د اختری «قرباني» تاریخ او د هغه حقیقت (پنځمه برخه)
د شیطان چلونه
کله چې شیطان ولیدل چې پلار او زوی د خدای حکم د پلې کولو په موخه د قربانۍ ځآی ته ځي، سره له دې چې پوهیده چې ابراهیم علیه السلام د غره په څیر ثابت قدمه دی، بیا یې هم د خپل پلان او دوکې څخه لاس وانخیست؛ د لومړي ځل لپاره د یوه نیک انسان په توګه د اسماعیل مور ته ورغی او ویې ویل: اسماعیل چیرته تللی دی؟ مور یې ځواب ورکړ: له پلار سره دښتې ته د لرګیو د راټولولو لپاره لاړ. شیطان وویل: ته په حقیقت نه پوهېږې، پلار یې هغه د ذبح کولو لپاره له ځان سره یووړ؛ حضرت هاجره رضی الله عنها حیرانه شوه او ویې ویل: ایا کوم پلار خپل زوی ذبح کوي؟ شیطان ځواب ورکړ: هغه وايي چې زه د الله له لوري په دې مأمور شوی یم چې اسماعیل علیه السلام ذبح کړم. حضرت هاجره رضي الله عنها سمدستي شیطان ته داسې ځواب ورکړ چې د خلیل الله د خلکو له حالاتو سره سمون خوري. لکه څنګه چې هغه وویل: که مسله دا وي چې تاسو وایاست چې خدای تعالی د هغه د ذبح کولو امر کړی، نو د خدای حکم باید پلي شي.
کله چې شیطان له مور څخه مایوسه شو ، هغه پلار او زوی چې د «منی» په لاره روان وو، تعقیب کړل او لومړی یې له ابراهیم علیه السلام سره د یوه نږدې ملګري په توګه وکتل او غوښتل یې چې له دې کار څخه یې منع کړي؛ خو ابراهیم علیه السلام د خپلې پوهې او بصیرت له مخې هغه وپيژاند، کله چې د ده دغه چال شنډ شو، نو له بل چال څخه يې کار واخیست، د عقبې جمرې ته څېرمه يې د حضرت ابراهيم په لاره کې د يو لوی پیري ( جني) په بڼه ځان وغورځاوه، کومه پرښته چې ورسره وه ویې ویل چې دا شیطان دی او په ډبرو یې ووهه؛ حضرت ابراهیم علیه السلام اووه کاڼې واخېستلې او په هر کاڼې یې د الله اکبر په ویلو سره شیطان وواهه تر دې چې شیطان له هغه ځایه وتښتېد او د جمرا الوسطی ته نژدې یې مورچل ونیو. کله چې حضرت ابراهیم علیه السلام هلته ورسید نو اوه تیږې یې راواخیستلې او ویې ویشتلې تر دې چې له هغه ځایه ورک شو او لومړی جمرې ته نږدې څرګند شو. حضرت خلیل الله هم د پخوا په شان کار وکړ او د هغه له شر څخه یې ځان وژغوره. هغه پلار او زوی تر هغه وخته پورې خپلې لارې ته ادامه ورکړه چې د قربانۍ ځای ته ورسیدل. دا واقعه په روح المعاني کي د قتاده په روايت او په ابن کثير کي چي زياتره يې ابن عباس روايت کړي دي، په مسند احمد کي راغلي دي؛ «فَلَمَّا أَسْلَمَا وَ تَلَّهُ لِلْجَبِيْنِ» يعنې دا چې پلار او زوى دواړه د دې سترې قربانۍ لپاره چمتو شوي وو او پلار يې ماشوم د هغه د حلالولو لپاره په ګېډه څملاوه؛ دا ډول غورځول له یوې خوا عاجزي او له بلې خوا حکمت و چې د مبارک ماشوم مخ له خپلو سترګو نه پټ کړې او داسې نه چې په غیر ارادي ډول کومه تیروتنه وشي او د الله تعالی د حکم په پلې کولو کي کوم خنډ رامنځته نشي. په ځینو روایتونو کې راغلي چې حضرت ابراهیم علیه السلام د خدای د فرمان د عملي کولو او د خپل عزتمن زوی د قربانۍ لپاره په ډیر قوت سره په چاقو فشار راوړ، خو د خدای جل جلاله قدرت د هغه مخه ونیوله.
