لیکوال: عبدالحمید نوروزي
اقتصاد او په اسلام کې د هغه رول (دویمه برخه)
د اقتصاد تعریف:
اقتصاد په لغت کې د «اعتدال» او «توسط» معنیٰ لري. په بل عبارت، اقتصاد د توازن او اعتدال ساتلو معنیٰ لري. لکه څنګه چې خدای پاک جل جلاله په قرآن کریم کې فرمایي: «وَاقْصِد فِي مَشْیِک»؛ يعنې په خپل تګ کې اعتدال رعايت کړئ.
او په اصطلاح کې: دا د تدبیرونو ټولګه ده چې د نه ختمېدونکي انساني اړتیاو او محدودو سرچینو ترمینځ همغږي رامینځته کوي.
د اسلامي اقتصاد اهمیت او رول:
معیشت او اقتصادي مسائل د ټولو خلکو لپاره مهم دي. ځکه چې دا د ټولو لپاره د منلو وړ او د پوهېدو وړ دی او دوی په دې کې ځانونه ښکیل ویني. همدارنګه، اقتصاد د ټولنو او هېوادونو لپاره خورا مهم دی؛ ځکه چې د ټولنې ثبات او خپلواکي او د طبيعي او ټولنيزو ناخوالو په وړاندې د هغې ځواک او مقاومت د ستونزو په حل او د هغې ټولنې د اقتصادي نيمګړتياو په حل پورې اړه لري.
د اسلامي اقتصاد بنسټیز مفهوم:
په هر اقتصادي نظام کې ځینې اساسي او بنسټیز مفهومونه شتون لري، پرته له پېژندولو او څیړلو، د هغه اقتصادي نظام اداره کول ستونزمن کار دی. عموما ویل کېږي چې څلور اقتصادي مفهومونه شتون لري:
-
غوره انتخاب؛
د «غوره انتخاب» د ښه پوهېدو لپاره، راځئ چې لاندې مثال وړاندې کړو: فرض کړئ ستاسو په جېب کې ۲۰۰۰ افغانۍ دي؛ د دې پیسو سره، تاسو کولی شئ یوه د اوړو کڅوړه(ګونۍ) واخلئ، یا جامې واخلئ، یا په رستوران کې ناست ياست د خوړو غوښتنه وکړې. اوس، د دې پرېکړې لپاره چې د کومي اړتيا د ترلاسه کولو لپاره ۲۰۰۰ افغانۍ مصرف کړي، د «غوره انتخاب» اصطلاح کارول کیږي. دا مفهوم نه یوازې په افرادو بلکې په هیوادونو او حکومتونو هم تطبیقیږي. ځکه چې د افرادو او دولتونو منابع او امکانات محدود دي، خو اړتیاوې او غوښتنې لامحدود دي. له همدې امله، دا خورا مهمه ده چې د غوښتنو او اړتیاوو پوره کولو لپاره غوره انتخاب غوره کړئ او د مطلوب محصول تولید کړئ.
-
د امکاناتو تخصیص؛
«د امکاناتو تخصیص» پدې معنیٰ دی چې موږ په خپل اختیار کې د توکو تولید او خدماتو چمتو کولو فکتورونه لرو، یعني پانګه، کاري ځواک او ځمکه. اوس مسئله دا ده چې دا عوامل د کومو فعالیتونو لپاره تخصیص شي؟ د مثال په توګه، د تولید یو عامل «ځمکه» ده. اوس پوښتنه دا ده، چې څومره يې د پنبې د کرلو لپاره ځانګړې شي او څومره يې د «حبوبات» او «ميوو» لپاره ځانګړې شي؟ د دې هرې پوښتنې ځواب ته اقتصاد په اصطلاح کې د «د امکاناتو تخصیص» ویل کیږي.
-
د عاید ویش؛
د اقتصادي نظام درېیم مفهوم د «عاید ویش» یا «محصول» دی. یعني د پورتنیو امكاناتو څخه په استفادې سره باید محصول په ټولنه کې څنګه او د کومو اصولو له مخې وویشل شي؟ په اقتصاد اصطلاح کې، دې ته د «عاید ویش» ویل کېږي.
-
پرمختيا؛