور کړ او دا یې د سولې لپاره په خپلو وړاندې شویو څوارلس ټکو کې راونغاړل، ملتپالنه نوره هم پیاوړې شوه.

د اتلسمې پېړۍ په وروستیو کې

تقریباً په ورته وخت کې، په دوو مختلفو سیمو، امریکا او فرانسه کې، هغه غورځنګونه راپورته شول چې ځانونه یې د خلکو ملاتړي ګڼل. په امریکا کې، دې لویې وچې راتلونکو مهاجرینو په شمال کې د برتانوي واکمنۍ پر وړاندې (۱۷۷۶-۱۷۸۳) او په جنوب کې د هسپانیې پر وړاندې (۱۸۲۰-۱۸۲۸) بغاوت وکړ. په زړه پورې خبره دا ده چې د خپلواکۍ اعلامیه، چې د جفرسون لخوا لیکل شوې وه، وایي: “یوازې خلک دي چې د حکومت د رامنځته کولو او د واکمنۍ د پلي کولو حق لري.”
دې اعلامیې منلې وه چې د هر واک او ځواک اصل او سرچینه په خپله خلک یا ملت دی. په پایله کې، د خلکو د حاکمیت مفکوره رامنځته او په ۱۷۷۶ زېږدیز کال کې تصویب شوه.
په فرانسه کې، د ۱۷۸۹ او ۱۸۴۸ کلونو مشهور انقلابونه د مليت او ملتپالنې د ودې اصلي سرچینې ګڼل کېږي.

ملتپالنه په نولسمه پېړۍ کې

نولسمه پېړۍ د ملتپالنې زرینه دوره ګڼل کېږي؛ ځکه چې په دې پېړۍ کې، دا پدیده په عمده توګه ټولو لوېدیځو هېوادونو ته خپره شوه. جفرسون او پین د امریکایي ملتپالنې بنسټ کېښود. په انګلستان کې، بنټام او ګلاډسټون انګلیسي ملتپالنه اوج ته ورسوله.

په ایټالیا کې، ګاریبالدي او مازیني، چې د ملتپالنې د مکتب له سترو نظریه‌ورکوونکو څخه وو، شهرت ته ورسیدل. په فرانسه کې ویکتور هوګو او په جرمني کې بسمارک هم د ملتپالنې بیرغونه پورته کړل. په همدې ډول، په دې پېړۍ کې د اروپا ډېری هېوادونه له دې مفکورې څخه اغېزمن شول، چې پایله یې د هر ملت یا توکم لپاره د یو جلا دولت جوړول و.

د “اسلام له نظره ملتپالنه” کتاب لیکوال، د اروپايي هېوادونو د ملتپالنې د راڅرګندېدو موضوع له وړاندې کولو وروسته، د پایلې په توګه داسې لیکي:
“له همدې امله، د نولسمې پېړۍ پیل د ملتپالنې د مکتب رسمي پیل ګڼل کېدی شي او د همدې پېړۍ د پرمختګونو تر شا د محرک ځواک په توګه ولاړه وه. دا پېړۍ د ‘ملتپالنې زرین دور’ یا ‘د ملت جوړونې دور’ په نوم یادیږي.”

په دې پېړۍ کې، د جرمني فیلسوف جورج فریدریش هیګل د ملي دولت مثالي بڼه غوره کړه او په کلکه یې د نورو ملتونو او نژادونو په پرتله د جرمني ملت او نژاد د غوره والي ملاتړ وکړ.
په اروپا کې، د ملتپالنې مفکوره په ځانګړې توګه د ناپلیون له پرمختګونو او بریاوو سره خپره شوه او وده یې وکړه. د نولسمې پېړۍ په اروپا کې، د پرمختګونو یو له اصلي عناصرو څخه او د پېښو په جریان کې یو ټاکونکی لامل ګڼل شو.

په شلمه پېړۍ کې ملتپالنه

په شلمه پېړۍ کې، د آسیا، افریقا، او لاتینې امریکا د غیر خودمختاره خلکو ترمنځ د ملتپالنې احساس په بې‌ساري ډول وده وکړه.
په دې پېړۍ کې، هټلر او موسولیني تر ډېره حده د ملتپالنې ستاینه او ملاتړ وکړ او دې مفکورې ته یې افراط کچه ورکړه. په داسې حال کې چې د دوی اصلي موخه جبري او تحمیلي نړیوالتوب او د فاشیستي واحد نظام تر واکمنۍ او بیرغ لاندې د ټولې نړۍ تابع کول و.

په شلمه پېړۍ کې ملتپالنه

ملتپالنه په شلمه پېړۍ کې په دوو برخو وېشل کېږي:
۱. د شلمې پېړۍ په لومړۍ نیمایي کې ملتپالنه؛
۲. د شلمې پېړۍ په دویمه نیمایي کې ملتپالنه.

د شلمې پېړۍ په لومړۍ نیمایي کې، د دویمې نړیوالې جګړې په جریان کې، ملتپالنه په اروپا او جاپان کې راڅرګنده شوه، چې نړۍ یې په دوو ویجاړونکو نړیوالو جګړو کې ډوبه کړه. ملتپالنې اروپايي، لوېدیځ او جاپاني هېوادونه دې ته اړ کړل چې پر ټولې نړۍ د تسلط په اړه فکر وکړي؛ هغه څه چې د نړۍ هېوادونه یې د لومړۍ او دویمې نړیوالې جګړې کړکېچ او غمیزې ته ورسول.

ډېر څېړونکي دا مني چې د لومړۍ او دویمې نړیوالې جګړې لپاره تر ټولو مهمه انګېزه د توکم او ملتپالنې د احساساتو راپارول وو.

د شلمې پېړۍ په دویمه نیمایي کې، په دریمه نړۍ کې د ملتپالنې نښې راڅرګندې شوې.

د تېرو دوو پېړیو کې د ملتپالنې پرمختګ

په تېرو دوو پېړیو (۱۹مه او ۲۰مه) کې، د ملتپالنې پدیدې ډېر پرمختګونه تجربه کړل. په دې دوو پېړیو کې، ملتپالنه له اروپا او لوېدیځو هېوادونو څخه اسلامي هېوادونو ته خپره شوه.

د دې خپرېدو له امله، مسلمانان د قوم، توکم، ژبې او ملیت له مخې جلا شول او په کوچنیو ملي هېوادونو ووېشل شول.

د دې څېړنې په راتلونکو برخو کې به موږ د “اسلامي هېوادونو ته د ملتپالنې خپرېدو” مسلې په اړه په تفصیل سره بحث وکړو، ان شاءالله.

دوام لري…