د حسنه لارښود (قدوه) شتون د فکري عقیدې او ایډیالوژۍ د پراختیا او د هغه د پیروانو ترمنځ د هغه د احکامو د یووالي لپاره اړین دی. تجربې ښودلې ده چې یوازې نظري تعلیمات د ملتونو د اصلاح لپاره بسنه نه کوي. ځکه چې د اصلاح او جوړونې طبيعي طريقه دا ده چې د خلکو لپاره يوه عملي بېلګه وړاندې کړي، ترڅو هغوى پرې عمل وکړي؛ په یقین سره، اسلام د یو نړیوال دین په توګه راغلی دی چې د آسمانونو څخه سرچینه اخلي تر څو د ځان جوړو او جعلي ارزښتونو له منځه یوسي او ټولنې ته یو نوی پلان وړاندې کړي.
په ټولنیزه توګه ټول اسلامي صفات او شرایط د رسول الله صلی الله علیه وسلم په وجود کې په ښکاره او څرګند ډول راښکاره شوي دي. قرآن په روشانه او قاطع ډول مؤمنانو ته خبر ورکوي: «لقد کان لکم في رسول الله أسوة حسنة» [احزاب: ۲۱] (په حقیقت کې ستاسو لپاره د رسول الله صلی الله علیه وسلم په ژوند کې ښه نمونه ده.) «اُسوه» مقتدا او لارښود ته ویل کيږي ، او دا هغه صفت ته ویل کیږي چې یو شخص د لارښودلي وړ وی.
په رسول الله صلی الله علیه وسلم کې “اسوة” د هغه د لارښوونو پیروي، د هغه د سنتو پیروي او د هغه له قول او عمل سره مخالفت پریښودل دي.
په حقیقت کې د رسول الله (صلی الله علیه وسلم) سنت او طریقه د هغه سمندر په څیر ده چې له قیمتي جواهراتو ډکه وي او په هغه کې لوړ اخلاقي ارزښتونه، هدایت لرونکي افکار، سخاوتمندانه چلندونه، د لوړو اخلاقو او د ژوند په مختلفو برخو کې د انسانانو لپاره الهي لارښوونې او مثبتې لارې چارې وي. نو د دې ډول فضائلو پیروي او د هغوی درناوی به د ژوند په ټولو اړخونو کې له اصلاحاتو او بدلونونو او د ټولنې د ستونزو او نابرابریو له ترمیم پرته بل څه نه وي.
په ژوند کې د سنت رول
سنت د رسول الله صلی الله علیه وسلم د ژوند طریقه او د اسلامي ژوند لاره ده، او دا یوه نمونه ده چې څنګه څوک د خدای او د هغه د رسول صلی الله علیه وسلم په اخلاقو سره سینګار شي. ځکه چې خدای تعالی هغه د خلکو لپاره نمونه، د لارښوونې او د حق لپاره ښوونکی ګرځولی دی. سنتونه زموږ د انفرادي او ټولنیز ژوند رڼا ده چې زموږ لاره روښانه کوي. حتی لوی اوليا د سنتو پرته، مسلمانانو ته ګټورکېدای نشي. امام رباني رحمه الله وايي: ما د خپل سیر او سلوک [د زړه او روح] په پړاوونو کې ولیدل چې د نبوي سنت له نورو څراغونو څخه توپیر لري. ما د [زړه او روح] په قدمونو کې وليدل چې د نبوي سنتو رڼا له نورو څراغونو سره توپير لري.
