لیکوال: خدای رحیم
په افغانستان کې د سیاحت جاذبو تحلیل (یوولسمه برخه)
ملي موزیم
د افغانستان ملي موزیم په سیمه کې یو له مهمو او بډایه موزیمونو څخه شمېرل کېږي. دغه ځای، چې د کلتوري مرکز په توګه په بېلابېلو دورو کې په زرګونو لرغوني، هنري او تاریخي اثار ساتلي او نندارې ته وړاندې کړي دي، د هېواد کلتوري تاریخ یوه مهمه برخه ګڼل کېږي.
د دغه موزیم د جوړېدو په لومړیو کلونو کې، چې هغه مهال د “عجایب ځای” په نامه یادېده، یوازې ځینې تاریخي اثار لکه په لاس لیکل شوی قرآن کریم، لاسي صنایع، د خپلواکۍ او آزادۍ غوښتنې جګړو پاتې اثار، او ځینې نادر کتابونه پکې ساتل کېدل.
دا پرتمین ځای په ۱۹۱۹ کال کې د باغ بالا په ودانۍ کې پرانیستل شو. په راټولو شویو اثارو کې تاریخي مجموعې، وسلې، جامې، زردوزي، خامکدوزي، جهادي بیرغونه، خطي نسخې، او داسې نور شامل وو. په ۱۹۲۵ کې، دا ټولګه د کوټې باغچې ماڼۍ (ارګ) ته ولېږدول شوه.
د کوټې باغچې ماڼۍ د محدود ځای له امله د موزیم اړتیاوې یې پوره نه کړې، نو دا ټولګه یو ځل بیا په ۱۹۳۱ کې د دارالامان اوسني ځای ته ولېږدول شوه.
د تاریخي اثارو ساتنه او د لومړني قانون ځانګړتیاوې
د افغانستان په لومړي اساسي قانون کې، چې د شاه امان الله خان د واکمنۍ پر مهال تصویب شو، یوه مفصله ماده د تاریخي اثارو د کیندلو او ساتنې لپاره ځانګړې شوې وه. په دې قانون کې د دې هېواد د تاریخي اثارو د خوندي ساتنې لپاره د یوه ځای جوړولو غوښتنه شوې وه.
د دغه قانون له مخې، پرېکړه وشوه چې د “کیندنو او موزیم” څانګه به د پوهنې وزارت تر څار لاندې فعالیت کوي. د دې څانګې یو له مهمو کارونو څخه د تاریخي اثارو کشف او ساتنه او ملي موزیم ته د هغوی لېږدول وو.
د تاریخي اثارو قاچاق او نړیوالې هڅې
له بده مرغه، افغان حکومت د لرغونو اثارو د موندلو لپاره لازم امکانات او انساني ځواک نه درلود، او د هېواد په لرغونو سیمو کې ناقانونه کیندنې روانې وې. په دې حالاتو کې، قاچاقبرانو په پټه دغه قیمتي لرغوني اثار بهر ته لېږدول.
دغه بهیر تر ۱۹۱۹ کال پورې دوام وکړ. په همدې کال کې د افغانستان او فرانسې د حکومت ترمنځ د قانوني پلټنو او کیندنو د ترسره کولو یو تړون لاسلیک شو. په دې موده کې د ملي موزیم ځینې آثار د یونسکو د تاریخي اثارو په نوملړ کې ثبت شول. له دویمې نړیوالې جګړې وروسته، د ایټالیا، انګلستان، جاپان، هند او روسیې د لرغون پوهنې ډلو دغه آثار وپلټل.
د ملي موزیم لرغوني اثار
د ملي موزیم د تاسیس له وخت څخه تر ۱۹۹۲ کال پورې، دغه موزیم د هېواد شاوخوا ۱۰۰،۰۰۰ لرغوني او تاریخي اثار ساتلي دي.
په دې ټولګو کې بېلابېلې سیمې او تاریخي دورې شاملې دي، لکه:
-
د بغلان سرخ کوتل
-
آی خانم
-
بګرام
-
کاپیسا
-
هدف
-
منډیګک
-
د شبرغان طلا تپه
-
شورتوغیف
-
فندقستان
-
بامیان
-
باختر سیمه
-
شترک
-
پایتاوه
-
دلبرجبین
-
فلول تپه
-
خزانه تپه
-
مرنجان تپه
-
د سمنګان هزارسم
او لسګونه نورې سیمې چې د افغانستان د فرهنګي میراث یوه مهمه برخه جوړوي.
