د قرآنبسنۍ تمایل، چې د سنت څخه انکار کوي او د “قرآنيونو” په نامه یادیږي، کومه نوې پدیده نه ده. دا موضوع په علمي حلقو کې د بحث یوه مهمه موضوع پاتې شوې ده او د اسلامي تاریخ په اوږدو کې یې ډېرې لوړې او ژورې لیدلي دي. دغه حرکت تل د سنت د مقام په اړه د افراط یا تفریط لاره خپله کړې ده. ځینې کسان په دې باور دي چې د دیني مبحثونو په پوهېدو کې باید یوازې په قرآن کریم تکیه وشي، له همدې امله د احادیثو حجیت ردوي. دا ډله روایتونه بېاعتباره ګڼي او په دیني مسئلو کې یوازې قرآنکریم ته اهمیت ورکوي.
سریزه
الله تعالی جلجلاله د خپل بېپایه حکمت او رحمت له مخې اراده وکړه چې انسانیت د کفر او ناپوهۍ له تیارو څخه خلاص کړي او د وهمونو او خرافاتو له زنځیرونو څخه یې وژغوري. د دې موخې لپاره، الله تعالی جلجلاله خپل وروستی آسماني کتاب، قرآن کریم، د خپل پاک بنده محمد مصطفی صلیاللهعلیهوسلم په زړه کې نازل کړ او هغه ته یې دنده وسپارله چې دا کتاب خلکو ته ورسوي:
«وَأَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ»
(النحل: ۴۴): «او موږ تاته قرآن نازل کړی دی ترڅو ته خلکو ته هغه څه بیان کړې چې دوی ته نازل شوي دي.»
همدارنګه، الله تعالی ټول مسلمانان مکلف کړي دي چې د رسول الله صلیاللهعلیهوسلم لارښوونې او مبارک سنت پيروي وکړي؛ ځکه چې د هغه خبرې او اعمال د الهي وحې او حکمت پر بنسټ ولاړ دي:
«وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى»
(النجم: ۳-۴): «هغه له خپلې نفساني غوښتنې څخه خبرې نه کوي، بلکې هغه څه چې وايي، هغه ورته وحی شوي دي.»
نو په همدې اساس، د رسول الله صلی الله علیه وسلم د حدیث شریف او سنت پیروي د قرآن کریم اطاعت په څېر لازمي ده. الله تعالی جلجلاله فرمایي:
«وَما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا»
(الحشر: ۷): «هغه څه چې رسول تاسې ته راوړي، هغه واخلئ او له هغه څه چې تاسې منع کوي، له هغې ډډه وکړئ.»
په دې توګه، حدیث شریف د قرآن کریم وروسته د مسلمان د ژوند تر ټولو مهمه منبع او اساس دی. ډېری دیني احکام یوازې د رسول الله صلیاللهعلیهوسلم د ویناوو له لارې روښانه شوي دي. د همدې لپاره، اسلامي قانون په دوو اصلي محورونو ولاړ دي: قرآن کریم او د رسول الله صلیاللهعلیهوسلم سنت.
د حدیث او سنت اهمیت
امام شاه ولي الله دهلوي رحمه الله د حدیث شریف او سنت د اهمیت په اړه وايي:
“حدیثونه د څوارلسمې شپې د ځلیدونکي څراغ او سپوږمۍ په څېر دي. څوک چې د هغه پیروي وکړي، هغه به هدایت ومومي او څوک چې له هغوی څخه مخ واړوي، هغه به ګمراه شي او د هلاکت په لاره کې به ولویږي.”
په دې توګه، سنت د خدای تعالی جلجلاله له نزول او د اتباع د وجوب له پلوه د قرآن کریم وروسته دویم مقام لري. صحابه کرامو رضي الله عنهم د قرآن کریم ثابت شوي احکام او د سنت ثابت شوي احکام ترمنځ هېڅ توپیر نه کاوه. یوازینۍ توپیر دا دی چې د قرآن کریم الفاظ او معنی دواړه د الله جلجلاله له لوري دي، خو په سنت کې، معنی د الله جلجلاله له لوري ده او الفاظ د رسول الله صلیاللهعلیهوسلم له لوري دي.
