علامه سید ابوالحسن ندوي رحمه الله (یوشپېتمه برخه)

لیکوال: عبیدالله نیمروزی

علامه سید ابوالحسن ندوي رحمه الله (یوشپېتمه برخه)

د مولانا عبدالقادر رایپوري رحمه الله د ارادت په حلقه کې

مولانا ندوي په داسې یوه معززه کورنۍ کې زیږېدلی و چې اصلي دنده یې تصنیف، لیکوالۍ، سیرت لیکنې، او د لویو او نوموتو انسانانو او عالمانو د ژوند مطالعه وه. نوموړی هم له دې چارو مستثنی نه و او د فکر خاوندانو او مصلحانو د سیرت او ژوندلیکونو په لیکلو کې یې ارزښتناکه ونډه واخیسته. هغه د خپلو علمي او ادبي هڅو په لومړي ګام کې د سید احمد شهید رحمه الله پر حماسي او له رازونو څخه ډک ژوند لیکنه وکړه.
د وخت په تېرېدو او د سترو مصلحانو او د پوهې او حکمت خاوندانو د ژوند په اړه له ژورو فکرونو وروسته، د دې پوه شخصیتونو په اړه د مینې او محبت ډیوه د هغه په زړه کې بله شوه. له هغوی سره ملګرتیا او ارادت د هغه په وجود کې ژورې ریښې وځغلولې، او هغه د دې نیکو خلکو په حضور کې ریښتینی سکون او ارامتیا وموندله.
د مینې او معرفت په دې درې کې یو له مشهورو شخصیتونو څخه حضرت مولانا عبدالقادر رایپوري رحمه الله و؛ هغه شخصیت چې د معرفت او روحانیت په رڼو اوبو سره یې اندېښمن او وچ زړونو ته د ژوند او تازه والي زېری ورکاوه. د دې کامل مرشد په الهام بخښو غونډو کې په ګډون سره، مولانا ندوي رحمه الله په خپل زړه کې یوه عجیبه رڼا احساس کړه. هغه د دې لوړ پوړي او عاجز شخصیت له پیروانو او ارادتمندانو څخه شو، او د هغه د مهربانۍ او لارښوونې تر اغېز لاندې یې خپل روحاني ژوند ورځ په ورځ د ښه والي او پرمختګ پر لور یووړ.
د مولانا عبدالقادر رایپوري په اړه د مولانا منظور نعماني څرګندونې
مولانا محمد منظور نعماني د مولانا عبدالقادر رایپوري رحمه الله په اړه لیکي:
“موږ د حضرت مولانا په ژوند کې د تصوف مقصد او ماهیت وموند، او د هغه په محضر کې ټول پام او اندېښنه همدې مقصد او ماهیت ته متمرکزه وه.”

“حضرت مولانا تل ویل: د نیت اخلاص ته ډېر اهمیت ورکړئ. دا عمل د هغه اکسیر په څېر دی چې هر عمل د عبادت، نږدېوالي، او خدای تعالی جل‌جلاله ته د رسېدو وسیله ګرځوي.
هغه لیکوالانو ته مشوره ورکوله: کله چې د یو څه لیکلو لپاره کښیناستئ، لومړی خدای تعالی جل‌جلاله ته پام وکړئ، خپل نیتونه سم کړئ، او له خدای جل جلاله څخه د روغتیا او استقامت لپاره دعا وکړئ. همدارنګه ښوونکو ته یې ویل: د درس له پیل کولو دمخه، خپلې ارادې او نیتونه پاک کړئ.”
د مولانا ندوي شخصیت ته د رایپوري لارښوونې اغېز
د داسې روحاني او بشپړ مرشد تر لارښوونې لاندې د مولانا ندوي رحمه الله شخصیت وده وکړه. هغه ورځ په ورځ د غوره والي او پرمختګ پر زینو پورته کېده. د دې الهي سړي روزنې د مولانا ندوي په ژوند ژوره اغېزه وکړه او د دې لامل شوه چې هغه د ارادت په حلقه کې زنګون ووهي او د دې متقي عالم د پوهې او معرفت له روښانه سرچینو څخه ګټه پورته کړي.