هو، په فضا کې ټول اولیا د نبوي سنتو له مسايلو څخه د وړې مسئلې رڼا ته ډېر سپک ښکاري؛ ځکه چې د خدای ټول اولیا او دوستان، یوازیني ستوري دي چې د نبوت د روښانه لمر شاوخوا ګرځي، او د اولیاوو د رڼا نسبت د نبوت له رڼا سره د دې ستورو د رڼا تناسب دی. لمر لکه څنګه چې د «قصیدة برده» لیکوال شیخ بصیري رحمه الله وايې :
فإنه شمس فضل هم کواکبها یظهرن أنوارها للناس في الظلم
رسول الله صلی الله علیه وسلم د مسلمانانو لپاره کوم پیر، لارښود یا مبلغ نه دی. بلکي د خپلو ثابتو رواياتو سره سم د مسلمانانو مشر، لارښود، حاکم، قاضي، شارع، روزونکی، ښوونکی او د ټولو اړخونو څښتن دی. او د اسلامي ټولنې جوړښت، له عقایدو څخه نیولې د ژوند نور ټول علمي اړخونه، ټول د هغه روایتونو پر بنسټ ولاړ دي، چې هغه ویلي او مشخص کړي دي؛ او په حقیقت کې د پیغمبر صلی الله علیه وسلم سنتونه د قرآن کریم تفسیر دی. لکه څنګه چې قرآن د ټولنې د فردي او اجتماعي ژوند لپاره لارښود او لارښونه ده، همدا ډول سنت هم د هغه د وضاحت دنده لري.
د امام شافعي رحمه الله مشهور قول دی چې وايي: «ټول هغه څه چې امامان وايي د سنتو تفسیر دی او هر هغه څه چې سنت وايي د قرآن تفسیر دی». د دې لپاره چې په روښانه توګه ووایم، موږ سنت ته اړتیا لرو چې د قرآن احکام په عملي ډول پلي شي. ځکه چې دا د قرآن تفسیر دی.
د امت مشران په دې نظر وو چې د کاميابۍ، خوښۍ او د خداى د رضا د ترلاسه کولو يواځينۍ لار يوازې د سنتو پيروي ده او دا يواځينۍ لاره ده چې انسان يې په عملي کولو سره په دنيا کې لوړ مقام ترلاسه کولى شي. او آخرت، او د دې لارې په برکت انسان بشپړ درجې ته رسیدلی شي؛ د رسول الله صلی الله علیه وسلم د سنتو لاره د قبولیت لاره ده او څوک چې په دې لاره ولاړ شي هغه به قبول شي.
د رسول الله صلی الله علیه وسلم د سنتو پیروي او د هغه ارزښت
د خلکو د کامیابۍ راز د رسول الله صلی الله علیه وسلم په سنتو عمل کول دي. د رسول الله صلی الله علیه وسلم له احادیثو څخه چې د مسلمانانو د ژوند په جوړونه او سمون کې ستر رول لوبوي او دا د مينې او حقايقو پياوړې رسۍ ته د رسېدو لامل ګرځي، په ډيرو آيتونو کې خداى جل جلاله په پيروانو باندې د هغه اطاعت لازم او واجب کړى دى. په یو ځای کې فرمایي: «و أطیعوا الله والرسول لعلکم ترحمون» [آل عمران: ۱۳۲]؛ “د خدای او پیغمبر اطاعت وکړئ ترڅو پر تاسو رحم وشي.” په بل ځای کې فرمايي: «وإن تطیعوه تهتدوا» [نور: ۵۴]؛ «او که تاسو د هغه رسول اطاعت وکړئ نو نېغه لار به ومومئ»همدارنګه په بل آیه کې هم داسې لارښوونه شوې ده: «وما آتاکم الرسول فخذوه وما نهاکم عنه فانتهوا» [حشر: ۷]؛ (هغه څه چې پیغمبر تاسو ته درکړي، هغه واخلئ او له هغه څه چې تاسو یې منع کړي، له هغې څخه ډډه وکړئ.)
