لیکوال: عبیدالله نیمروزی
د سلطان صلاح الدین ایوبي رحمه الله ژوندلیک (دوهمه برخه)
صلیبی جګړې او د اسلام په وړاندې ګواښ
له یوې خوا په بغداد کې چې د اسلام مرکز و، د لیکلو او ښوونې په برخه کې پراخ فعالیت ترسره کېده او یو شمېر نامتو اسلامي عالمان د خلکو په معنوي اصلاح، روزنې او ښوونې بوخت وو او له بلې خوا د اسلامي نړۍ پر اسمان د خطرونو ورېځې خپرې شوې وې؛ په ټوليزه توګه د مسلمانانو وجود او حتی په خپله د اسلام وجود له خطر سره مخامخ شوی و. د اروپا عیسویان په سلګونو کلونه په کمین کې ناست وو او په دې خفه وو چې د ختیځو هیوادونو مسلمانانو د دوی ټول سپیڅلي ځایونه او حتی د مسیح د زیږون ځای یې هم تر خپلې ولکې لاندې راوستلی. د غچ اخیستلو په موخه د خلکو احساساتو د راپارولو لپاره همدا کافي و؛ خو د قوي اسلامي سلطنتونو په شتون او د عیسوي هیوادونو په لور د هغوی د پرمختګ سره، دوی په مسلمانانو د برید کولو جرات ونه کړ.
دوی شام، فلسطین یا کوم بل مسلمان هیواد ته په کږه سترګه نشوای کتلی. د سلجوقي سلطنت له زوال او د اسلامي حکومت په شمالي پولو کې د کمزورتیا له رامنځته کېدو وروسته د اروپايانو په ذهنونو کې د غچ اخيستلو فتنه پيدا شوه او په همدې موده کې د مذهبي توکمپالو ويناوالو څخه هم برخمن وو لکه: “راهب پترس “چې په ټوله عیسوي نړۍ کې یې په خپلو خطرناکو الفاظو سره خلک د مسلمانانو پر ضد هڅول؛ له همدې امله د مذهبي جنون څپې ټولو عیسوي هیوادونه وغځول شوې او د دې تر څنګ د زرغون او سمسور مسلمان هیواد پر ضد سیاسي او اقتصادي پاروونکي لاملونه هم برابر شول چې د صلیبیانو لپاره یې مادي او معنوي جذابیت پیدا کړ. دغه لاملونه د دې سبب شول چې صلیبیان په ۴۹۰ هجري کې خپل لومړی لښکر د شام (اوسنۍ سوریې) پر لور وخوځوي. د دوو کالو په موده کې يې ادیسا او انطاکيه ولايت، لوى ښارونه او قوي کلاګانې او د حلب ښار ونيول. په ۴۹۲ هجري/ ۱۰۹۹ میلادي کال کې صلیبیانو قدس فتح کړ او په څو کلونو کې یې د فلسطین زیاتره خاوره لکه د شام ساحل، انتراکوس، عکه، ختیځ طرابلس او صیدا یې ونیول. د نامتو انګلیسي تاریخ پوه (سټانلي لین پول) په وینا:«صلیبي لښکر هیواد ته داسې داخل شو لکه د اوسپنې قلم چې په زړو او وچو لرګیو کې ننوځي او په ډیر لنډ وخت کې یې د اسلام د ونې تنه ټوټه ټوټه کړه.»
کله چې صليبي لښکر بيت المقدس فتح کړ، د فتحې او بریا په نشه او جنون هغوی د بې دفاع مسلمانانو په وړاندې داسې کړنې او چلندونه وکړل چې د يوه ژمن انګرېز تاريخ ليکونکي له قوله يې په لاندې ټکو کې داسې يادونه کړې ده: «د مسيحي پوځ په فاتحانه توګه بيت المقدس ته له ننوتلو وروسته دومره قتل عام وکړ چې وايي صلیبي آسونه چې د عمر جومات لوري ته تلل، تر زنګنو پورې په وینو لړلي وو، عسکرو یې ماشومان له پښو نیولي پر دېوالونو وهل او وژل او څو څو ځله به یې سرونه څرخول او د دېوال شا ته به یې غورځول او یهودیان په معبد کې ژوندي وسوځول شول؛ او بله ورځ، د تیرې ورځې په پرتله، ورته ظلمونه په قصدي توګه ترسره شول. ټیکورډ ۳۰۰ بندیان ژغورلي وو؛ خو که څه هم هغه په دې اړه چیغې وهلې، بندیان یې راوویستل او ټول یې ووژل، بیا یې یو لوی قتل عام پیل کړ چې د نارینه، ښځو او ماشومانو جسدونه یې ټوټې ټوټې کړل او د مړو د بدنونو د اجزاوو غونډۍ جوړې شوې. بالاخره دغه وحشیانه عام وژنه پای ته ورسېده او د ښار پر وینو رنګ کوڅې د عربو اسیرانو له خوا ومینځلې شوې.
د بیت المقدس فتحه د اسلامي سلطنت د زوال او د مسیحي ځواک د هوښیارۍ او عصري کولو نښه وه او د اسلامي نړۍ لپاره یو لوی د خطر زنګ و. په شام او فلسطین کې څلور خپلواکې عیسوي ریاستونه (قدس، انطاکیه، طرابلس او حیفا) را منځته شول، چې د اسلامي مرکزونو (حجاز) د ازادۍ او حریت لپاره یو خپلواک او دایمي ګواښ و. د عیسویانو دومره جرأت او مورال لوړ شوی و چې “رانجي نالدوای کرک” پریکړه وکړه چې په مکه او مدینه باندې برید وکړي.
دوی د رسول الله صلی الله علیه وسلم د سپېڅلې او مبارکې روضې په اړه له سپکاوي او توهین ډک الفاظ کارولې و. حقیقت دا وو چې د صدیق اکبر د خلافت دورې د ارتداد له پېښې وروسته د اسلام په تاریخ کې دومره خطرناک پړاو نه و راغلی چې په ټولیزه توګه اسلام له خطر سره مخ شي، دا دوهم ځل و چې اسلام په ټولیزه توګه د تباهي او زوال له خطر سره مخ شوی و او د اسلامي نړۍ لپاره اړینه وه چې د جګړې لپاره خپل چمتووالی اعلان کړي. د شپږمې پېړۍ پیل په اسلامي نړۍ کې د مسلمانانو د ګډوډۍ دوره وه، د سلجوقی پاچاهانو د ځایناستو په منځ کې یو له بل سره جنجالونه شوي وو او د بني عباس خلیفه ګانو ډېر پخوا خپل واک عثماني ترکانو ته سپارلی و. په اسلامي نړۍ کې داسې وړ سلطان او وړ مشر نه و، چې د اسلام تشکیلات او ځواکونه بیا تنظیم او سره یو موټی کړي او د شمال او لویدیځ له لوري د را روان خطر مخه ډب کړي. «سټینلي لین پول » په سمه توګه لیکي:«دا د ناڅرګندتیا او خلا دوره وه، کله چې د سلجوقي سلطنت دومره لوی ځواک د خپل مړینې په وروستیو شیبو کې له مینځه تللی و، هر چا چې دا حالت ولید، حیران شو، دا دوره د ګډوډۍ اوسطه دوره وه پرته له دې چې ټول متفرق ځواکونه متحد او یو موټي شي او یو لوري ته مخه کړي. په لنډه توګه، دا د هغو شیبو واقعیت و چې اروپایانو په خپل یرغل کې بریالیتوب ترلاسه کړ.