مولانا محمد منظور نعماني رحمه الله لیکي:
“که څه هم زه د مولانا ندوي رحمه الله څخه مخکې د حضرت مولانا عبدالقادر رایپوري رحمه الله د ارادتمندانو په ډله کې وم، او حتی زه د هغه د دې کار لامل وم؛ خو د هغه کمالاتو او مینې له امله چې مولانا رایپوري رحمه الله ورسره درلوده، مولانا ندوي داسې مقام ترلاسه کړ چې زما د غبطې وړ و.”
مولانا ندوي رحمه الله او د معنوي اسمان ستوري
مولانا ندوي رحمه الله نه یوازې د حضرت مولانا عبدالقادر رایپوري رحمه الله له فیوضاتو او برکتونو څخه ګټه پورته کړه، بلکې له ډېرو نورو لویو انسانانو او اصلاح غوښتونکو سره یې هم ولیدل او د باطني تزکیې او ځان جوړونې په لاره کې یې له هغوی څخه الهام واخیست. مشهور او وتلي شخصیتونه لکه مولانا اشرف علي تهانوي، حضرت مولانا محمد الیاس، شیخ العرب والعجم مولانا حسین احمد مدني، حضرت مولانا محمد زکریا کاندهلوي، حضرت مولانا احمد علي لاهوري، او ډاکټر محمد اقبال رحمهم الله، چې هر یو یې د هند او پاکستان د معنوي اسمان د ځلېدونکي لمر په څېر وو.
خو هغه حقیقت چې باید له پامه ونه غورځول شي، پر مولانا ندوي باندې د شیخ رایپوري خورا لوی او نه بیانېدونکی نفوذ او اغېزه وه. لکه څنګه چې هغه پخپله، په خپل کتاب «د ژوند کاروان» کې د دې روحاني مرکز په اړه وايي:
“کله چې زه رایپور ته لاړم، ما احساس وکړ چې د ماديزم او ایډیالوژیزم طوفاني سمندر هر ځای ته رسېدلی دی، او دا کوچنی ټاپو یوازینی ځای و چې له ذکر او فکر پرته، نور هېڅ دنیوي بوختیاوې یا د خبرو اترو موضوعات نشي موندل کېدی. دلته، حتی د ونو له پاڼو څخه هم، د الله، الله غږ څاڅي.”
په بل ځای کې هغه لیکي:
“په هند کې د رایپور مرکز په بشپړه توګه د معمولو دودونو او قیوداتو څخه آزاد و. حضرت شیخ عبدالقادر رحمه الله په کلکه له سیالۍ او رقابت څخه ډډه کوله او د بېلابېلو ډلو او طبقو له مشرانو سره یې دوستانه اړیکې درلودې. له همدې امله، د رایپور مرکز د ټولنې د بېلابېلو طبقو نارینه وو د راټولېدو ځای ګرځېدلی و. علماء، سیاستوال، د ښوونځیو مسئولین، لیکوالان، د نوي او زاړه نظامونو تعلیم موندلي خلک او د خلکو بېلابېلې ډلې به دې مرکز ته د شیخ لیدلو او د هغه له برکتونو څخه د ګټې اخیستنې لپاره مراجعه کوله او خپله روحاني تنده به یې پرې ماتوله.”
ډېری دا اشخاص هغه کسان وو چې خپل ژوند یې د دین په خدمت، تبلیغ، لیکنې او اصلاحاتو کې تېر کړی و، او د هند په علمي او سیاسي حلقو کې یې لوړ شهرت درلود. هر یو یې د مسلمانانو لپاره یوه مرجع او د مینې مرکز و؛ خو بیا هم دوی د خپل اخلاص د بشپړولو او د خپل اخلاقي کچې د لوړولو لپاره د یو بشپړ شیخ او روحاني طبیب د روزنې او ملګرتیا اړتیا احساسوله، او دې کمښت دوی دې لوی روحاني مرکز ته رسول.
د حضرت مولانا عبدالقادر رایپوري ځانګړنې
د حضرت مولانا عبدالقادر رایپوري رحمه الله یوه له مهمو ځانګړتیاوو څخه دا وه چې هغه د تزکیې او احسان (تصوف) حقیقت په ساده او روانه ژبه بیان کاوه، په داسې ډول چې ټول شکونه او شبهات یې له ذهنونو څخه لرې کړل. مولانا ندوي رحمه الله هم د پوهې له دې بې‌پایه سمندر څخه ډېره ګټه پورته کړه او د دې الهي انسان له نعمتونو څخه یې په بشپړه توګه ګټه واخیسته. د هغه ژوندلیک او ژوند یې په غوره ممکنه طریقه ولیکه.
مولانا ندوي د “حضرت مولانا عبدالقادر رایپوري ژوندلیک” په نوم یو مفصل کتاب ولیکه، چې د هغه یو له خورا ارزښتناکو اثارو څخه ګڼل کېږي. دا کتاب د تزکیې او احسان په اړه ژور او غوره ټکي لري او د دې کامل مرشد د افکارو په معرفي کولو کې ځانګړی ځای لري.
د مولانا ندوي د روحاني ودې عوامل
تزکیه، احسان او د معرفت څښتنانو ته د مولانا ندوي رحمه الله د مخ راوړلو یو له بنسټیزو لاملونو څخه د هغه د ماشومتوب روحاني فضا او د هغه د مبارکې کورنۍ نفوذ و. مولانا ندوي لیکي:
“له ماشومتوبه، زه د شاه عالم الله حسني ریبریلي په څېر د لویو انسانانو له نومونو سره اشنا وم، چا چې د پوهې او روحانیت په ډګر کې کوټلي ګامونه پورته کړي و. د خدای تعالی او د هغه د رسول صلی الله علیه وسلم له نومونو وروسته، لومړی نوم چې په درناوي سره یاد شو، د هغه دروند نوم و. زموږ په کورنۍ کې تل د دوی د معنویت، سنت ته د پابندۍ، زاهدۍ، تقوا او مبارزې کیسې یادېدلې، او زه په داسې یوه فضا کې لوی شوی یم.”

