سیکولاریزم ته یوه کتنه (دوهمه برخه)

لیکوال: ډاکټر فضل احمد “احمدي”

سیکولاریزم ته یوه کتنه (دوهمه برخه)

د سیکولاریزم مخینه

فکري ایډیالوژۍ په حقیقت کې د آزادۍ، عدالت، آبادۍ،  فکري امنیت او نورو غوښتنو لپاره د رسېدو په موخه، د دولت د رهبرۍ د څرنګوالي لپاره د ماډرن عصر وړاندیزونه دي. د دودیزو سیاسي نظامونو او حکومتونو له زوال وروسته، په اوسني عصر کې د دولت چلونې شونتیا په بیلابېلو بڼو کې متصوره شوې، چې له مخې یې  اوسنی عصر د بیلابېلو فکري ایډیالوژیو د زیږېدو او پراختیا شاهد دی.

د دغو ایډیالوژیو څخه هرې یوې د مختلفو ټولنیزو ډلو او طبقو هیلې او ګټې څرګندې کړې او هڅه یې کړې چې دولتي اداره د همدې ډلو او طبقو د ایډیالوژۍ او ارزښتونو پر بنسټ جوړه کړي. د سیکولاریزم تر عنوان لاندې د یوه فکري بهیر د رامنځته کولو او ایجادولو فکر هم په همدې پلمه او د ځینو ډلو او طبقو د اړتیاوو او ګټو د پوره کولو لپاره رامنځته شوی دی.

 مذهبي اصلاحاتو نه یوازې په اروپا کې د عیسویت جوړښت او شکل بدل کړ، بلکې د سیکولاریزم د فکري او فلسفي بنسټونو په پیاوړتیا کې  هم اغیزمن وو. یا په بل تعبیر، د سیکولاریزم ریښه د کلیسا او پاپ د تقدس د مفکورې په زوال کې لیدل کیدای شي. د سیکولاریزم خپریدل په عملی ډول د فرانسې د انقلاب او د کلیسا  له کمزوري کیدو سره مل وو. د سیکولاریزم ترټولو مهم اغیز له اروپایي ټولنې د دین اخیستل وو. همدارنګه د لیبرالیزم او ډیموکراسۍ فلسفه د سیکولاریزم په تشریح او بیان کې  هم اغیزمنه وه.

هغه مذهبي عقیدې او انګیرنې چې په تیرو وختونو کې د عیسویت او مذهبي یووالي په شاوخوا او د پاپ په مرکزیت کې راوتلې وې، د اتلسمې پیړۍ راهیسې په اروپایی ملتپالنه او انفرادي حقونو کې راټولې او خلاصه شوې. له سیاست څخه د دین جلاوالی،  د ملي روحیې او وګړو ته د حقوقي مساواتو د ورکړې پیاوړتیا  چې د اساسي قانون په بڼه ورکول کیدې، له مذهبي آدرسونو څخه غیر مذهبي اشخاصو یا سازمانونو ته د واک او مرجعیت د لېږد باور پیاوړی کړ.

د دې نظريې له مخې، سیاست په ټولنيزو چارو کې اصل دى، نه مذهب چې فردي او بندګي جنبه لري. دا د دې لامل شو چې مقدس او دیني مسایل هم د نیوکې  وړ وبلل شي. له همدې امله، د آکویناسي او آګوستیني مسیحي ښارونو آرمان، خپل ځای نوي دولت – هېوادونو ته پرېښود،  د خوښۍ او فضیلت معیار د وګړو د حقونو په پوره کولو او د ملاتړ شويو سیاسي پولو پر بنسټ متمرکز شو.

په دې برخه کې د واکمن دنده د مؤمنانو جنت ته وړل او په اخرت کې د عنعنوي او اخلاقي عذابونو ټاکل نه، بلکې د هغوی د دنیاوي اړتیاوو پوره کول وو.دا بدلونونه يوازې د سياسي فلسفې او مذهب په ډګر کې رامنځته نشول، بلکې په ټولنيزو طبقو او عام ژوندانه کې هم ژور بدلونونه رامنځته شوي، ښاري ژوند او ښاریتوب عام او له دې سره مل فيوډاليزم هم ورو ورو په کمېدو شو.

د فیوډالي ټولنې له ړنګیدو سره او د ټولنیزو اړیکو د ماتیدو په پایله کې د لومړي ځل لپاره د فرد او د هغه د حقونو مسله راپورته شوه او د ملت-دولت د بشپړ پرمختګ او د ډیموکراټیکو رایو په زیاتیدونکي حق سره، د دودونو،  دیني  محدودیتونو او آدابو په وړاندې د خلکو پراخې سیاسي مداخلې، یو جدي امکان وموند. علم ګرایي، پوزیتیویزم او په الهیاتو نیوکې، چې د بشر د فناه یا ختم د فکر او د بشری اسکاولوژی پایله ده، په عمل کې د اروپا مذهبي هویت شاته وپرځاوه.

مګر مهمه مسله دا ده چې حتی سیکولاریزم هم ونشو کولی ل۷ اروپایي هویت څخه د عیسویت اوږدمهاله نفوذ له مینځه یوسي، د اروپایي ټولنې یو بنسټیز شاخص د عیسويت مشترک هویت دی چې له دې اتحادیی سره د ګاونډیو مسلمانانو لکه ترکیې هېواد(پرته له داخلي خنډونو)د یوځای کیدو مخه نیسي.

تردې چې عیسوي هویت د ځینو اروپایي سیاسي ګوندونو په ماهیت او اهدافو کې بنسټیز رول لوبوي، په داسې حال کې چې د مسیحي دیموکرات او سوسیال مسیحي ګوندونو په ګډون په ډیرو اروپایي هیوادونو کې د پاشلتیا او د ملاتړو د شمیر له مخې ټولنیز بنسټ جوړوي.د دوی ډیری سیاسي ایډیالوژۍ د ملتپالنې او مسیحي مذهبي ارزښتونو ترکیب دی، چې د عمل پر بنسټ ولاړ او ایډیالوژیکي چوکاټ یې کمزوری دی.

ځکه چې په اروپا کې پر مذهبي فکر د سیکولاریزم له برلاسۍ سره، یوازې د دین عنصر د لویدیځو ملتونو په وړاندې د بحرانونو او ننګونو د حل کولو توان نه درلود. له همدې امله د سیکولاریزم، سرمایه دارۍ، ملتپالنې او د ځینې اخلاقي او عیسوي مذهبي ارزښتونو د نظریو ګډ ترکیب د اروپا ملتونه په څو مخیز انتخاب کې اچولي، داسې چې نه خالص سیکولر دي او نه هم لکه څرنګه چې په نورو ملیتونو کې لیدل کیږي، د دیني عقیدې او تعلیماتو پیروي کوي.  که  په اروپا کې یو زیات شمیر هیوادونه سیکولر حکومتونه بلل کیږي، دا په دې معنی نه ده چې هیڅ مخالفت او ټکر ورسره شتون نلري او هر سړی سیکولر دي؛ بلکې ټکر او مخالفتونه په هره ټولنه کې یو طبیعي او اړینه خبره ده، له همدې امله د سیکولاریزم منل او خپریدل په اروپایي هیوادونو کې له ډیرو لوړو ژورو سره مخ شوی.

دوام لري…