د دین مقام د انسان په ژوند کې (څلورمه برخه)

لیکوال: ابو مهاجر

د دین مقام د انسان په ژوند کې (څلورمه برخه)

په انسانانو کې ديني تمایل

هر انسان د خدای‌پېژندنې په فطرت پیدا شوی دی، قرآن کریم موږ ته خبر راکړی چې هر انسان د خدای‌شناسۍ په اساس پیدا شوی، نو د هغه خلقت پخپله د خدای، د توحید پېژندل او د اسلام د حقیقي دین مقتضي دی. لکه څنګه چې الله سبحانه وتعالی فرمايي: «فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیهَا» [الروم: ٣٠] ژباړه: «خپل مخ په اخلاص سره دین [ اسلام] ته وګرځوه. دا هغه فطرت دی چې خدای په هغه باندې خلک پیدا کړي دي.»
پیغمبرانو ته د خلکو اړتیا
په نړۍ کې یو له څرګندو او ثابتو قوانینو څخه دا دی چې انسان په طبیعي توګه مدني دی، په دې معنی چې خدای تعالی هغه په داسې ډول پیدا کړی دی چې همېش د خوراک، جامو او خپل نورو اړتیاوو لپاره نورو کسانو ته اړ دی؛ ځکه چې د هغه فزیکي جوړښت هیڅکله له دغه شيانو پرته ژوند نشي کولای.
او د خپل فطرت په اساس الله جل جلاله هغه ته د هدایت په لور ارشاد کړی دی، دا په داسې حال کې چې یو فرد د دې وړتیا نه لري چې ګټمن څيز په يوازي توګه وټاکي او يا هغه لاسته راوړي؛ پرته له دې چې بايد ډېری خلک کار وکړي، چې هغه شی تر لاسه کړي؛ د بېلګې په توګه يوه ډوډۍ چې انسان يې خوري هيڅکله په تصادفي ډول منځته نه راځي، ډېر خلک باید کار وکړي او زيار وباسي؛ لکه: د غنمو د کرلو لپاره د ځمکې چمتو کول، بيا په هغې کې تخم کرل، د ځمکې خړوبول، د حاصلاتو راټولول، د غنمو پاکول، اوړه کول، د اوړو خمير کول او په پای کې يې پخول او په ډوډۍ بدلول او د خوړلو لپاره چمتو کول، چې وروستی ګام دی.

د دغو ذکر شویو کارونو څخه هر یو د بشپړولو لپاره وسایلو او اسانتیاوو ته اړتیا شته، او دا هر یو خپل صنعت ته اړتیا لري. انسانان هم د داخلي او بهرنیو عواملو تر اغېز لاندې دي. لکه: هوس، غوسه، د پېسو حرص، مقام‌غوښتنه او نور عوارض؛ لکه: هېره، بوډاتوب، ناروغۍ او بېلابېلې کمزورۍ. نو کله چې وګورو چې د انسان طبیعت په داسې ډول جوړ شوی چې هر یو یې له یو بل څخه جلا اهداف لري او د هر یو خواهشات، غوښتنې او شهوات له یو بل سره په ټکر کې دي. او شونې ده چې انسان د خپلو غوښتنو او ارمانونو د پوره کولو او د خپلو ارمانونو د درک کولو لپاره له ډېرو سختیو او تکالیفونو تېر شي او ډېر ځله داسې هم کېږي چې د دغو موخو لاسته راوړل د نورو له غوښتنو سره مخالف وي او ښايي د دې اهدافو ترلاسه کول به د وینې تویولو او د نورو منع شوي حقونو (محرمات) باندې د تیرې لامل شي. ځکه چې ځواکمن کمزوری خوري، اکثریت اقلیت له منځه وړي، نو د انسان عقل له دې څخه عاجز دی چې د دنیا او آخرت د خیر لپاره یو جامع او بشپړ نظام جوړ کړي؛ ځکه انسان ته ډېر داسې پېښ شوي چې ښه فکر بد او بد ښه ګڼي او د عدالت په پلي کولو کې انسان اکثراً د خپل مصلحت او ښېګڼې توپیر نه شي کولای، نو د اړتیا په اساس خلک داسې قوانینو ته اړتیا لري چې د هغوی له وینې، عزت او مال څخه ساتنه وکړي، او د هر چا حق هغه ته ورکړي.