د افغانستان د ملي موزیم لرغوني او تاریخي اثار
دا ټولګې د تاریخ له مخکنۍ دورې څخه تر شلمې پېړۍ پورې بېلابېلې دورې تر خپل پوښښ لاندې نیسي.
بودایي مرمرینې ډبرې، هندي عاج، د لرغونو ډبرو اثار، رومي برونزونه، د بېلابېلو دورو مسکوکات او له میلاد څخه مخکې مجسمې د هېواد د ملي موزیم د اثارو یوه برخه وه.
د اسلام د لومړیو وختونو تاریخي اثار هم د موزیم یوه بله برخه جوړوله، چې تر ټولو مهم یې د اسلام د دریم خلیفه حضرت عثمان بن عفان رضی الله عنه په لاسي خط کې لیکل شوی قرآن کریم، د حضرت امام حسن رضی الله عنه په خط د قرآن کریم ځینې آیتونه او کوفي قرآن دي، چې په ۱۳۳۴ هجري قمري کال کې د غلغلې له ښار څخه کشف شوی و.
په کابل کې د موزیم یوه بله مهمه برخه د دري فارسي ژبې او ادب د سترو شاعرانو اثار وو. د دغو اثارو له جملې څخه د عبدالرحمن جامي “هفت اورنګ“، د نظامي ګنجوي “هفت پیکر“، د ناصر خسرو بلخي “هشت بهشت“، او “لیلی او مجنون“ یادونه کولی شو. دا ټول اثار په ۸۹۹ هجري لمریز کال کې لیکل شوي وو او د موزیم د ادبي اثارو یوه برخه جوړوي.
د هرات د تیموریانو د دورې د مشهور خطاط میر عماد په لاسي لیک کې د سعدي شیرازي “بوستان“، د میرزا عبدالقادر بیدل “دیوان“، چې د بخارا د امیر له خوا د افغانستان پاچا امیر حبیب الله ته ډالۍ شوی و، د میر محمد محسن په لاسي لیکنه کې د حافظ شیرازي “دیوان“، چې د سلطان حسین بایقرا لپاره لیکل شوی و، او نور مهم اثار د دغه موزیم له ادبي، هنري او فرهنګي اثارو څخه ګڼل کېږي.
د دې موزیم له نورو مهمو هنري اثارو څخه د کمال الدین بهزاد میناتوري اثار دي، چې د تیموریانو د دورې تر ټولو مشهور انجینر او انځورګر ګڼل کېږي.
د نورو موزیمونو شتون
د کشف شویو اثارو د زیاتوالي له امله، د کابل تر څنګ په هرات، میمنه، غزني، بلخ او کندهار ښارونو کې هم موزیمونه شته. تر ټولو زیات، د هرات ملي موزیم ۴۰۰۰ تاریخي او لرغوني اثار په خپله مجموعه کې لري او ډېرې ارزښتناکې لرغونې څېړنې پکې ساتل کېږي.
د لوټ شویو اثارو راستانه کول
په وروستیو کلونو کې، د یونسکو په مرسته او د اطلاعاتو او کلتور وزارت په هڅو یو زیات شمېر هغه اثار، چې د کورنیو جګړو پر مهال لوټ شوي وو، له اروپایي هېوادونو راستانه شوي دي. سره له دې، اوس هم ډېر دغه اثار د اروپایي هېوادونو په موزیمونو کې ساتل کېږي.
د موزیمونو د شمېر په اړه
د رسمي اسنادو له مخې، افغانستان په ۱۳۵۰ هجري لمریز کال کې شپږ مشهور موزیمونه درلودل، چې ځینې یې د هېواد د سیاسي بدلونونو پر مهال له منځه تللي یا لوټ شوي دي.
د کابل موزیم د ګرځندوی په برخه کې ونډه
د کابل موزیم د ګرځندوی په برخه کې مهمې ګټې لري چې ځینې یې په لاندې ډول دي:
-
د سیلانیانو راجلبول: د کابل موزیم د یو مهم سیاحتي ځای په توګه کولای شي کورني او بهرني سیلانیان راجلب کړي او په افغانستان کې د ګرځندوی صنعت په وده کې مرسته وکړي.
-
د عوایدو زیاتوالی: د موزیم د لیدونکو زیاتوالی د سیمهییز اقتصادي وضعیت ښه والی له ځان سره لري. د ننوتلو فیسونه، د سوغاتونو پېرودل، او نور خدمات په سیمهییزو عوایدو کې زیاتوالی راولي.