په ځینو احادیثو کې راغلي دي چې په هغه وخت کې حضرت اسماعیلعلیه السلام وویل: ای پلاره ته زما د کفن کولو لپاره ټوکر نه لرې؛ نو دغه کميس مې چې اغوستی دې پاک او سپين دی، غوره ده چې را ویې کښې او د کفن لپاره ترې کار واخلی؛ کله چې پلار د کمیس په ایستلو بوخت شو، ناڅرګنده غږ راغی او دا حکم یې لغوه کړ.
«وَنادَيْناهُ أَنْ يَا إِبْراهِيمُ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيا»؛ [موږ په هغه وخت کې وویل اې ابراهیم علیه السلام! تاسو د خوبونو د نړۍ ماموریت بشپړ کړ.] او سمدستي یو پسه د حضرت اسماعیل علیه السلام پر ځای د حلالولو لپاره واستول شو؛ لکه څنګه چې خدای تعالی فرمایي: «وَفَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ»؛ “موږ هغه ته پسه ولېږه او یوه لویه قرباني مو ورکړه”.
عظیم ځکه وویل شو چې دا د عظیم الشأن پیغمبر فدیه وه ا و یا ځکه چې قرباني تر قیامت پورې الهی قانون شو. خدای تعالی پسه د قرباني په توګه ومانه او پلار او زوی ډیر خوشحاله شول.
اوس دلته پوښتنه پیدا کیږي چې حضرت ابراهیم علیه السلام ته په خوب کې د ویښ توب پر ځای د خپل ګران زوی د حلالولو حکم کې څه حکمت و؟
ځواب: په اصل کې، اصلي موخه ذبحه نه وه؛ بلکې دا د دغو دوو ښاغلو ازموينه وه ؛ ځکه چې هغه ته په ښکاره توګه د ذبح کولو امر نه و شوی، مګر هغه په خوب کې ولیدل چې هغه خپل ماشوم قرباني کوي. لکه څنګه چې هغه خپل کار ترسره کړ او په خورا سخت امتحان کې بریالی شو، د حکم د اجرا کولو لپاره، هغه ته ناڅرګند غږ دا زیری ورکړ چې ای ابراهیم، د خوبونو د نړۍ ماموریت دې بشپړ کړ. حضرت ابراهیم علیه السلام خوب نه دی لیدلی چې زوی یې حلال کړی وي؛ بلكې هغه خوب وليد چې د ذبحې لپاره يې تيارى نيولى و، چې وروسته تعبير او پوره شو. د روح البيان په تفسير كې راغلي دي: شونې ده چې حضرت اسماعيل عليه السلام په خوب كې د پسه په بڼه ښودل شوى وي، لكه څنګه چې علم په خوب كې د زمري په بڼه ښودل شوى وي؛ ځکه چې د حضرت اسمعيل او پسه تر منځ د اطاعت معنوي تناسب موجود و؛ لکه څنګه چې حضرت اسمعیل اطاعت کاوه، پسه هم د ذبح کولو په وخت کې اطاعت کوي، او د هغه د پیدایښت اصل د غواګانو او اوښانو په خلاف، حلالول او خوړل دي، او د غواګانو او اوښانو د تخلیق اصلي موخه سپرېدل، بار وړل او کار کول دي؛ او د پسه په پرتله، دوی لږ حلالیږي. لنډه دا چې اصلي موخه د پسه ذبح کول وو، خو د ازموينې له امله پسه د حضرت اسمعيل عليه السلام په بڼه راښکاره شو او د حضرت ابراهیم علیه السلام ذهن ورته وګرځېد تر هغه وخته پورې چې ازموینه بشپړه شوه.
ابن کثیر له ابن عباس رضي الله عنهما څخه روایت کوي چې د هغه پسه سر او ښکرونه د اسلام تر راتګ پورې د بیت الله په میزاب کې ځوړند وو او د اسماعیل علیه السلام اولاده (د مکې قریشو) هغه د یادګار په توګه ساتلي و. ځینې په دې باور دي چې دا سر او ښکرونه د حضرت عبدالله بن زبیر رضی الله عنه تر خلافت پورې موجودې و؛ او د حجاج د فتنې په وخت کې چې کله بيت الله د اور ښکار شو نو هغوى هم هلته وسوځیدل. دلته پوښتنه پیدا کیږي چې تر دې مخکې د رسول الله صلی الله علیه وسلم حکم دا وو چې له اسمانه اور راغی او قربانۍ یې وسوځولې، نو د دې پسه سر او ښکرونه څنګه پاتې شول؟ ځواب: د روح البيان په تفسير كې راغلي دي: كله به چې بني اسرائيلو قرباني كوله، نو لويې غوښې به يې پرې كولې او تر هغه به يې پريښودې، چې له اسمانه به اور راغى او سوځول به يې؛ له دې روايت څخه څرګندېږي چې يوازې اصلي غوښه سوځېدلې وه، نو سر او ښکرونه يې ثابت پاتې شول. دا د حضرت ابراهیم علیه السلام تر ټولو سخته او بالاخره وروستۍ ازموینه وه، چې په هغه کې د غره په څېر ثابت قدم پاتې شو. هغه خپله ټوله کورنۍ، خپلوان، ښار، ځای، مال او شتمني د خدای په لار کې قربان کړې وه. هغه حتی خپل ژوند د قربانۍ په توګه وړاندې کړ. د حضرت ابراهیم علیه السلام د یوازینی زوی قرباني کول د هغه دا خبره او قول ثابت کړ چې زما ژوند او مرګ د خدای لپاره دی.