د حدیث د انکار د فتنې پیل
د سنت انکار، چې د «سنت د انکار د فتنې» په نامه پیژندل کېږي، هغه له فتنو څخه دی چې د حضرت عمر بن خطاب رضي الله عنه له شهادت وروسته پیل شوه. د هغه شهادت، چې د فتنې په وړاندې یو قوي خنډ و، د اختلافاتو څپې راوپارولې او په اسلامي نړۍ کې د ګڼو ډلو د راڅرګندېدو لامل شو. دغه ډلې، چې د “حسبنا کتاب الله” (د خدای تعالی کتاب زموږ لپاره کافي دی) شعار یې درلود، د سنت په اړه د مخالفت لار خپله کړه او د اسلامي قانون دغه دویمه سرچینه یې رد کړه.
امام ذهبي رحمهالله په خپل کتاب “سیر أعلام النبلاء” کې وايي:
«كان الناس أمة واحدة ودينهم قائما في خلافة أبي بكر وعمر. فلما استشهد قفل باب الفتنة عمر وانكسر الباب، قام رؤوس الشر على الشهيد عثمان حتى ذبح صبرا. وتفرقت الكلمة…»
ژباړه: «د حضرت ابوبکر او عمر رضي الله عنهما د خلافت پر مهال، خلک یو امت وو او دین یې قوي و؛ خو د عمر رضي الله عنه په شهادت سره، چې د فتنو قفل و، د فتنې دروازه پرانیستل شوه. بیا د شر مشرانو د حضرت عثمان رضي الله عنه پر وړاندې راپورته شول او په ناحقه یې شهید کړ. په پایله کې، یووالی له منځه لاړ او اختلافات پیل شول.»
رسول الله صلیاللهعلیهوسلم د داسې فتنو د راڅرګندېدو په اړه خبرداری ورکړی و او مسلمانانو ته یې د هغوی په وړاندې لارښوونې کړي وې. امام ابو داود د رسول الله صلیاللهعلیهوسلم څخه روایت کوي:
«لَا الْفِيَنَّ أَحَدَكُمْ مُتَّكِنَا عَلَى أَرِيكَتِهِ… فَيَقُولُ: لَا نَدْرِي، مَا وَجَدْنَا فِي كِتَابِ اللهِ اتَّبَعْنَاهُ»
ژباړه: «هیڅوک داسې ونه وینم چې په خپل بالښت تکیه کړي او ووايي: موږ یوازې په هغه څه عمل کوو چې د خدای تعالی جلجلاله په کتاب کې لیدلي دي.»
د رسول الله صلیاللهعلیهوسلم دا خبرداری د سنت د اطاعت اهمیت څرګندوي او هغه خطرونه تشریح کوي چې د حدیث د انکار له امله اسلامي امت ته متوجه کېږي.
په پخوانیو وختونو کې د حدیث انکار
د سنت د انکار فتنه په لومړي سر کې د کومې ډلې یا تنظیم پرته د هغو کسانو له خوا راپورته شوه چې د سنتو سم بصیرت او پوهه یې نه لرله. حافظ ابن عبدالبر رحمه الله د دغو کسانو یوه کیسه له صحابي حضرت عمران بن حصین رضي الله عنه سره په دې ډول بیانوي:
«یوه سړی عمران بن حصین رضي الله عنه ته راغی او د یوې موضوع په اړه یې پوښتنه وکړه. عمران بن حصین ورته یو حدیث بیان کړ. سړي ورته وویل: “د خدای جلجلاله په کتاب کې یو دلیل راوایه، د بل څه په اړه نه.” عمران بن حصین ځواب ورکړ: “ته یو ناپوه سړی یې. آیا د خدای جلجلاله په کتاب کې لیکل شوي چې د ماسپښین لمونځ څلور رکعته دی؟ او چې په هغه کې خفیه قرائت شته؟ آیا د لمونځونو، زکات او نورو شمېرې ذکر شوې دي؟ په قرآن کریم کې الله تعالی جلجلاله دا مسایل په عمومي توګه بیان کړي دي او سنت یې تفسیر کړی دی.”»
دا فتنه لومړی په عراق کې راپورته شوه، په ځانګړې توګه په بصره کې، ځکه چې عمران بن حصین رضي الله عنه د بصرې و. همدارنګه، د سنتو ډیری منکرین، چې امام شافعي رحمه الله په خپل کتاب “إقبال الحدیث” کې یاد کړي دي، له همدې سیمې څخه وو.
د وخت په تېرېدو سره، د دې فتنې حرکت په دویمه هجري پېړۍ کې منظم شو. د دې غورځنګ اصلي طرحه کوونکي هغه ډلې وې چې د روافض، خوارج او معتزله په څېر فکري جریانونو پورې تړلې وې.