مولانا ندوي رحمه الله او د هغه روحاني استادان
حضرت مولانا ندوي رحمه الله تر بل هر چا ډېر د شیخ الحدیث مولانا محمد زکریا کاندهلوي رحمه الله مدیون او مخلص و، هغه چا چې مولانا ندوي ته یې سپارښتنه وکړه چې د مولانا عبدالقادر رایپوري رحمه الله له حضور څخه ګټه پورته کړي. لکه څنګه چې مولانا زکریا په یوه لیک کې مولانا ندوي ته لیکلي وو:
“اوس یوازې همدغه یوه هټۍ پاتې ده، چیرې چې د اخلاص، له الله تعالی سره د تعلق او ځان پالنې توکي موندل کېږي او هلته له ذکر او فکر پرته بل څه شتون نه لري.”
مولانا محمد الیاس رحمه الله هم مولانا ندوي ته د مولانا رایپوري رحمه الله په لوري د تګ سپارښتنه وکړه. مولانا ندوي رحمه الله د دې لارښوونې په تعقیب، د مولانا رایپوري له روحاني ارشاداتو څخه ګټه واخیسته او په چټکۍ سره د لوړو روحاني پوړونو پر لوري وخوت. لکه څنګه چې مولانا ندوي پخپله ویلي دي، د مولانا رایپوري سره د هغه اړیکه د نورو لپاره د غبطې او حسد وړ وه. مولانا ندوي د خپلو نیمګړتیاوو په منلو سره، دا اړیکه ډېره ګټوره وګڼله او د دعوت او تالیف د سفر لپاره یې یوه توښه بلله. هغه د مولانا رایپوري د شفقت په اړه وویل:
“دا مینه، پرته له مورنۍ شفقت څخه، په بل څه نه‌شي تعبیرېدی.”
مولانا رایپوري رحمه الله دوه ځله د حضرت شاه عالم الله رحمه الله حلقې ته سفر وکړ، چې د مولانا ندوي لپاره د ډېرې خوشحالۍ لامل شو. مولانا رایپوري رحمه الله، مولانا ندوي ته په څلورو روحاني لړیو کې، په ځانګړي توګه د شهید احمد په سلسله کې د خلافت ویاړ ور په برخه کړ. په ۱۳۶۹ هجري قمري کال کې، مولانا رایپوري رحمه الله، مولانا ندوي د حج په سفر له ځان سره بوتلو. د دې سفر په جریان کې، د کعبې د کلۍ ساتونکي ښاغلي شیبي، مولانا ندوي او د هغه مل پلاوي ته کعبې ته د ننوتلو بلنه ورکړه. مولانا ندوي دا ویاړ د مولانا رایپوري سره د شتون له برکتونو څخه وګاڼه.
په هر حال، د مولانا رایپوري رحمه الله د رحم، عاطفې، روحانیت او حکمتونو تر سیوري لاندې، مولانا ندوي د تزکیې او احسان (پاکوالي او خیرغوښتنې) پړاوونه بشپړ کړل او لوړو پوړیو ته ورسېد.
مولانا احمد علي لاهوري رحمه الله او مولانا ندوي
یو بل لوی عالم او روحاني شخصیت چې مولانا ندوي رحمه الله یې له محضر څخه ګټه پورته کړه، د قرآن کریم لوی مفسر حضرت مولانا احمد علي لاهوري رحمه الله و. هغه یو داسې شخصیت و چې د هغه د ګټور ژوند هره شیبه د تقوا، زاهدۍ، استغنا، توکل او له الله تعالی سره د اړیکې درس وو. دا د مولانا ندوي له نېکمرغیو څخه وه چې د داسې مهربان عارف سره یې ملګرتیا وکړه.
د مولانا احمد علي د تفسیر درس بې‌ساری شهرت درلود. دا درس مولانا ندوي ته د هغه هیواد د روحاني او علمي سفر په ترسره کولو کې الهام ورکړ او د معرفت دې زده‌کوونکي ته یې فرصت برابر کړ چې له تفسیر او معنوي علومو څخه ژوره ګټه پورته کړي. ویل کېږي چې د مولانا ندوي د روحاني ژوند بنسټ د مولانا احمد علي رحمه الله په محضر کې کېښودل شو او له هغه ځایه یې معنوي سفر پیل شو.

