روڼوالی:
په دې پراخه نړۍ کې خلک د ډېرو بېلابېلو افکارو، باورونو او تمایلاتو سره ژوند کوي. خو هغه نظر چې د الله تعالی په وړاندې د اعتبار وړ وي او د بنده لپاره د افتخار سبب شي، باید قرآن، سنت او د صحابه کرامو، تابعینو او رښتینو علماوو له کړنو سره په مطابقت کې وي. له همدې امله، موږ د دې تحقیق برخه د عقیدې تعریف، صحیح عقیدې، او د اهل سنت او جهمیه په مختلف فیه مسایلو ځانګړې کړې ده.
د جهمیه فرقې مراتب:
څېړنې ښيي چې د جهمیه ډله ټول په یوه ډول نه دي، بلکې د دې فرقې مختلف غړي او فرعي برخې په خپل منځ کې هم اختلافات لري. د دوی ځینې ډلې ډېرې متشددې او سخت دریځې دي، ځینې یې معتدلې دي، او ځینې یوازې په ځینو عقیدو او نظریاتو کې شریکې دي. له همدې امله، د هرې ډلې لپاره حکمونه هم توپیر لري. علماوو د لومړۍ ډلې لپاره سخت احکام وضع کړي او د نورو لپاره یې منځني احکام غوره کړي دي.
د جهمیه فرقې درې مراتب:
۱. غالي جهمیه:
دا ډله هغه کسان دي چې د الله سبحانه وتعالی له ټولو صفاتو منکر دي او الله تعالی له هر نوم او صفت څخه بې برخې ګڼي. دوی وايي چې الله نومونه او صفات نه لري. کله ناکله، د دې لپاره چې خپل نظریات ښکلي کړي، وايي چې الله تعالی نومونه لري، خو د هغو نومونو معنا ګواکې صفات نه دي. دا ډول جهمیه په دوی کې تر ټولو بد او خطرناک دي.
۲. معتزله جهمیه:
د جهمیه بله ډله معتزله ده، چې د جهمیه یا هغو له عقایدو څخه یې ځینې نظریات غوره کړي دي. دا ډله د “جهمیه معتزله” په نوم یادیږي او اصول یې همهغه پنځه اصول دي چې د معتزله له لارې منل شوي. که څه هم دا ډله هم له حقې لارې او ګمراهۍ څخه متاثره شوې ده، د دې ډلې اړوند اختلافات باید په همدې موضوع کې اړوندو کتابونو کې ولټول شي.
۳. صفاتیه جهمیه:
د جهمیه درېیمه ډله “صفاتیه جهمیه” بلل کېږي. دوی هغه کسان دي چې د الله تعالی لپاره د نومونو او صفاتو تصدیق کوي، خو بیا یې تأویل کوي. دوی وايي چې د الله صفات منو، لکه “یَدُ اللّٰه فوق أيديهم”، خو دلته له “یَد” څخه هدف ځواک دی. دا ډله د الله صفات ثابتوي، خو د هغو تأویل کوي، چې دا تأویل یې ناسم او باطل دی.
د جهمیه مراتب د ابن تیمیه رحمه الله له نظره:
علامه ابن تیمیه رحمه الله د جهمیه مراتب او له هغو څخه د خلکو اغېز درې برخو ته وېشلی دی:
۱. غالي جهمیه:
هغه ډله چې د الله جل جلاله او د هغه د نومانو منکره ده. که څه هم کله کله د الله تعالی مبارک نومونه یادوي، خو له حقیقي معنا یې منکر وي او مجازي معنا یې مراد وي.
۲. معتزله جهمیه:
دا ډله هغه کسان دي چې د الله ټول نومونه مني، خو له صفاتو یې انکار کوي.
۳. صفاتي ډله یا اهل اثبات:
دا ډله د الله تعالی په نومونو او صفاتو باور لري، خو ځینې خبري او غیر خبري صفات ردوي او تأویل کوي.
په دې برخه کې د اهل سنت او جماعت او د جهمیه ډلې ترمنځ د عقایدو، باورونو او مختلف فیه مسایلو تفصیل بیان شو. په راتلونکي برخه کې به ان شاء الله هڅه وکړو چې د دغو مختلف فیه مسایلو هر یو په تفصیل سره وڅیړو او د هغو سرچینې تشریح کړو.
د جهمیه فرقې مهم نظریات:
۱. په توحید کې د الله تعالی له ټولو نومونو او صفاتو څخه انکار، او د صفاتو مجازي معناوې بیانول.
۲. په جبر او ارجا عقیده لرل.
۳. د قیامت د ورځې ځینې مسائل لکه پل صراط، میزان، د جنت کې د الله تعالی ملاقات، د قبر عذاب او دوزخ او جنت د فنا کیدلو عقیده لرل.
۴. د خدای متکلموالی ردول او قرآن مخلوق ګڼل.
۵. باور چې ایمان یوازې معرفت دی او بس.
۶. د خدای تعالی د “علو” په اړوند انکار کول.
۷. عقیده چې الله په خپل ذات هر چا ته نږدې دی او د الله ذات له بندګانو سره دی.
۸. باور چې کفر یوازې جهالت دی او بس.
۹. د فعلونو په حقیقت کې د الله له لورې ګاڼه، که څه هم په ځینو ځایونو کې یې بندګانو ته منسوب کوي.
مخکې له دې چې د جهمیه د عقیدې نور وضاحت وکړو او د هغوی په وړاندې د اهل سنت او جماعت ځوابونه له دلایلو سره ذکر کړو، غوره ده چې د عقیدې تعریف وکړو او پوه شو چې صحیح عقیده څه ده.
By محمد فاتح