لیکوال: عبیدالله نیمروزي
د ابو حامد امام غزالي رحمهالله ژوند لیک
یوولسمه برخه
د امام غزالي رحمهالله له نظره د ټولنې په اصلاح کې د علماوو ونډه
د اسلامي تفکر په تاریخ کې علماوو تل د ټولنې د هدایت، اصلاح او بیدارۍ په برخه کې محوري رول درلود. علما نه یوازې د شریعت د علم رسوونکي دي، بلکې د اسلامي امت د فکري، معنوي او ټولنیز هدایت دروند مسؤولیت هم په غاړه لري. د اسلامي تاریخ په هره دوره کې اصلاح غوښتونکو علماوو د ټولنې د دیني او اخلاقي سلامتۍ د ساتنې په برخه کې حیاتي رول لوبولی دی، خو ځینې نور هغه علما بیا چې ځانونه یې فاسدو قدرتونو پورې تړلې وو د فکري او ټولنیزو انحرافاتو لامل شوي دي. د هغو وتلو مفکرینو څخه چې دې موضوع ته یې په تفصیلي ډول کار کړی، امام محمد غزالي رحمهالله دی.
د دې څېړنې په تېره برخه کې مو په پنځمه هجري پېړۍ کې د یوه مجدد او د اسلامي تفکر د احیا کوونکي په توګه د امام غزالي رحمهالله مقام ته اشاره وکړه. او ومو ویل چې څنګه یې د دیني او علمي ډیسکورس د اصلاح له لارې د اسلامي فکر په برخه کې یو نوی باب پرانیسته.
امام غزالي رحمهالله په داسې زمانه کې ژوند کاوه چې اسلامي تفکر له بېلابېلو ننګونو سره مخ و، لکه: فقهي ظاهربیني، د غیراسلامي فلسفو نفوذ، د علماوو فساد او دربارونو پورې یې تړاو. هغه د یوه ځانګړي اصلاحي میتود له لارې هڅه وکړه چې د دیني علومو د احیا او د دین د روحاني او اخلاقي اړخونو په ټینګار سره د خپل عصر فکري انحرافات اصلاح کړي. د همدې بحث په دوام، د څیړنې په دې برخه کې د امام غزالي رحمهالله له نظره د ټولنې په اصلاح کې د علماوو رول څېړو.
صالح او فاسد علما؛ د ټولنې د اصلاح که د انحطاط محور؟
امام غزالي رحمهالله، چې د ټولنیز او دیني جوړښت په اړه ژور درک درلود، په دې باور و چې علما د ټولنې د هدایت تر ټولو مهم او ټاکوونکی قشر دی. د هغه په اند، که چېرې علما صالح واوسي او خپله پوهه د تقوا او حقیقت لارې ته ځانګړې کړي، نو ټولنه به له هدایت او سعادت څخه برخمنه شي؛ خو که علما فاسد او منحرف واوسي، نو د دوی فساد به د ټولنې بېلابېلو برخو ته سرایت وکړي او ټولنه به د اخلاقي او دیني زوال ښکار شي.
د امام غزالي رحمهالله دا نظر د نبي کریم صلیاللهعلیهوسلم په یو ه حدیث کې ريښه لري، چې فرمایي: «که دوه ډلې خلک اصلاح شي، نو ټول امت ورسره اصلاح کېږي او که فاسدې شوې، نو ټول امت ورسره فاسدیږي: علما او حاکمان.»
امام غزالي رحمهالله په خپلو ګڼو آثارو کې، په تېره بیا په «احیاء علوم الدین» او «المنقذ من الضلال» کې، ټینګار کوي، چې د علماوو فساد د ټولنې د دیني او اخلاقي انحطاط له اصلي لاملونو څخه دی.
امام غزالي رحمه الله علما په دوو ډلو وېشي:
-
رباني او مصلح علما: دا هغه ډله علما دي، چې له علم څخه د خلکو د هدایت او د ټولنې د اصلاح لپاره کار اخلي.
-
فاسد او دنیاپاله علما: دا هغه کسان دي چې علم یوازې د قدرت، نفوذ او د شخصي ګټو د ترلاسه کولو وسیله ګرځوي.
د امام غزالي رحمهالله له نظره د فاسدو علماوو ځانګړنې
امام غزالي رحمهالله په «احیاء علوم الدین» کې د علماوو فساد په څو برخو وېشي:
-
درباري علما: هغه کسان چې خپله پوهه د فاسدو قدرتونو د خدمت لپاره کاروي، ظلم توجیه کوي او له حقیقت څخه د خلکو مخ اړوي.
-
ظاهر پاله علما: هغه علما چې یوازې د فقهې ظاهري احکامو ته توجه لري او د دین له اخلاقي او عرفاني اړخونو څخه غافل دي؛ چې په پایله کې یې علم په بې روحه وسیلې بدلیږي او معنا له لاسه ورکوي.
-
واک خوښي علما: هغه کسان چې علم د شهرت، نفوذ او د مال د راټولولو وسیله ګرځوي او یوازې د دنیوي مقامونو په لټه کې وي.
امام غزالي رحمهالله خبرداری ورکوي، چې دا ډول علما نه یوازې خپل ځان هلاکوي، بلکې ټولنه هم د ګمراهۍ او سقوط کندې ته ورغورځوي. امام غزالي د دا ډول علماوو په نقد کې وایي، چې دوی آیاتونه او احادیث د خپلو شخصي ګټو مطابق تفسیروي، دین تحریفوي او له خلکو څخه حقیقت پټوي.
د امام غزالي رحمهالله له نظره د صالحو علماوو ځانګړنې
امام غزالي رحمهالله د فاسدو علماوو په مقابل کې رباني او صالح علما د ټولنې د اصلاح اساسي ستنې ګڼي او په لاندې ځانګړنو یې یادوي:
-
په نیت کې اخلاص: علما باید علم د الله تعالی د رضا او د خلکو د هدایت لپاره زده کړي، نه د شهرت او مقام لپاره.
-
د علم او عمل تړاو: هغه پوهه چې په عمل کې ونه ځلیږي، ناقصه او حتی مضره پوهه ده. علما باید خپله پوهه په عمل کې پلې کړي.
-
له فاسدو قدرتونو څخه آزادي: عالم باید خپل ځان په دربارونو او ظالمو واکمنانو و نه پلوري، عالم باید خپلواک واوسي، تر څو وکړای شي، چې له وېرې او ملاحظې پرته حق بیان کړي.
-
د ښوونې تر څنګ روزنه: ریښتینی عالم یوازې معلومات نهانتقالوي، بلکې د ټولنې د اخلاقي او دیني روزنې مسؤلیت هم په غاړه لري او خلک د نفس تهذیب او معنویت ته رابولي.
-
اصلاحغوښتنه او د دیني ارزښتونو احیا: صالح علما باید د ټولنې د اصلاح په برخه کې د مصلحانو رول ولوبوي، خلک عدل، اخلاقو او دین ته راوبولي.