که فرض کړو د مفکرینو یوه ډله وغواړي د افرادو، ډلو، قومونو او د مختلفو تاریخي دورونو د توپیرونو پر بنسټ یو قانون جوړ کړي او د هغو د سم ماهیت پر بنسټ فعالیت وکړي، نو دوی به د داسې سالم او بې عیب سیسټم د جوړولو توان ونلري؛ ځکه هرڅومره چې پوهاوی پراخیږي او کلتور وده کوي، هغه د هغه څه څخه اطاعت کوي چې پخپله يې سم ګڼي او هغه سم پېژني او هغه د چاپیریال، پوهې او علومو د زده کړې او چلند په اساس زده کړي؛ نو د هغه وعده او چلند به د هغه پر بنسټ وي.

نو ځکه د انسانانو په لاس جوړ شوي قوانین ثبات، استقامت او دوام نه لري او تل تعدیل او توضیح ته اړتیا لري. د بشر د تربيت په برخه کې د بې پروایۍ سره، د داسې قوانینو نیمګړتیا به نوره هم وي. له همدې امله انسانان تل داسې قوانين او منهج ته اړتيا لري چې هغه تر ټولو قوي او مهربان ذات جوړ کړی وي، او د ځمکې او اسمانونو هيڅ شي ځينې پټ نه وي. د خداى حکمت دا دى چې هر قوم ته يو پيغمبر ور واستوي، تر څو هغوى ته د خداى د رسېدو لاره وښيي او په داسې طريقه او دستور سره يې لارښوونه وکړي چې په دنيا او آخرت کې د خوښۍ او خوشحالۍ سبب وګرځي
له علمي نظره دا څرګنده شوه چې دين فطرت دى او خداى تعالى انسان د همدې فطرت پر بنسټ پيدا کړى دى او د تمدن او انساني ټولنو په ټول تاريخ کې د دين کمښت نه شته. ځکه چې انسان یو لارښود ته اړتیا لري چې د هغه له لارې ځواک ترلاسه کړي، سمه لاره ومومي او اعتماد او سولې ته ورسیږي.
خو له ټولنیز نظره، د ښه ژوند کولو او د ښې راتلونکې د رامنځته کولو لپاره، انسانان په ټولنه کې د خپلو نسلونو نورو غړو ته اړتیا لري ترڅو د خپل معیشت ثبات او راتلونکي چمتو کړي.

او دا تیاری باید په دوه طریقو سره وي، په خوښه(همکاري) او په زوره(اجبار)؛ چې په اجبار سره هغه څه ترلاسه کړي چې د هغه لايق دی، او په همکارۍ سره هغه څه ترلاسه کړي چې هغه نه لري. هغه باید یوه منظمه ټولنه جوړه کړي چې مشر او مدیر یې یو شخص وي او بنسټ یې په همکارۍ کېښودل شي؛ ځکه که په ټولنه کې ډېر مدیران له بېلابېلو ذوقونو سره وي او که په ټولنه کې ټولنیزه همکاري هم نه وي؛ خلک نشي کولی خپلې معنوي او مادي اړتیاوې پوره کړي.
کله چې دا ډول ټولنه جوړه شي، هغه ملت بلل کیږي، او هغه قوانین چې په یوه ټولنه کې د مختلفو خلکو د راټولېدو سبب ګرځي، سنت یا منهج بلل کیږي. لکه څنګه چې خدای تعالی فرمایي: «لِكُلٍّ جَعَلْنَا مِنكُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجًا» [المائدة: ٤٨] ژباړه: «موږ ستاسو د هر یوه لپاره یو شريعت او یوه طریقه جوړه کړې ده».
په پایله کې، د داسې ټولنې جوړول او د هغه د قوانینو روښانه کول د یو ځواکمن، مدبر سرچينې څخه پرته نشي ترلاسه کېدای، چې د خدای لوی او پاک ذات دی چې پر انسانیت یې منت اېښی دی. لکه څنګه چې د ښه ژوند کولو او د ښه راتلونکي د جوړولو لپاره، لومړی هغو ته يې د عقل او فکر کولو امر وکړ، بیا یې پیغمبران واستول ترڅو د یوې سالمې ټولنې قواعد تشریح کړي. دین او شريعت هغه مهال تصور کېدای شي چې د خدای تعالی لخوا يو شارع له ريښتيني آياتونو سره راشي، لکه څنګه چې الله سبحانه و تعالی هم فرمايي: «رُّسُلًا مُّبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَ لِئَلَّا یكُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللَّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَكَانَ اللَّهُ عَزِیزًا حَكِیمًا» [النساء: ١٦٥] ژباړه: «هغه پيغمبران چې بشارت ورکوونکي او هم انذار ورکوونکي وه، چې له دې وروسته د خداى پر وړاندې د خلکو لپاره هېڅ دليل پاتې نه شي، او د ټولو لپاره به حجت بشپړ شي، او خداى غالب او باحکمت دى.»

ادامه لري…