مولانا ندوي رحمه الله او مولانا احمد علي لاهوري رحمه الله
مولانا ندوي رحمه الله د حضرت مولانا احمد علي لاهوري رحمه الله سره د خپلې اړیکې په اړه لیکي:
“زما د ژوند تر ټولو لویه او مبارکه شیبه هغه ورځ وه چې ما د مولانا احمد علي لاهوري سره ولیدل او اړیکه مې ورسره ټینګه شوه. که ما له مولانا احمد علي سره نه وای لیدلي، نو زما اوسنی ژوند به ډېر توپیر درلود او ښایي زما په ذهن کې، له ادب، تاریخ، تصنیف او لیکنې پرته، بل هیڅ لېوالتیا یا ذوق نه وای رامنځته شوی. خدای پېژندنه او د هغه دربار ته د تګ لاره موندل، کوم چې یو ډېر لوړ مقام دی، لږترلږه ما ته د مولانا سره له ملګرتیا څخه راورسېدل. د خدای تعالی د لټونې ذوق، د خدای جل جلاله د نوم خوږوالی، د خدای له اولیاوو سره مینه، د خپلو نیمګړتیاوو احساس او د اصلاح او بشپړتیا اړتیا، زما په وجود کې را پیدا شوه. زموږ د عامو خلکو لپاره، دا یو لوی نعمت او شتمني ده؛ بلکې د ځینو حقیقت‌پېژندونکو په نظر، همدا اصلي دولت او شتمني ګڼل کېږي.”
مولانا ندوي رحمه الله تل خپل ځان د اړتیاوو او نیمګړتیاوو ټولګه ګڼله. د همدې عاجزۍ او ځان کم لیدلو له امله، خدای تعالی هغه د هر عارف او پوه انسان په زړونو کې محبوب کړ. مولانا ندوي د مولانا لاهوري په زړه کې ډېر لوی ځای درلود. مولانا لاهوري نه یوازې د هغه د بریالیتوب او نېکمرغۍ لپاره دعا کوله، بلکې هغه یې د خپل زوی (حبیب الله) په څېر او حتی له هغه زیات ګران ګڼلو.
په یوه لیک کې چې مولانا احمد علي لاهوري رحمه الله مولانا ندوي ته استولی دی، لیکلي یې دي:
“هغه درناوی چې ستا په اړه زما په زړه کې دی، د هغه د لیکلو اړتیا نه وینم. د همدې عزت او مینې له امله، ما د حج په شپه، په خیف جومات کې، د خدای تعالی دربار ته ستاسو د درجاتو د لوړوالي لپاره دعا وکړه. د خدای شکر دی چې دا دعا قبوله شوه.”
له حضرت مولانا احمد علي لاهوري رحمه الله سره د مولانا ندوي د شاګردۍ او ملګرتیا په دوران کې، مولانا لاهوري ته دا څرګنده شوې وه چې دا با استعداده او ځیرک ځوان به روښانه راتلونکی ولري او تمه وه چې هغه به اسلامي ټولنې ته لوی خدمتونه وړاندې کړي. له همدې امله، کله چې مولانا لاهوري د مولانا شاه عطاء الله بخاري او نورو مشرانو رحمهم الله سره د ملتان په زندان کې وو، نو په یوه غونډه کې یې پرته له مقدمې وویل:
“تاسو درنو، د مولانا ابوالحسن لپاره دعا وکړئ.”
ټولو لاسونه پورته کړل او دعا یې وکړه.
که برد به نزد شاهان ز من گدا پیامی
که به کوی می‌فروشان دو هزار جم به جامی
شده‌ام خراب و بدنام و هنوز امیدوارم
که ز بد خلاص یابم به دعای نیک نامی

ادامه لري…