ابراهیمي یادګار
خدای تعالی د حضرت ابراهیم علیه السلام کړنې خوښې کړې او د هغه ټول اعمال یې د هغه د یاد د ژوندي کولو لپاره له مشهورو عبادتونو څخه وګرځول او هغه یې واجب کړل؛ لکه په دريو جمراتو کې د کاڼو وهل او داسې نور او قرباني کول د عامو مسلمانانو په تېره بيا د حاجيانو لپاره لازمه ده چې د حضرت ابراهيم عليه السلام د ياد د راژوندي کولو لپاره حتماً يو څاروی ذبح کړي. له دې پرته خداى پاک د حضرت هاجرې رضی الله عنها کړنې د اسلامي عباداتو برخه ګرځولې ده؛ لکه څنګه چې د صفا او مروه تر منځ هڅه کول او اوه ځله طواف کول په هر حاجي فرض شوي دي. په یو حدیث کې راغلي دي: کله چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم صحابه کرامو له هغه څخه د قربانۍ د حقیقت په اړه پوښتنه وکړه، هغه صلی الله علیه وسلم ځواب ورکړ: قرباني سنت او ستاسو د نیکه ابراهیم علیه السلام یاد دی. صحابه کرامو رضی الله عنهم ورته وویل: آیا له دې قربانۍ څخه به موږ ته څه ثواب راکړل شي؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: هو، د قربانۍ د هر ویښتو په بدل کې ستاسو لپاره یوه نیکي لیکل کیږي.
اسلامي یادګارونه
دا د خلکو د اوږدې مودې عادت دی چې د خپلو مشرانو د لاسته راوړنو د بیا ژوندي کولو لپاره یادګارونه جوړوي، او دا یادګارونه عموما مجسمې یا ودانۍ او یا څلي وي. که څه هم دا ډول ودانۍ د هغه چا لپاره چې کارنامې یې له ځانه پریښي، یو ویاړ دی او اغیز یې د یو څه وخت لپاره پاتې کیږي؛ مګر د یادگار د بنسټ ایښودونکي اصلي روح به له دې څخه راژوندي نه شي. همدا لامل دی چې اسلام زاړه دودونه لکه مجسمې او یادګاري ودانۍ یې پریښي او په خلکو یې د حضرت ابراهیم علیه السلام کړي عبادات واجب کړل. د دې کړنو ترسره کول نه یوازې د دوی یاد او نوم تازه کوي؛ بلکه د هغه عمل انګیزه هم په زړونو اغیزه کوي. ودانۍ او مجسمې څومره چې قوي وي ، بیا هم د حادثو او پیښو ښکار کیږي.
ایا قرباني د اقتصادي کړکیچ لامل کیږي؟!
نن ورځ د هغه موخې او مقصد پر وړاندې تبلیغات ترسره کیږي کوم چې د هغه د تحقق لپاره خدای تعالی قرباني واجب کړې ده؛ د بېلګې په توګه دا ویل کیږي: قرباني څه شی دی؟ (معاذ الله) دا بې ګټې کار دی، په لکونو روپۍ د وینو په بڼه په سیندونو کې توییږي، د حیواناتو شمیر کمیږي، د ټولنې اقتصاد ته ډیر زیان رسوي او … پخپله عیب لټوونکي وړاندیز کوي چې د قربانۍ او غوښې ویشلو پر ځای باید غریبانو ته پیسې ورکړل شي ترڅو دوی په خپلو اړتیاوو یې مصرف کړي. دا ډول تبلیغات او شعارونه پخوا د څو کسانو له خوا ورکول کېدل، خو اوس دومره عام شوي چې هره ورځ څو کسان پوښتنه کوي چې په ټولنه کې ډېر بې وزله خلک شته، د قربانۍ په بدل کې ورته پیسې ورکول څه ستونزه لري؟
