تصوف له قرآن او حدیث څخه ثابت دی، لکه څنګه چې د حضرت جبرائیل علیه السلام حدیث چې هغه ته د احسان حدیث هم وایي، په دې کلامي موضوع کې معتبر او واضح دی.
د تصوف کلمه له پخوا څخه کارول شوې ده. لکه څنګه چې په “لمعات، د مشکوة شرح ، 45 مخ، 1 جلد” کې د امام مالک رحمه الله قول نقل کړل شوی دی.
د حضرت شاه ولی الله دهلوي رحمه الله په قول، تصوف او اسلام د یو او بل لازم او ملزوم دي، لکه څنګه چې بدن د تحرک لپاره روح ته اړتیا لري، نو اسلام هم د ودې لپاره تصوف ته اړتیا لري.
فقه دوه ډوله ده چې له قرآن او حدیث څخه اخیستل شوې ده:
هغه فقه چې په ظاهري اعمالو پورې اړه لري؛
هغه حالتونه چې د باطن سره تړاو لري.
نو له همدې امله ظاهر ته “فقه” او باطن ته “تصوف” ویل کیږي، او ویلای شو چې تصوف د دیني مسایلو دویمه برخه ګڼل کیږي.
شهاب الدین ابو حفص سهروردي په “عوارف المعارف” کې وايي: «صوفي هغه څوک دی چې په دوامداره توګه خپل باطن د نفس او طبیعت له بدو صفاتو څخه پاک کړي او بیا د خپل الهي جذبې مدد ترلاسه کړي، او بیا الهي ښکلا ته وصل شي.»
د توحید په اړه، قران کریم هیڅکله خدای او خلقت د کور د جوړونکي سره نه پرتله کوي. قرآن کریم خدای د نړۍ د خالق په توګه معرفي کوي او په عین حال کې وايي چې د هغه سپیڅلی ذات په هر ځای او هر څه کې دی: «فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ الله»؛ «هر لوري ته چې وګرځی، د خدای مخ هغې خوا ته دی.» «وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ»؛ «او موږ هغه (انسان) ته د غاړي له رګ څخه هم نږدې یو.» «هُوَ الاول والاخر والظاهر والباطن وَهُوَ بِكُلِّ شَىْءٍ عَلِيمٌ»؛ «د ټولو شیانو لومړی هغه دی او د ټولو شیانو وروستی هغه دی، ښکاره هم هغه دي او په ورته وخت کې ، باطن او ناپیدا هم هغه دی، او هغه په ټولو شیانو پوه دی.»
د سیر او سلوک او خدای ته د نږدې کېدلو پړاوونه باید په «لقاءالله» او «رضوان الله» آیتونو کې ولولو، او هغه آیتونه چې د وحی، الهام، د غیر پیغمبرانو سره د ملایکو خبري او رسول الله صلی الله علیه و سلم په اړه نازل شوي دي.
په قرآن کريم کې لوامه نفس، اماره نفس او مطمئنه نفس ذکر شوی دی، او همدارنګه د علم افاضي، لدني او د مجاهدې د محصول لارښوونې ذکر راغلی دی: «وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا.» په قرآن کریم کې د نفس تزکیه د نېکمرغۍ او نجات یوازینی لامل بلل شوی، لکه څنګه چې خدای تعالی فرمایي: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها وَقَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها.» قران کریم په واري واري سره الهي حب پر ټولو محبتونو باندي لوړ بولي، او د نړۍ د ټولو ذرو د تسبیح او تحمید خبره کوي، او په داسي تعبیر یې دا یادونه کوي چې معنا یې دا ده: “که تاسو انسانان خپل “پوهه” بشپړ کړی نو تاسو به په تسبیح او تحمید پوه شئ. ” سربیره پردې، قرآن د انسان د فطرت په اړه د الهي نفخې موضوع راپورته کړې ده.
دا ټول کافي دي چې د خدای، نړۍ او انسان په اړه، په ځانګړې توګه د انسان او خدای ترمنځ د اړیکو په اړه یو لوی او پراخه روحانیت الهام په زړونو کې راشي.
لکه څنګه چې یادونه وشوه، بحث په دې اړه نه دی چې مسلمان فقهاوو له دغو سرمایه و څخه څنګه ګټه پورته کړه؟ سم یا ناسم؟ بحث د غربي او غربي ډلې د تعصبي څرګندونو په اړه دی چې غواړي اسلام له معنوي لحاظه بې محتوا وړاندې کړي. دا د اسلام په متن کې یوه لویه سرمایه ده چې په اسلامي نړۍ کې د نیکۍ الهام کیدای شي.
همدارنګه روایتونه او اسلامي علماو احوالات دا څرګندوي چې د اسلام په پیل کې زهد او عبادت یوازې د ثواب په هیله نه وو، بلکې د یو لړ هیجاناتو، معنوي وارداتو، د زړه بصیرتونه او د معنوي میني څخه حکایت کوي.
د رسول الله صلی الله علیه وسلم ژوند، مزاج او دعاګانې له معنوي جذبې او له عرفاني نصیحتونو ډکې دي. د رسول الله صلی الله علیه وسلم دعاګانې بې شمیره دي او د فقهاوو لخوا نقل شوي دي.
له نېکه مرغه، په دې وروستیو کې د انګلیسي نیکلسن او فرانسوي میسینیون په څیر خلکو، چې د اسلامي تصوف په برخه کې پراخې مطالعې لري او د هر چا لخوا هم منلي دي، په ښکاره توګه اعتراف کوي چې د اسلامي تصوف اصلي سرچینه قرآن او سنت دی. دی وایي: « په قرآن کریم کې راغلي دي: “الله د اسمانونو او ځمکې نور دی”، “هغه لومړی او اخر دی”، “له هغه پرته بل هیڅ معبود نشته”، “له هغه پرته ټول شیان له منځه ځي”، ” ما په انسان کې روح ودمل. ” “موږ انسان پیدا کړ او پوهیږو چې د هغه روح هغه ته څه وایي؟ ځکه چې موږ هغه ته د غاړي له رګ څخه هم ورته نږدې یو” “هر خوا ته چې تاسو وګرځی، خدای هلته دی”، “هر چا ته چې خدای رڼا ور نه کړه، هغه به هیڅکله رڼا نه لري”. د دغو څېړونکو په اند د تصوف ريښه او بنسټ په دغو آيتونو کې دى؛ د لومړنیو صوفیانو لپاره، قرآن نه یوازې د خدای کلام بلکې د هغه د نږدې کېدو وسیله هم ګڼل کېدل. د قرآن کریم په مختلفو برخو او په ځانګړې توګه هغه د اسراره ډکي آیتونه چې د معراج په اړه دي، په انسان کې صوفیانه حالت منځته راوړي.»
هغه همدارنګه وايي: «په تصوف کې د توحيد اصول په قرآن کې تر بل هر ځای زيات ياد شوي دي او همدارنګه رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمايلي دي چې الله تعالی فرمايي: که زما بنده د عبادت او نورو نیکو کارونو له لارې ماته نږدې شي، زه به له هغه سره مینه ولرم. لکه څنګه چې زه د هغه غوږ یم، هغه زما له لارې اوري، او زه د هغه سترګې یم، زما له لارې ویني، او زه د هغه ژبه او لاس یم، چې زما له لارې خبرې کوي او نیسي.”