په دې آيتونو كې خداى جل جلاله د انسانانو هدايت د رسول الله صلى الله عليه وسلم په اطاعت پورې تړلى دى. مفسرینو ویلي دي: «د رسول الله صلی الله علیه وسلم اطاعت د هغه د سنتو پیروي او اطاعت کول دي». همدارنګه یې ویلي دي: څوک چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم سنت مراعت کړي، نو د الله جل جلاله فرضونه ادا کوي. د رسول الله صلی الله علیه وسلم لاره د خدای په لور د تللو لاره ده. د هغه پیغمبر د مشهورو روایتونو پیروي د خوښۍ او کامیابۍ سرچینه ده. سهل بن عبدالله تستری صوفی رحمه الله فرمايي: د الله تعالی د محبت نښه له قرآن سره دوستي ده او له قرآن سره د دوستۍ نښه د رسول الله صلی الله علیه وسلم سره مینه ده. او د رسول الله صلى الله عليه وسلم د مينې نښه د هغه له سنتونو سره مینه ده.
د خدای د دوستۍ ادعا باید د اسلام د پیغمبر صلی الله علیه وسلم په عمل او اطاعت سره وي، بې له هغه هیڅ ارزښت نلري. د رسول الله صلی الله علیه وسلم د لارښوونو اطاعت د ریښتیني ایمان نښه ده.
امداد الله مهاجر مکي رحمه الله فرمايي: د سنتو پيروي ځانګړنه دا ده چې په هغه کې محبوبیت شته او د محبوبیت ځانګړنه دا ده چې کله څوک د سنتو پيروي وکړي، الله جل جلاله یې خپل ځان ته متوجه کوي، الله جل جلاله په قرآن کریم کې فرمایلي دي: «الله یجتبی إلیه من یشآء ویهدی إلیه من ینیب» [شوری: ۳۱]؛ علامه سید ابوالحسن ندوي رحمه الله لیکي: د قبولیت او اخلاص لوړ مقام ته د رسېدو پیل د رسول الله صلی الله علیه وسلم په سنتو عمل دی او پای یې د همدې سنتو بشپړ پیروي ده.
حضرت مولانا محمد قاسم نانوتوي رحمه الله د هغه صلیاللهعلیهوسلم سنت له رښتينو پيروانو څخه وو. له هغه ځایه چې د حضرت مولانا محمد قاسم نانوتوي رحمه الله په ژوند کې د تقوا او د سنتو د اتباع روحیه ریښه نیولې وه، هغه د نورو لپاره د سنتو د پیروۍ لپاره نمونه وګرځېد. حضرت مولانا ګنګوهي رحمه الله یو ځل وفرمایل: “مولانا محمد قاسم د ګلاب سره ډېره مینه درلوده، پوهیږی ولې؟” له حاضرینو څخه يو چا وويل: هو؛ ځکه په یو ضعیف حدیث کې راغلي دي: ګلاب د رسول الله صلی الله علیه وسلم له خولو څخه جوړ شوی دی. هغه وويل: هو، که څه هم حديث ضعيف دی. خو بیا هم حدیث دی.»
د عصري او باکیفیته ژوند کولو لپاره د نېکانو او صالحانو لاره دا ده چې د اسلام د پیغمبر صلی الله علیه وسلم د سنتو پیروي وکړي او هر څومره چې نړۍ او خلک نوی او عصری ژوند ته مخه کړی. او د رسول الله صلی الله علیه وسلم له احادیثو څخه ډډه وکړي، په هم هغه اندازه د ژوند په زهرجن رنځ اخته کیږي. او هغه اغیزې چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم ژوند په چوکاټ کې درلودې، انکار نشي کېدای. یوازینۍ لار چې خلک حق ته رسوي او د ژوند له ننګونو او سختیو څخه یې ژغوري د اسلام د پیغمبر صلی الله علیه وسلم سنتونه دي. لکه څنګه چې خدای دا په سورت فاتحه کې د مستقیمې لارې په توګه تشریح کړې ده؛ څرنګه چې علامه ابن قیم رحمه الله فرمایلي دي: کومه نېغه لار(صراط مستقیم) چې الله تعالی موږ ته د ژوند د خوشالۍ او نېکمرغۍ لپاره رالېږلې ده دا هماغه لاره ده چې رسول الله صلی الله علیه وسلم او د هغه اصحابان پرې روان وو.
